Door een speling van het lot mocht ik beroepshalve vaak in het buitenland werken. Gelukkig. Anders was ik misschien een ‘wereldburger’ geworden, een eretitel die ik pas gedoctoreerde filosofen die met de rugzak door Latijns-Amerika trokken en nu in Borgerhout wonen van harte gun.

De wereldburger kijkt naar de wereld met verlichte blik. Hij ziet hem zoals hij zou moeten zijn en verwondert zich over de mensen die het nog altijd niet hebben begrepen. Valt het u ook op dat wereldburgers vrijwel altijd westerlingen zijn? Ze zijn gemiddeld armer dan vroeger, andere landen halen ons in en steken ons voorbij, maar het cultureel superioriteitsgevoel blijft ongeschonden. Edoch, hoe loopt dat in de praktijk? Werkt het? Zijn de andere volkeren ons dankbaar omdat wij zo bereidwillig de weg tonen? Lezen ze Humo al en groeit het aantal transgenders?

Revanche

In de jaren negentig reisde ik met een groep collega’s die men vandaag ‘experts’ zou noemen geregeld naar Centraal- en Oost-Europa om er, na de val van het communisme, mee te werken aan nieuwe wetten die de godsdienstvrijheid moesten beschermen. Vaak in landen met een ruime orthodoxe meerderheid. Daar leeft een traditie van symphonia. De Orthodoxe kerk en de staat betuigen elkaar respect, vullen elkaar aan, zonder dat de ene de andere domineert.

Nu het schijnbaar mogelijk was met een wit blad te beginnen, pleitte een Amerikaan uit ons gezelschap voor een volledige gelijke behandeling van alle godsdiensten. Symbolische of materiële voordelen voor niemand. Zo was het in de Verenigde Staten. Zo hoorde het in Roemenië of Bulgarije te zijn. Terwijl die aanpak tegen de lokale tradities indruist en onvermijdelijk tot een revanche op bestuurlijk vlak leidt.

Lokale overheden, ontevreden met de vernederende gelijke behandeling, dreigen religieuze minderheden te discrimineren, te verhinderen dat ze kerken bouwen, bijeenkomsten praktisch onmogelijk te maken of redenen te verzinnen om ze te verbieden. Realistischer is de orthodoxe kerk enkele traditionele voorrechten te gunnen. Dan is de kans op tolerantie tegenover kwetsbare minderheden groter. Ook al gaat dat ten koste van een loepzuivere toepassing van het gelijkheidsbeginsel.

Homozegening

Paus Franciscus – een katholieke religieuze leider, voeg ik er graag aan toe voor lezers die sterk geseculariseerd zijn – stond net voor de jaarwisseling het zegenen van homokoppels toe. Hij formuleerde het enigszins moeizaam. Het was uiteraard geen homohuwelijk. Het was ook geen echte rituele zegening. Ze moest bijna toevallig geschieden en hoorde kort en simpel zijn. Voorzichtigheid alom. Toch stak er een storm van protest op. Bij westerse conservatieven, dat was te verwachten.

Maar in Afrika was het protest unisono. In de lijn van een gesprek dat ik twee jaar geleden met de Ghanese kardinaal Peter Turkson had. ‘Uiteraard is elke vorm van geweld tegenover homoseksuele mensen onaanvaardbaar’, betoogde hij. ‘Maar volledige juridische gelijkheid tussen homo- en heterorelaties leidt bij ons tot straatprotest. Staat haaks op onze cultuur. En toch probeert Europa ons dat op te leggen in ruil voor geld en subsidies.’

De god van de westerse elite

Voor u mij van ervan verdenkt een aartsconservatief te zijn – dat ik met plezier voor Doorbraak schrijf is al erg genoeg -: ik juich het homohuwelijk toe. Maar tegelijk besef ik dat het geen zin heeft onze denkbeelden aan iedereen overal ter wereld op te leggen. Het westers cultureel imperialisme gaat ervan uit dat er één waarheid bestaat die wijzelf via voortschrijdend inzicht hebben verworven, waarna het onze plicht is door missionering andere volkeren van deze blijde boodschap te overtuigen. Goedschiks als het kan, kwaadschiks en met economische sancties als het moet.

Maar wie zegt dat wij gelijk hebben? Dat onze ideeën de ware zijn, onze interpretatie van de internationale mensenrechtenconventies de universeel juiste, de god van de westerse intellectuele elite de enige die mag worden aanbeden?

Wie heeft er nu gelijk?

Over God gesproken. Tijdens een godsdienstles in de winter van 1966 gaf mijn onderwijzer van de vierde klas een overzicht van de wereldgodsdiensten. Om te beginnen waren er in het christendom verschillende stromingen en kerken. En dan had je al die andere godsdiensten nog. Boeddhisten, hindoes, mohammedanen zoals moslims toen heetten. Aan het einde van zijn betoog laste de onderwijzer een strategische stilte in. Hij keek zijn discipelen monsterend aan terwijl hij vroeg: ‘En wie heeft er nu gelijk?’

Algehele stilte. Nu ging het komen. Dra zouden wij het antwoord kennen. De meester toverde iets als een neerslachtige glimlach op zijn lippen en zei: ‘Wij.’

Bruusk sloot hij de les af en begon rekensommen te maken. Hierin verschilt de onderwijzer van de professor, hij mag verschillende registers bespelen.

Prachtig hoe hij niet geloofde wat hij zei zonder dat te zeggen.

In 1966 kenden wij de waarheid al en nu nog steeds. Hoewel het een andere is geworden, zijn we er even zeker van. We willen ze bij iedereen laten doordringen, bij alle volkeren van alle landen.

Wie haar loochent, ontkent de wetenschap en verhindert de vooruitgang.

filosofen

Westers imperialisme

Macron: enfumeur in chief