Sinds een paar weken horen we in de media allerlei geruchten over de negotiaties met betrekking tot de topbenoemingen in de federale regering. Het ging met name om het voorzitterschap, ondervoorzitterschap en de functie van CEO bij de overheidsbedrijven NMBS, Niras, de federale investeringsmaatschappij FPIM, de Nationale Loterij, Skeyes, Infrabel, Bpost, Brussels Airport en de FSMA. Maar blijkbaar werden afgelopen weekend dan toch knopen doorgehakt.

Er vallen twee zaken op:

-de jobs van CEO en voorzitter binnen hetzelfde bedrijf worden toegewezen aan een Frans- en Nederlandstalige;

-in dezelfde zin is er praktisch overal een paritaire samenstelling op een 50/50-basis voor alle bestuursleden die de aandeelhouder vertegenwoordigen, want ook daar heeft de politiek een vinger in de pap.

Liberalen winnaar

Men zegt dat zij die bekwaam zijn hun post mochten behouden. Laat ons beter zeggen: ze hebben op het eerste gezicht geen fouten gemaakt, en het kan zijn dat ze bekwaam zijn. Maar de vraag stelt zich of politici/politiek benoemden wel het reilen en zeilen van een bedrijf met al zijn uitdagingen goed kennen (zie verder Bpost), vooral in deze snel evoluerende wereld.

Opvallend is ook dat de NVA er niet meer aan te pas komt nu ze in de oppositie zit. De partijen die de laatste jaren het meest met deze methode gewonnen hebben zijn de liberalen, en dan in de eerste plaats de MR. Vooral Didier Reynders slaagde erin zijn mannetjes, die eerst op zijn kabinet hadden gewerkt, te plaatsten op diverse sleutelfuncties. Zelf als ze steken lieten vallen, bleven ze op post. En iedereen liet dat zomaar begaan. De MR is trouwens goed bedeeld: ze heeft de Europese president, de Europese commissaris, de gouverneur van de Nationale Bank en tot oktober 2020 hadden ze ook de eerste minister. Arm Vlaanderen!

Ontslag CEO Bpost

Na een jaar werd de CEO van Bpost uiteindelijk ontslagen. Van Avermaet stond nog maar een jaar aan het roer. Hij werd in de overgangsfase zelfs een tijd dubbel betaald door Bpost en de beveiligingsfirma G4S als CEO. De keuze van deze persoon in een sector die hij totaal niet kende kan verrassend zijn, maar blijkbaar was hij een goede netwerker. Wat in se niet slecht is. Maar je moet ook nog in staat zijn te handelen. Een paar maand na zijn aanstellen kwam echter het nieuws dat de Belgische beveiligingsfirma’s zich schuldig hadden gemaakt aan prijsafspraken en kartelvorming.

Zowel de Belgische Mededingingsautoriteit (BMA) als het Amerikaanse Department of Justice voerden een grondig onderzoek sinds maart 2020. Hij ontkende alles. Bij Securitas, Seris en G4S rolden de koppen. Van Avermaet was echter een soort woordvoerder van de sector waarvan hij de belangen verdedigde voordat hij naar Bpost ging. Er was dus een grote kans dat Van Avermaet ook betrokken was bij deze praktijken, en dat het opportuun was dat hij althans tijdelijk een stap terugzette. Hij weigerde echter, en bleef desondanks aan zet.

In november 2020 kwam Bpost reeds in een slecht daglicht toen bleek dat het de eindejaarsperiode voor de verzending van pakjes niet meer aankon. Diverse directieleden waren ondertussen reeds vertrokken. Vorige week kwamen de resultaten die ontgoochelend waren in vergelijking met buitenlandse concurrenten zoals PostNl. De federale regering besloot toen uiteindelijk toch tot zijn ontslag. De Raad van Bestuur kreeg veel kritiek omdat hij niets had gedaan.

