Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad van regeringsleiders, probeerde vrijdag in aanloop naar een EU-top volgende week de Nederlanders en Denen te paaien om de nieuwe en verhoogde meerjarenbegroting van de Europese Unie te redden. Als wortel hield hij Nederland en andere grote nettobetalers een korting op hun EU-afdrachten voor. Michel is bereid de EU-meerjarenbegroting met 26 miljard euro, of amper 2 procent, te verminderen. En passant kwamen eurobonds en Europese belastingen nog maar eens nadrukkelijk op de agenda.

De grond van de kritiek van de Nederlandse regering, namelijk te gulle subsidies voor de Zuid-Europese landen liet Michel echter ongewijzigd. Om de druk op de zuinige landen op te voeren trok de Italiaanse premier Conte tegelijkertijd naar Den Haag om de Nederlandse premier Rutte te kapittelen nog voor de EU-top op 17 en 18 juli.

Europese transfers

De grond van de zaak draait schijnbaar om de solidariteit en de transfers van welvarende lidstaten naar structureel ongezondere lidstaten. Elke lidstaat van de EU betaalt een lidgeld, afdracht of contributie. Landen als Nederland, Duitsland en Zweden die meer contributie aan de Europese Unie overmaken dan zij aan subsidies uit Brussel terugkrijgen, ontvingen daarom al een aantal jaren een korting. Die korting op de EU-afdracht beloofde Michel niet af te schaffen zoals eigenlijk beslist was na de brexit. Na het vertrek van de Britten bleek die door Tatcher verworven uitzondering klaar voor afschaffing.

De frugal four of krenterige vier (Denemarken, Zweden, Oostenrijk en Nederland) die de Italiaanse regering keer op keer beledigd heeft de afgelopen maanden, gaven aan om niet zonder strijd de EU-top in Brussel van volgende week te verlaten. De Duitse bondskanselier Angela Merkel die op 1 juli het roterende EU-voorzitterschap opnam, maakte tot voor kort ook deel uit van de lidstaten die gekant waren tegen wilde weldoenerij met EU-geld. Na heftige kritiek van vooral Italië en Frankrijk haalde de Duitse regering bakzeil. Allicht meer uit pudeur en om als tijdelijke voorzitter een bemiddelende rol te kunnen spelen.

Gezondere budgettaire situatie

Merkel nam zich immers voor om de zevenjarige meerjarenbegroting van de EU (2021-2027) tijdens haar termijn door de Raad van regeringsleiders te loodsen (anders is het te laat). Charles Michel die permanent voorzitter is van de Raad van de Europese Unie hoopt de EU-meerjarenbegroting te redden door deze met een paar procentjes te verlagen van 1100 miljard naar 1074 miljard. Het compromisvoorstel van Charles Michel moet ook het coronaherstelfonds redden. Afgelopen mei drongen de Franse president Macron en Merkel de EU een herstelfonds 500 miljard euro op om uit de coronacrisis te kruipen. 240 miljard daarvan komt uit het ESM-noodfonds van de Eurogroep.

Miljarden geleend geld die eigenlijk dienen om de euromunt te ondersteunen en bankencrisissen op te lossen. Dit coronaherstelfonds trokken de Duitsers en de Fransen met steun van de Europese Commissie en bijna alle zuidelijke lidstaten nog eens op 750 miljard. De Nederlanders beschouwen dit allicht terecht als veel te duur. De zuinige lidstaten die toevallig of niet ook allemaal een gezondere budgettaire situatie en relatief lage staatsschulden kennen, drongen aan om na de brexit de begroting met het Britse saldo te verminderen, terwijl de Europese Commissie juist meer geld opeiste voor minder lidstaten en burgers.

Eurobonds light

Iemand moet betalen voor de EU-meerjarenbegroting van 1100 miljard en het herstelfonds van 750 miljard die de Europese Commissie voorstelt. Dit houdt in dat alle lidstaten meer moeten gaan afdragen en de nettobetalers in verhouding dus meer zullen moeten neertellen dan de netto-ontvangers. Naast de Nederlandse regering zijn ook Oostenrijk, Zweden, Denemarken gekant tegen overdreven budgetverhogingen. De Denen en Zweden lopen bovendien nog een valutarisico aangezien zij geen euro invoerden.

