Afgelopen weken publiceerde de krant De Tijd samen met L’Echo een reeks gesprekken met influencers uit Vlaanderen en Franstalig België. Met politici, juristen, journalisten, ondernemers… werd in het historisch zwaar beladen kader van Hertoginnedal gezocht naar ‘uitwegen voor dit gestrande land’, zoals de kop luidde van het slotstuk, afgelopen weekend.

Op basis van die Noord-Zuidgesprekken doet de zakenkrant zes concrete aanbevelingen om uit de langlopende lethargie te geraken. De gesprekken waren gestart nog voor er van de coronacrisis sprake was. Het doel was te zoeken naar overeenkomsten om België een toekomst te bieden.

Staatkundig stelt de krant voor: ‘schrijf een nieuwe grondwet die België opdeelt in vier gewesten met Brussel als volwaardig vierde gewest.’ Dat idee van Philippe Destatte (Institut Jules Destrée), dat in Vlaanderen eerder al geopperd werd door Johan Vande Lanotte en in Brussel door de tweetalige filosoof Philippe van Parys ‘krijgt bijval’ bij het Tijd-panel. Daarbij sneuvelt de Franse Gemeenschap, net als de provincies.

Welk model voor Brussel?

De vraag is dan hoe je van Brussel zomaar een heus derde gewest maakt. En waar en hoe je de Vlamingen daarin een plaats geeft. Want in politiek Vlaanderen — bij de Vlaams-nationalisten en de niet-nationalisten — lijkt het alsof die deelstaat Brussel niet wil loslaten, of minstens de Vlamingen die daar wonen.

Historicus Harry Van Velthoven nam de nieuwe Brussel-modellen nog maar net onder de loep. In het jongste nummer van Wetenschappelijke tijdingen — het historisch vaktijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging — bestudeert hij achtereenvolgens de evolutie van taal en identiteit in het hoofdstedelijke gewest, het model-Van Parijs en het V&W-model. Dat laatste is de ‘oplossing’ voor Brussel, zoals Hendrik Vuye en Veerle Wouters dat uitgebreid uitwerkten in hun boek Voltooid Vlaanderen. Van Velthoven schuift in zijn synthese een eigen model naar voor.

Taal en identiteit

Veel aandacht besteedt de minzame historicus aan de evolutie van taal en identiteit in Brussel. Hoeveel Vlamingen en Franstaligen wonen er in Brussel? Naar welke scholen sturen ze hun kinderen en waarom? Voelen ze zich Vlaming, Waal, Brusselaar, Belg…? Hij vergelijkt cijfers door de jaren heen, zoals het een historicus betaamt, zich daarbij baserende op de vierde Brusselse Taalbarometer. En dan krijg je toch een ander beeld van Brussel.

Vlaanderen laat Brussel niet los? Alvast de Brusselse Vlamingen of Vlaamse Brusselaars — over die naamgeving werd de hele jaren 60-70 gediscussieerd — lijken Vlaanderen te hebben losgelaten. En geen van de 19 gemeenten is nog een oasis francophone zoals het FDF Elsene (Ixelles) toen noemde. Het aandeel Arabisch/Berber/Turks en Engels is daarom op korte tijd enorm toegenomen. Alvast één reden waarom filosoof Van Parijs van Engels de derde officiële taal wil maken van Brussel (en België).

Met die cijfers in het achterhoofd én de dit land in het slop draaiende zesde staatshervorming, is het logisch te zoeken naar een oplossing voor Brussel. Het huidige model is niet meer werkbaar. Zowel Van Parijs als Vuye & Wouters komen tot die vaststelling. Maar hoe geef je Brussel in de toekomst vorm?

Ressentiment

Voor Van Parijs is het eenvoudig. Maak van Brussel een volwaardig gewest (net als de huidige Duitse Gemeenschap overigens), schaf de in Brussel actieve Franse en Vlaamse gemeenschap af met hun eigen én gezamenlijke commissies. Punt. Zo creëer je vier Gewest-Gemeenschappen, die elk een eigen patriottisme zullen ontwikkelen wat dan — volgens Van Parys — het ‘Belgische patriottisme ondersteunen’ zou.