Maar in de perscommetaren vielen toch twee zaken op:

-de voorzitter, Dhr. Fr. Cornelis (ex-Petrofina/Total groep), vond dat hij als voorzitter met een raad van bestuur zat die niet genoeg kennis van de pakjes- en brievenpost had;

-blijkbaar vroeg rond 12 maart minstens één bestuurder nog het ontslag van een andere kritische bestuurder die waarschuwde dat Van Avermaet het bedrijf in een negatieve spiraal duwde.

Karakteristieken overheidsbedrijf

Deze laatste twee kenmerken zijn typerend voor een Belgische overheidsbedrijf. Want het gaat niet enkel om de topfuncties, maar ook om diverse bestuursmandaten. Als observator vanop afstand geven we daarbij nog de volgende kanttekeningen:

-als er zoveel partijen aan bod willen komen krijg je een disparate Raad van Bestuur. Voor de voorzitter is het moeilijk iedereen dan in de zelfde richting te doen kijken, daar iedere benoemde eigenlijk in de eerste plaats verantwoording verschuldigd is aan zijn partij. Zo blijkt de PS-bestuurder de confidentiële verslagen van de bestuursraad door te sturen naar de PS-studiedienst Institut Emile Vandervelde. De particratie ten top. De voorzitter heeft dus een moeilijke job, vooral als hij ten alle prijze geen brokken wil maken;

-als je iets durft zeggen dat tegen de zogenaamde consensus ingaat, ben je snel verbrand. Dit geldt op alle niveaus bij de overheidsbedrijven: bestuursleden, kaderleden, werknemers, … Als een politiek benoemde je slecht behandelt, kan je daar niet veel tegen doen als ondergeschikte: je enkel beroep doen op de dienst Toezicht Welzijn op het Werk. Ben je er niet meer werkzaam kan je op die dienst geen beroep meer doen. Enkel de reguliere (arbeids)rechtbank biedt dan nog uitkomst, maar de (politieke) tegenspeler zal zich met de beste advocaten omringen. De politieke benoemde is zo praktisch onaantastbaar, wat gemakkelijk tot misbruiken kan leiden;

-sommige bestuursleden zitten al lang in de raad van bestuur. We spreken dan over langer dan 10 jaar. Positief is dat ze het bedrijf dan wel goed kennen, maar misschien niet meer mee zijn met de nieuwste evoluties. Routine krijgt de overhand, en een kleinere kritische ingesteldheid. Het is daarom beter de raad van bestuur regelmatig te vernieuwen door bv. het aantal bestuursmandaten voor een persoon te beperken tot 2;

-de benoemden weten niet altijd goed waar het over gaat. We denken wel dat ze een pak goede documentatie krijgen bij iedere bestuursraad, maar de vraag stelt zich of iedereen die wel leest. Bij Bpost is het belangrijk de postmarkt en haar uitdagingen goed te kennen, maar ook alle logistieke kwesties daarrond. Het euvel wordt opgelost door de benoeming van enkele ‘onafhankelijke’ bestuurders met expertise in de materie. Dit probleem stelt zich op alle niveaus, ook in Vlaanderen. In de bestuursraden van de diverse intercommunales (afvalverwerking; waterlevering; …) zitten meestal de verkozen gemeenteraadsleden, die niet veel kennis van zaken hebben. Men krijgt zitpenningen, maar de hoogte daarvan varieert, o.a. op basis van de grootte van het bedrijf.

Een krachtdadige raad van bestuur is nochtans essentieel, vooral in moeilijke tijden. In die van Bpost zitten bekwame mensen die ervaring hebben, maar blijkbaar liet het systeem niet toe dat ze daar optimaal konden functioneren. We kunnen maar gissen naar de redenen, maar de hierboven vermelde karakteristieken kunnen er iets mee te maken hebben. Bpost zit natuurlijk zelf in een heel moeilijk transformatieproces, wat tot gespannen relaties kan leiden.

