In het postrevolutionaire Rusland ontstond door de gedwongen hervorming van de Orthodoxe Kerk, het radicaal uitroeien van kerken en kloosters en de voortdurende vervolging van gelovigen een enorm aantal sekten. De veruit grootste groep vormden hierbij de zogenaamde ‘ware orthoxe gelovigen’. Deze groep bestond uit verschillende gemeenschappen die allen het geloof deelden dat met de komst van de bolsjewieken de tijd van de antichrist was aangebroken.

De ‘fjodorovtsy’

Velen van hen hebben onder Stalin, maar ook later onder Chroesjtsjov, een lange lijdensweg in gevangenissen en werkkampen afgelegd. Enkele van deze groeperingen, waaronder de volgelingen van Fjodor Rybalkin, de ‘fjodorovtsy’, bestaan nog steeds. Het verhaal van deze sekte begint met het einde van de Eerste Wereldoorlog.

In 1918 keert Fjodor Rybalkin als soldaat van het Witte Leger terug naar zijn geboortedorp Novyj Liman in de provincie Voronezj, aan de grens met de Oekraïne. De oorlog heeft hem dermate veranderd dat hij niet meer drinkt, rookt of met zijn vrouw verkeert. Hij roept zijn dorpsgenoten op boete te doen en zich af te keren van de Sovjetmacht die de antichrist belichaamt. Blootsvoets loopt hij de dorpen af, wonderen verrichtend: ‘Blinden konden weer zien, lammen stonden op en doven kregen hun gehoor terug.’

Rybalkins faam verspreidt zich snel. Uit alle uithoeken van het Don-gebied komen mensen naar de provincie Voronezj om de profeet en wonderdoener te zien. Op sommige dagen verzamelen zich meer dan 500 pelgrims in Novy Liman. Op oude foto’s en filmmateriaal zie je hoe zijn volgelingen met geborduurde kruisen op hun gewaden speciale maaltijden bereiden. Eerst eten ze samen iets zoet om zich aan vroeger tijden te herinneren. Daarna eten ze uien die het bittere heden voorstellen.

Contrarevolutie

De communistische autoriteiten zien de stroom pelgrims als het begin van een gevaarlijke protestbeweging. Nadat Rybalkin in 1926 een gebedshuis heeft ingericht, verzamelen de plaatselijke gezaghebbers materiaal en getuigenverklaringen die het als centrale van de contrarevolutie bestempelen. De leiders van de sekte, Rybalkin voorop, worden gearresteerd en aangeklaagd. De meeste beklaagden krijgen, in vergelijking met latere jaren, een relatief milde kampstraf van niet meer dan drie jaar. Rybalkin zelf belandt in een psychiatrische kliniek. Hier is hij zeer waarschijnlijk overleden. Een exacte sterfdatum is niet bekend.

Zijn volgelingen hebben tot op de dag van vandaag een andere versie. Volgens hen hebben de comunisten Rybalkin na zijn arrestatie lang gemarteld. Maar of ze hem nu met ijskoud water of gloeiend staal overgoten, hij doorstond alle pijnen zonder een kik te geven. Uiteindelijk sprak Rybalkin het verlossende woord en vroeg hem naar de beruchte Solovetski-eilanden te sturen. Deze eilanden dienden, als voorloper van de Goelag, van 1920 tot 1939 als interneringskamp voor contrarevolutionairen. Toen Fjodor Rybalkin daar aankwam, liep hij over het water en sprak: ‘Zie mijn wonderen en vertel erover.’ Daarna loste hij in het niets op.

Christus

Met zijn verdwijning vestigt zich het geloof dat Rybalkin tijdens de oorlog was omgekomen en Christus in zijn lichaam het einde der tijden was komen verkondigen. Het aantal volgelingen stijgt hierdoor alleen nog maar. Het bedraagt al snel enkele duizenden. Geschrokken door deze toestroom besluiten de autoriteiten opnieuw te reageren: in 1929 begint het tweede grote proces tegen de sekte. Op basis van artikel 58 (contrarevolutionaire activiteiten) krijgen 16 van de aangeklaagden de doodstraf. De anderen verdwijnen in de kampen.

Na het proces wacht honderd gezinnen bovendien de verbanning naar Siberië. In de Goelag staan de sekteleden bekend als hardleers en taai. Ondanks alle folteringen weigeren ze zich aan te passen. Ze weigeren documenten te ondertekenen of op zondag of religieuze feestdagen dwangarbeid te verrichten.

Solzjenitsyn

Reporters

Alexander Solzjenitsyn

Getuigenissen van ontmoetingen met de fjodorovtsy kan je vinden in het werk van de schrijvers Sjalamov en Solzjenitsyn. Zo schrijft Varlam Sjalamov in zijn korte verhaal Sergej Jesenin en de criminele wereld: ‘Dronken bewakers met van waanzin vertrokken ogen, klappen en oorvijgen uitdelend, en elke minuut het klikken van geweeraanslagen. Een volgeling van Fjodor Rybalkin die de antichrist vervloekt…’

Aleksandr Solzjenitsyn schrijft in De Goelag Archipel: ‘In de zomer van 1930 werden enkele tientallen sekteleden naar de Solovetski-eilanden gebracht. Deze mensen wezen alles af dat van de antichrist stamde: ze weigerden alle Sovjetdocumenten, paspoorten. Ze ondertekenden niets en namen zelfs geen geld in de hand.