Polis

Daarbij plaatst Van Velthoven enkele interessante historische bedenkingen, waarbij het hem opvalt dat een progressief filosoof als Van Parys gebeten is door ressentiment. Net als de flaminganten die dat dikwijls worden aangewreven door pakweg progressieve filosofen en andere ambachtslieden. Van Velthoven zalf en slaat tegelijk. ‘Het is een goed geschreven, heldere en samenhangende analyse, maar ze kan niet verhullen dat vanuit aloude Franstalige standpunten vertrokken wordt.’ Het ‘ontbreekt’ immers ‘aan een ernstige historische contextualisering die verduidelijkt waarom de taalsituatie in Brussel zo gegroeid is en waarom gedurende anderhalve eeuw de kans werd gemist om er de meertalige hoofdstad van België te maken.’

‘Verbeulemansing’

Dat heeft te maken met de wijze waarop Van Parijs ‘de verfransing verklaart’. Hij vergeet immers dat het een ‘Franstalige politieke en ideologische keuze’ was om België (in de jaren 30) niet volledig tweetalig te maken. De ‘Waalse beweging’ was daar resoluut tegen. Omgekeerd was het Franstalige establishment evenzeer gekeerd tegen tweetaligheid van het steeds groeiende Brussel.

Van Parijs spreekt in zijn boek over een bottum-up mechanisme. Wat in de Vlaamse beweging ooit de ‘verbeulemansing van Brussel heette’, was immers een bewuste keuze van Vlamingen om ‘erbij te horen’ en te klimmen op de sociale en professionele ladder. Van Velthoven, die al zijn hele professionele leven als historicus Brussel bestudeert, noteert: ‘Het miskent de wijze waarop een Franstalige Brusselse elite, top-down, alles in het werk heeft gesteld om dit proces insitutioneel te bevorderen.’ Hij voegt er scherp aan toe: ‘Het negeert decennialang wetenschappelijk onderzoek. Ook de nog steeds voortdurende ontduiking van taalwetten in Brussel is blijkbaar niet erg relevant’ voor Van Parys. Die trekt immers ‘oude Franstalige angsten en bezweringen tot vandaag door,’ vervolgt de historicus.

‘Kolonisering’

Dat lijkt een angst voor ‘kolonisering’ door de Vlaamse Gemeenschap van vandaag, een angst waar het FDF (vandaag DéFi) uit geboren is en waar die partij tot op vandaag nog steeds op teert. Bij Van Parijs komt die terug in ‘light’ versie, stelt Van Velthoven vast. ‘Met name de inplanting van een succesrijk Nederlandstalig onderwijsnet en de taalkundige bekering van niet-Nederlandstaligen, de soft power, als een gevolg van de vrije schoolkeuze’. Die laatste hebben de Franstaligen trouwens al in de jaren 30 afgedwongen: ‘la liberté du père de famille’. Nu het marktdenken niet langer in het voordeel van de Franstaligen speelt, ‘wordt het geproblematiseerd,’ stelt Van Velthoven.

Lees verder onder de afbeelding.

Reporters

Prof. Harry Van Velthoven: Philippe Van Parijs wil Brussel en Wallonie geografisch met elkaar verbinden; ‘het Franstalig Plan B bij een eventuele splitsing van België’.

Brussel zonder Vlaanderen

Van Parijs ziet in zijn boek Vlaanderen liever uit Brussel verdwijnen. Het Brussels Hoofdstedelijke Gewest zou dan een ‘normaal’ gewest worden. Geen negentien gemeenten, noch zes politiezones. Met drietalig onderwijs (Frans-Engels-Nederlands) en meertalige lijsten, zonder ‘concurrerende “stammen” en electorale apartheid’. En liefst nog uitgebreid met de zes Vlaamse faciliteitengemeenten rond Brussel. Van Velthoven merkt fijntjes op dat in het verhaal van Van Parijs daarmee Brussel en Wallonië geografisch met elkaar verbonden geraken, ‘het Franstalige Plan B bij een eventuele splitsing van België’.

V&W

Veel Vlaamse partijen, politici of denktanks hebben geen ‘concrete en haalbare plannen’ voor Brussel. Dat bracht de onafhankelijke V-Kamerleden Hendrik Vuye en Veerle Wouters er vorig jaar toe een ‘Brusselboek’ te schrijven. Daarin slagen ze, volgens Van Velthoven, ‘goed (…) om het juridisch-institutioneel kluwen te ontwarren en inzichtelijk in kaart te brengen’. Met veel aandacht voor de geschiedenis van Brussel, zijn verfransing en vergewestelijking en een analyse van onmogelijke en onwaarschijnlijke modellen voor Brussel in een toekomstig België.

