Het federale België is soms een surrealistisch land. Donderdag vernietigde het Grondwettelijk Hof twee deeltjes van een fiscale wet en deelde daarmee een corrigerende tik uit. De minister van Financiën jubelde daarna dat het ‘toch geen pijn deed’.

De fans van staatsrecht of grondwettelijk recht kijken elke donderdag uit naar de arresten van het Grondwettelijk Hof. Afgelopen donderdag leek er weer even een parel te zitten tussen het overzicht in de wekelijkse e-mail.

Effectenrekeningen

Het Arrestnummer 138/2022 van 27 oktober 2022 bundelde zeven rolnummers (dus zaken). Telkens waren het beroepen tot vernietiging van een wet. De wet in kwestie was de Wet van 17 februari 2021 ‘houdende de invoering van een jaarlijkse taks op de effectenrekeningen’. Het besluit was vernietiging, dus op het eerste zicht leek weer een fiscale wet te sneuvelen. Helaas bleek die conclusie te voorbarig, want het Grondwettelijk Hof vernietigde enkel twee deeltjes van de wet. Namelijk:

– artikel 201/4, zesde lid, van het Wetboek diverse rechten en taksen, zoals ingevoegd bij artikel 4 van de wet van 17 februari 2021;

– in artikel 21 van de wet van 17 februari 2021 de woorden ‘met uitzondering van artikelen 15 en 16 die enkel aangaande de jaarlijkse taks op de effectenrekeningen uitwerking hebben met ingang van 30 oktober 2020’.

Gelukkig maakte het Grondwettelijk Hof ook een persbericht. Het arrest zelf kan iedereen ook online lezen. De zeer lange titel van het persbericht luidde ‘Het Hof vernietigt de specifieke antimisbruikbepaling en de terugwerkende kracht van de algemene antimisbruikbepaling, maar verwerpt voor het overige de beroepen tot vernietiging van de wet tot invoering van een effectentaks’.

Jaarlijkse taks

Alles draaide om de vernietiging van de taks die jaarlijks verschuldigd is op het aanhouden van een effectenrekening met een waarde boven één miljoen euro. Die taks ging gepaard met een specifieke en een algemene antimisbruikbepaling. Het Hof vernietigde de specifieke antimisbruikbepaling, en de retroactieve of terugwerkende uitwerking van de algemene antimisbruikbepaling.

Als samenvatting van de argumenten schreef het Grondwettelijk Hof: ‘Volgens het Hof verduidelijken noch de tekst van de wet, noch de parlementaire voorbereiding op voldoende duidelijke wijze op welke twee categorieën van verrichtingen de specifieke antimisbruikbepaling betrekking heeft. Het is voor de betrokken personen onvoldoende voorzienbaar of ze aan de belasting zijn onderworpen. Met betrekking tot de terugwerkende kracht van de algemene antimisbruikbepaling, oordeelt het Hof dat die niet wordt verantwoord door bijzondere omstandigheden’.

Van Peteghem

Gevraagd om een reactie antwoordde de woordvoerster van de minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V): ‘Wij zijn bijzonder tevreden met dit arrest. Het schip is veilig aangemeerd in de haven zonder noemenswaardige averij. Dankzij de effectentaks stroomt nu jaarlijks 428 miljoen euro naar de gezondheidszorg en met dit arrest blijft die geldstroom verzekerd’.

De analyse van het kabinet Van Peteghem was: ‘Er is slechts sprake van twee kleine vernietigingen waarvan de impact zeer beperkt is’. Ten eerste is dat niet erg, want het Hof vernietigde ‘de specifieke antimisbruikbepaling die splitsen en omzettingen beoogt te vermijden, maar de algemene antimisbruikbepaling, ingevoerd middels datzelfde ontwerp, treedt nu gewoon in de plaats. Dit betekent dat de belastingplichtige nog steeds zijn rekeningen niet zorgeloos zal kunnen splitsen of effecten van een rekening omzetten naar effecten op naam. Hij moet kunnen aantonen dat hij die verrichtingen hoofdzakelijk uitvoert voor andere dan fiscale doeleinden’.

Legaliteitsbeginsel

De kern van het probleem was het ‘legaliteitsbeginsel in fiscale zaken’ dat vereist dat elkeen met een minimaal niveau van voorzienbaarheid kan bepalen of hij aan een belasting is onderworpen. Volgens het Grondwettelijk Hof was dit het geval, maar vond niet op voldoende duidelijke wijze welke twee categorieën van verrichtingen de specifieke antimisbruikbepaling betrekking had. De antimisbruikbepaling beantwoordde dus niet aan het legaliteitsbeginsel in fiscale zaken. Conclusie: het Grondwettelijk Hof vernietigde de antimisbruikbepaling.

Ten tweede vernietigde het Hof ook de retroactieve werking van de algemene antimisbruikbepaling voor de effectentaks. ‘Dit betekent dat die bepaling zonder voorwerp blijft voor verrichtingen in de periode van 30 oktober 2020 tot en met 24 februari 2021. Die vernietiging heeft dus betrekking op een korte periode in het verleden en creëert geen nieuwe rechtsgevolgen meer.’

Rijkentaks of niet?

Enige tijd later tweette de minister dezelfde blijdschap. Toch zijn er enkele zaken waarom de burger niet noodzakelijk even blij hoeft te zijn. De taks op effectenrekeningen is geen ‘rijkentaks’, zoals het vaak wordt afgeschilderd. Elke TAK23-verzekering is een effectenrekening met meerdere eigenaars die elk een deel bezitten (gelimiteerd zoals dat heet in jargon). Als die rekening meer dan één miljoen euro waard is, dan betalen al die spaarders dus de effectentaks. Het Hof oordeelde ‘dat het bepalen van een drempelbedrag binnen de beoordelingsbevoegdheid van de belastingwetgever valt en dat deze geen rekening kan houden met de bijzonderheden van elk gegeven geval’.

Een tweede punt van kritiek betreft de kwalijke gewoonte om wetten met terugwerkende kracht te maken. Dat zijn normaal praktijken in dictaturen. Iets dat niet onwettig was wordt plots strafbaar gemaakt in het verleden, met alle gevolgen. Het Grondwettelijk Hof probeerde die fundamentele kritiek op haar manier te formuleren: ‘Het Hof herinnert aan zijn vaste rechtspraak dat de terugwerkende kracht van wetsbepalingen in principe rechtsonzekerheid veroorzaakt, zodat zij enkel kan worden verantwoord door bijzondere omstandigheden, met name wanneer zij onontbeerlijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang’.

Voor het algemeen belang zijn al veel onrechtvaardige wetten gestemd in de geschiedenis. Dit laatste is ondanks de diplomatische formulering een ferme tik op de vingers van de wetgevers. Dus vooral van de minister van Financiën die de taks invoerde en in tweede orde van de Kamer en de Kamerleden die dit lieten passeren.

fiscale wet

Grondwettelijk Hof deelt corrigerende tik uit