De Denen zijn ook nog niet het mislukte euro-referendum uit 2000 vergeten. Finland is dan weer gekant tegen de schulden die de Europese Commissie wil aangaan op de kapitaalmarkt om het coronacrisisherstelfonds te betalen. In praktijk zou die demarche kunnen neerkomen op zogenaamde eurobonds of Europese staatschulden in de vorm van obligaties of ‘staatsbons’ die Guy Verhofstadt (Open VLD) al sedert 2012 bij elke crisis wil invoeren.

Schulden versassen

N-VA-Kamerlid Sander Loones wees op de consequenties van het benutten van de kredietlijnen via het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) (dat dus 240 miljard geleend geld gaan stoppen in het coronafonds) en de wenselijkheid om daarbovenop een nieuw gemeenschappelijk schuldinstrument, de zogenaamde eurobonds of coronabonds, te introduceren. In België zijn Guy Verhofstadt (Open VLD) en Conner Rousseau (sp.a) voorstander van dergelijke eurobonds.

De Europese Commissie wil dus lenen op de kapitaalmarkten en daarvan twee derde (€500 miljard) als subsidies uitkeren aan de zwaarst getroffen landen (voornamelijk Spanje, Italië en Portugal). Volgens Michel is de reden van de subsidies: ‘Een nog hogere schuldenlast is niet alleen slecht voor die lidstaten, maar bedreigt ook de interne markt. We moeten onze interne markt beschermen’. Michel wil dus schulden versassen van lidstaten naar de Europese Unie.

Europese belastingen

Michel wil tevens Europese belastingen invoeren. Vanaf 2021 komt er al een Europese plastictaks en in 2023 een Europese CO₂-belasting aan de EU-grens. Ook bedrijven als Facebook en Google zullen belast worden. Zelfs de beruchte Tobintaks om een Europese belasting op financiële transacties in te voeren, duikt weer op. De European Fiscal Board (EFB) publiceerde op 1 juli 2020 een verslag waarin juist de nadruk ligt op fiscale ondersteuning in de EU-lidstaten. Dus juist minder belastingdruk bij bepaalde sectoren of bedrijven om zo sneller te herstellen van de coronacrisis.

Daarnaast gaven de drie academici van dit adviesorgaan van de Europese Unie aan dat misschien het stabiliteitspact betreft de begrotingsdiscipline van de EU-lidstaten kon worden versoepeld. Dus dat de overheid dieper in het rood zou mogen gaan om met overheidsuitgaven of investeringen de economie te ondersteunen. Helaas pleitte ook de EFB voor een permanente Europese belasting bovenop de nieuwe Europese schulden.

SURE

Zo oordeelde de EFB als volgt over eventuele fiscale plannen voor de EU:

‘The Covid-19 pandemic underscored once more the difficulties of managing large shocks with hardly any joint elements, most importantly without the EU having a central fiscal capacity allowing it to borrow a meaningful amount of funds on the market. Recent initiatives such as SURE and the Recovery Instrument go in the right direction when it comes to heading off the crisis, but should eventually be replaced by or morph into a permanent EU fiscal instrument so the EU can respond to severe shocks in a timely fashion.’ (Assessment of the fiscal stance appropriate for the euro area in 2021 door EFB van 1 juli 2020)

(‘De pandemie van Covid-19 onderstreepte eens te meer de moeilijkheden bij het beheersen van grote schokken met nauwelijks gezamenlijke elementen, vooral zonder dat de EU een centrale fiscale capaciteit heeft waardoor zij een zinvol bedrag op de markt kan lenen. Recente initiatieven zoals SURE en het herstelinstrument gaan de goede kant op als het erom gaat de crisis het hoofd te bieden, maar moeten uiteindelijk worden vervangen door of veranderen in een permanent begrotingsinstrument van de EU, zodat de EU tijdig kan reageren op ernstige schokken.’ (Beoordeling van de begrotingskoers passend voor het eurogebied in 2021 door EFB van 1 juli 2020))