Van Velthoven noemt het V&W-model ‘asymmetrisch’. Kort: ‘Daar de Franstaligen in 1993 de symmetrie van de Brusselse instellingen hebben verbroken, geeft dat de Vlamingen evenzeer het recht om zelfstandig een eigen asymmetrische visie uit te bouwen.’ V&W willen het gemeenschapsmodel in Brussel bestendigen, als hoofdstad van België en van zowel de Franse als de Vlaamse Gemeenschap. Dat doen ze ‘door de band tussen Vlaanderen en de “Brusselse Vlamingen” te versterken en institutioneel opnieuw te verankeren.’

Eén of twee Vlaams-Brusselse ministers zouden in dat model lid worden van de Vlaamse regering — momenteel is er dat verplicht één, nu in de figuur van Benjamin Dalle (CD&V). De eerste zes Vlaamse gekozenen van het Brusselse parlement zouden dan ook zetelen in het Vlaams Parlement. ‘Op die manier wordt Vlaanderen betrokken bij de Brusselse Vlaamse Gemeenschapscommissie en zo ook bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie aan wie de kinderbijslag werd toevertrouwd’ (in de zesde staatshervorming). ‘Dat geldt eveneens voor een verdere defederalisering van de sociale zekerheid.’

Vlaanderen aan de Brusselse tafel

In dit model verandert er voor de Franstaligen niets, maar ‘aan Vlaamse kant zit Vlaanderen dan mee aan tafel’. ‘Dat verhoogt de representativiteit en de democratische legitimiteit van de Vlaamse Brusselaars.’ Vuye en Wouters leggen het initiatief om de Franse Gemeenschap te behouden of af te schaffen, volledig bij de Franstaligen. Eerder richtten ze ook op eigen initiatief de Fédération Wallonie-Bruxelles op, dus dat moet wel lukken. Al zetten de beide oud-Kamerleden daarmee ook de deur open voor een gewest-gemeenschap langs Franstalige kant. Waarbij Wallonië definitief de Brusselse deur sluit. Iets waar in Wallonië steeds vaker om wordt geroepen, klassiek vooral in socialistische kringen, maar vandaag ook in de MR.

Karl Drabbe | Doorbraak.be

Dan zit je wel nog met de taalwetgeving, waar het de voorbije decennia van kwaad naar erger ging. Het leidde ooit tot het ontslag van Volksunie-staatssecretaris Vic Anciaux. Die stelt vandaag vast dat Brussel de taalwetgeving resoluut naast zich neerlegt. Ook daarvoor toveren Vuye en Wouters een oplossing uit de Vlaamse hoed. De hiervoor gecreëerde vicegouverneur (vandaag Jozef Ostyn, oud-medewerker van CD&V-minister Brigitte Grouwels) zou de bevoegdheid krijgen tot vernietiging van maatregelen die een loopje nemen met de taalwet.

Nieuw model voor Brussel

Van Velthoven is het ermee eens dat het Belgisch model dringend moet herzien worden. Maar in de ‘botsende’ scenario’s van V&W en Philippe Van Parys ziet hij geen soelaas. De historicus schuift enkele principes naar voor die volgens hem wel kunnen werken.

‘België zou kunnen evolueren in de richting van vier deelstaten, met in het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest het behoud van de Nederlandstalige infrastructuur en financiering door Vlaanderen.’ Daarin voorziet hij de mogelijkheid van samenwerkingsakkoorden inzake onderwijs en cultuur tussen Brussel en de Vlaamse, resp. Franse Gemeenschap. Tweetalige lijsten zijn geen must voor de historicus, omdat het verleden leert dat het een enorme gok is. ‘Men kan zich afvragen hoe efficiënt en waterdicht eventuele waarborgen kunnen zijn, hoe een “Nederlandstalige” Brusselse elite de verdere band met Vlaanderen ziet en hoe een gelaagde identificatie evolueert.’ Want uit de analyses van taal en identiteit in de Brusselse Taalbarometer blijkt dat er een Brusselse en zelfs Vlaanderen-onvriendelijke identiteit ontstaat bij de Nederlandstalige hoofdstedelingen.

_____

Het artikel Nieuwe Brusselse modellen. Versterking of verzwakking van België? is gepubliceerd in het eerste nummer van 2020 van Wt: Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging. Hier vindt u meer info.

Het boek Vlaanderen voltooid van Hendrik Vuye & Veerle Wouters is te koop in de online boekhandel van Doorbraak, momenteel met 10% korting.

Franse Gemeenschapscommissie

Brussel laat Vlaanderen (niet) los