Aan het hoofd van deze groep stond een blinde grijsaard met een lange staf. Ieder weldenkend mens begreep dat voor deze sekteleden binnen het socialisme geen plaats zou zijn… De autoriteiten stuurden ze naar Klein-Zajatski – het kleinste eiland in de archipel. Een woestijnachtig stukje land zonder bomen met een enkele uit vroeger tijden overgebleven vissershut. Er werd voorgesteld de mannen een rantsoen voor twee maanden mee te geven op voorwaarde dat elk lid van de groep voor ontvangst zou tekenen. Natuurlijk weigerden ze. Zo werden ze zonder voedsel achtergelaten. Twee maanden later voeren we weer naar het eilandje en vonden alleen uiteengereten lijken. Iedereen was gebleven, niemand was ontvlucht…’

Uitverkoren door God

In 1944 brengt Beria rapport uit aan Stalin over de verbanning van 1673 ‘ware orthodoxe gelovigen’ uit de provincies Voronezj, Rjazan en Orlov naar Siberië. ‘De sekteleden wonen in huizen met dichtgemetselde ramen, de mannen laten hun haar groeien, de vrouwen wijzen het huwelijk af. De leden van de sekte leiden een parasitair leven en maken zich schuldig aan anti-Sovjetactiviteiten: ze betalen geen belasting, weigeren dienst in het Rode Leger, reageren niet op oproepen van de autoriteiten, nemen geen documenten aan. Uit angst voor Sovjetinvloed op hun kinderen laten ze deze niet naar school gaan en voeden ze op in vijandschap tegenover de Sovjetmacht.’ De fjodorovtsy nemen alle straffen en verbanningen gelaten op. Immers, ‘wie in de gevangenis zit, is uitverkoren door God om Zijn kruis te dragen. Hem wacht het eeuwige leven.’

De volgende stap in de ontwikkeling van de fjodorovtsy komt in de jaren 50 met de activiteiten van de twee predikers Alexej Arepjev en Arsenij Ivashenko. Beiden hebben onder Stalin jarenlang in kampen gezeten en na de algehele amnestie van 1953 beginnen ze met het houden van geheime preken onder de plattelandsbevolking. Arepjev hield zich op in de dorpen rondom Rostov en Ivashenko in het gebied bij Voronezj. Beiden krijgen meer en meer toeloop en stichten zelfs ondergrondse gebedshuizen. Tegen het einde van de jaren 50 bestaat de beweging alweer uit enkele honderden volgelingen.

‘Maatschappelijk parasitisme’

In respectievelijk 1959 en 1961 worden beide gemeenschappen opgespoord en een groot deel van de volgelingen veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. Ditmaal gebaseerd op de door Chroesjtsjov in het leven geroepen wet op ‘maatschappelijk parasitisme’, omdat de fjodorovtsy weigeren in de kolchozen te werken of een officiële baan aan te nemen. Ze werken uitsluitend op contractbasis. Waarbij ze desondanks zeer geliefd zijn omdat ze niet drinken en zich strikt houden aan gemaakte afspraken.

Na zijn vrijlating In 1969 verzamelt Ivashenko een grote groep uit Siberië teruggekeerde fjodorovtsy in Batajsk (Arepjev was toen reeds gestorven). Om aan de voortdurende controle door de autoriteiten te ontkomen besluiten ze naar het afgelegen gehucht Staraja Tishanka in de provincie Voronezj te vertrekken. Ondanks tegenwerking door de plaatselijke machthebbers vestigde zich hier stukje bij beetje alles wat nog was overgebleven van de volgelingen van Fjodor Rybalkin. Uiteindelijk zo’n 120 personen.

Commune

De fjodorovtsy leven tot op heden teruggetrokken. De gemeenschap functioneert als een soort commune. Er wordt collectief gezorgd voor de ouden van dagen. Ze baseren zich op het idee dat de grond gemeenschappelijk eigendom is en bewerken deze gezamenlijk. In hun dagelijks leven hebben ze veel bewaard van het Russische plattelandsleven van voor de revolutie. Op zondag is er een samenkomst waarbij uit de Bijbel wordt gelezen en orthodoxe liederen worden gezongen.

Een dogmatisch punt van de sekte is de afwijzing van het huwelijk. Dit is gebaseerd op de overtuiging dat alle geestelijken met de komst van de antichrist zijn verdwenen en er niemand is die een huwelijk zou kunnen voltrekken. Vreemd genoeg zijn er uitzonderingen die ondanks alles in familieverband leven en kinderen hebben. Vandaag leven er in Staraja Tishanka nog zo’n 20 à 30 volgelingen van Fjodor Rybalkin.

fjodorovtsy

Een Russische sekte tegen de antichrist