Lidstaten aansprakelijk

Dat de Europese Unie in de huidige verdragen helemaal geen fiscale autonomie kan hebben en dus al zeker geen belastingen rechtstreeks kan opleggen in de lidstaten lijkt voor de politici blijkbaar een bagatel. Ook het feit dat als de EU een soort staatsschulden gaat uitgeven houdt in dat elk van de lidstaten aansprakelijk wordt voor die schulden. De Duitse econoom en voorzitter van zowel de European Financial Stability Facility (EFSF) als het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), Klaus Regling was enkel voorstander van de bestaande middelen zoals het ESM. En dus enkel voor het lenen van 240 miljard via kredietlijnen bedoeld om de muntstabiliteit van de euro te garanderen. De Europese Commissie wil pas starten in 2028 met het afbetalen van de schulden aangegaan voor het coronacrisisherstelfonds om pas in 2058 de schulden volledig te hebben afgelost.

Het risico op een euromuntcrisis gedurende die dertig jaar is niet denkbeeldig en de instrumenten zouden dan al gedeeltelijk opgesoupeerd zijn. Op 18 maart 2020 kondigde de Europese Centrale Bank (ECB) al aan dat 750 miljard euro in het P andemic Emergency Purchase Programme (PEPP) gestoken werden om obligaties van bedrijven en overheden op te kopen tot eind 2020. Ook de E uropean Investment Stabilisation Function (EISF) doet beroep op leningen. Aan dit ritme gaat de EU heel veel schulden opbouwen en zullen Europese belastingen onafwendbaar zijn indien de regeringen van de lidstaten niet telkens meer afdrachten verkocht krijgen in hun land. Eigenlijk betaalt een lidstaat dan wel meer van haar brutto binnelands product (BBP), maar de regering kan de Europese Unie dan de schuld geven van de extra rekening die de burger ontvangt.

Politieke criteria

De verdeling van het coronaherstelfonds gebeurt voor de Europese Commissie op basis van drie criteria: de bevolkingsomvang, het bruto binnenlands product per inwoner en het werkloosheidspercentage tussen 2015 en 2019. Dit is echter een truc om grote landen zoals Polen over de brug te trekken. Die hadden weinig last hadden van de pandemie, maar voldoen wel aan deze criteria. Tel bij de meerjarenbegroting nog het absurde gegeven dat 30% van het geld naar klimaatdoelen moet gaan.

Michel wil de hogervermelde verdeelsleutel laten aanpassen in 2023 naar de effectieve impact van de coronacrisis, maar slechts ten dele. Dertig procent zou dan verdeeld worden volgens de echte impact en zeventig procent nog steeds volgens de politieke criteria op maat van bepaalde lidstaten. Om een opstand te voorkomen wil Michel de Europese Raad met een gekwalificeerde meerderheid laten beslissen over de verdeling van het geld.

Afpersen lidstaten

Die regeringsleiders zouden dan oordelen op basis van de mate waarin volgens de meerderheid de ontvangende lidstaat voldoet aan het stoppen van het geld in klimaatdoelstellingen of digitalisering. Ook zou het respect van de lidstaat voor de rechtsstaat en mediavrijheid meespelen. Dit is een onverholen manier om Polen, Hongarije en andere Visegradlanden te kunnen afpersen of uitpersen. Als toetje beloofde Michel ook een brexitfonds van 5 miljard euro om landen die getroffen worden door de brexit te compenseren (vooral Ierland, België en Nederland).

De pandemie is nog niet voorbij en het Europese herstelfonds wordt al langs alle kanten geïnstrumentaliseerd om oude agenda’s van de Europese Commissie te realiseren. Met de miljarden van dit fonds kunnen lidstaten gekocht worden om die agenda door te drukken. In hoeverre de slachtoffers van de coronacrisis gediend zijn met een dergelijke machtsgreep zal de toekomst uitwijzen.

frugal four

Machtsgreep EU dankzij coronaherstelfonds