Corporate Governance

De Corporate Governance Act van 2020 bevat 10 principes, met o.a.:

-de raad en het uitvoerend management blijven binnen hun respectieve bevoegdheden en interageren op constructieve wijze. Men kan daar vragen over stellen als de regering de topfuncties van zowel de bestuursraad als het dagelijks bestuur bepaalt;

-de vennootschap heeft een doeltreffende en evenwichtig samengestelde raad;

-de vennootschap heeft een transparante procedure voor de benoeming van bestuurders: men kan zich daar in België vragen over stellen. De verdeling van de koek onder de partijen lijkt belangrijker;

-alle bestuurders geven blijk van een onafhankelijke geest en handelen altijd met het oog op het vennootschapsbelang…

Men kan zich afvragen of dit steeds het geval is. Er is ook nog de bestuurdersaansprakelijkheid die de laatste jaren in de diverse wetgevingen meer aan bod kwam. Maar deze stelt zich meestal bij een faillissement, wanneer derde partijen daarbij zware verliezen hebben geleden. Een Belgisch overheidsbedrijf zal de facto nooit failliet gaan, zodat het probleem van de aansprakelijkheid zich niet zo erg stelt.

Vlamingen benadeeld

De Vlamingen zijn op een dubbel vlak benadeeld:

-in de diverse federale overheidsbedrijven geldt de paritaire samenstelling voor de topfuncties: 50 % Vlamingen; 50 % Franstaligen. Nochtans nemen de Vlamingen 58 % van de bevolking in. Daarbij zorgt Vlaanderen voor de meeste financiële middelen. Maar daar wordt geen rekening mee gehouden;

-de twee grootste Vlaamse partijen, NVA en Vlaams Belang die bijna 50 % van de stemmen vertegenwoordigen, zitten niet in de federale regering. Zij vallen dus buiten de prijzen. Maar dit leidt tot een groot democratisch deficit, omdat Vlaanderen in feite sterke ondervertegenwoordigd is in die bestuursraden. En dit geldt voor alle echelons op het federale niveau.

Daarbij geldt bij andere overheidsbedrijven reeds het federalisme met drie, wat inhoudt dat de Vlamingen een grotere kans hebben om in de minderheid te komen. Alhoewel Vlaanderen in 2019 verantwoordelijk was voor 82 % van de Belgische goederenexport, zit Vlaanderen in de Raad van Bestuur van de publieke kredietverzekeraar Credendo via Flanders Investment and Trade (FIT) met twee vertegenwoordigers, naast telkens twee voor de equivalenten in Wallonië en Brussel. Het is reeds een voorsmaakje van het federalisme met vier waar onze Franstalige buren zo op aandringen.

Privatiseringen

In feite is het beter zoveel mogelijk overheidsbedrijven te privatiseren. Bpost heeft gedurende de jaren dat de durfkapitalist CVC Capital bijna 20 % van de aandelen had een succesvolle turnaround meegemaakt. Het aandeel Proximus presteert al een tijdje minder goed op de beurs ondanks de hoge Belgische telecomtarieven, en geeft een minder dynamische indruk dan Telenet. De overheid rekent op het jaarlijks dividend van Proximus, maar op termijn levert een privatisering meer op.

Privébedrijven functioneren veel efficiënter, en kunnen korter op de bal spelen bij de huidige sociaaleconomische uitdagingen in een snel veranderende technologische wereld. De Raad van Bestuur zal daar ook meer eendrachtig zijn, alhoewel interne discussies niet uitgesloten zijn. En dit is goed. We verwijzen maar naar Fortis waar de Raad van Bestuur de jaren voor de val een veel te weinig kritische houding liet horen op de talrijke risicovolle initiatieven van voorzitter Lippens.

Het is niet de taak van de overheid om een bedrijf te leiden. Toenmalig minister van overheidsbedrijven Labille (PS) stelde in 2013 dat Thijs de helft van zijn salaris moest inleveren, en blokkeerde later in 2016 de fusie tussen Bpost en PostNL omdat het aandeel van Bpost in het fusiebedrijf onder de 40 % zou zakken. Velen hebben daar nu spijt van. Een overheidsinterventie zoals bij Dexia/Belfius in 2012 kan nodig zijn, maar men moet er op tijd kunnen uitstappen. Iedereen wordt daar op termijn beter van.

G4S

Bejing kan buitenlanders vervolgen voor inbreuken buiten de Volksrepubliek

Vlaanderen benadeeld in federale bestuursraden