In Nagorno-Karabach (‘opper-zwartetuin’, in het gecombineerd Russisch-Turks-Perzisch), of Artsach in het Armeens, zien we waar onze geostrategische situatie naartoe evolueert. Achtentwintig jaar geleden werd de strijd om de Armeense enclave in Azerbeidzjan beslecht. Toen was Armenië de sterkere partij, met Russische steun. Nu is Azerbeidzjan veruit de sterkere gebleken, en leverde Rusland geen militaire hulp. Alleen vredestroepen om een bestand te handhaven dat de Azerbeidzjaanse winst bekrachtigt. De enige troost voor de Armeniërs is dat het hen voor nog grotere verliezen behoedt.

Wel hadden zij Russische wapens kunnen gebruiken. Maar die moesten op het slagveld het onderspit delven tegen de nieuwe militaire aankopen door het olierijke Azerbeidzjan. En tegen de Turkse NAVO-wapens en NAVO-trainingsstandaard waar hun tegenstanders op konden rekenen. Als proefronde voor de nieuwste militaire snufjes waren de zes weken strijd zeker een overwinning voor de Azerbeidzjaans-Turkse zijde en een nederlaag voor Rusland. Ook de demografische factor speelde een rol. Armenië was al kleiner en is in bevolking niet gegroeid. Azerbeidzjan daarentegen beschikte wel over een aangroei aan strijdbare jonge mannen. Bovendien werd het ook nog eens gesteund door duizenden geharde Syrische strijders die Turkije meteen kon leveren.

De zwakkere

Eindbilan: een deel van Artsach is nu, zoals in de Sovjetperiode, onder controle van Azerbeidzjan gebracht. Een echt Azerbeidzjaanse zone tussen Artsach en het hoofdgebied van Armenië die door Armenië bezet werd, wordt onder de termen van het bestand vrijwillig ontruimd en aan Azerbeidzjan overgedragen. Voor Rusland komt deze nederlaag van de Armeense protegé neer op gezichtsverlies. Maar voor Armenië is ze existentieel. Er is alleen een bestand gesloten, geen vrede. Het is dus maar een kwestie van tijd eer de Azeri’s de klus afmaken. En er is geen teken van een evolutie die Armenië opnieuw sterker zal maken dan hun Azerbeidzjaans-Turkse vijand.

De strijd was destijds begonnen met een bloedige pogrom op Armeniërs in het Azerbeidzjaanse Soemgait in 1988. Azeri’s verwijzen liever naar een slachting door het Armeense leger van naar verluidt 600 burgers in 1992. Één les die de zwakkere partij (maar de Armeniërs beseften toen nog niet dat ze dat zijn) zich best in de oren knoopt, is dat ze best geen fouten maakt. Die zullen haar namelijk zwaar aangerekend worden, daar waar een sterkere ermee zou wegkomen.

De Serviërs waren rond 1994 triomfalistisch, maar zagen in hun zegeroes niet hoe hun tegenstanders de NAVO achter zich wisten te scharen en hun de eindnederlaag zouden toebrengen. Anderzijds, of je jezelf nu wangedrag veroorlooft of niet, een sterkere vijand zal wel een casus belli vinden, zoals de wolf die het stroomafwaartse schaapje toeblafte: ‘Jij maakt mijn water troebel!’ Of de nazi’s die een Poolse inval ensceneerden om een ‘tegenaanval’ te rechtvaardigen. Alleszins, in een terugblik lijkt een zegedronken Armenië de evoluerende strategische situatie onvoldoende ernstig te hebben genomen.

Gebiedswinst

Men kan best het besef opbrengen dat deze uitslag een groot geostrategisch kantelmoment vormt. Ten eerste is het lang geleden dat oorlog over rauwe gebiedswinst ging. Dat leek ons iets voorbijgestreefds, alleen nog bestaand bij primitieve volkeren die toch geen oorlog kunnen winnen. Zoals de Argentijnen die tevergeefs de Falklands trachtten in te palmen. Volgens een Perzisch gezegde gaat oorlog altijd over zan, zamīn of zaranya, dus over ‘een vrouw, grond of goud’. Met de ideologische oorlogen tegen het communisme en de politieke islam waren we dat wat uit het oog verloren. Maar de oorlog voor gebiedswinst (weliswaar ook met een ideologische dimensie, zie onder) is terug.

Hij kwam in dit geval voort uit het ‘structurele geweld’ tegen de etnische grondslag van grenzen door het Sovjetbewind. Jozef Stalin had Armeens gebied aan Azerbeidzjan toegewezen, en dat bleef ongenaakbaar zo tot 1991. Ook de Joegoslavische oorlogen in 1991-99 kwamen voort uit een reactie tegen de Titoïstische grenzen (en de misdadige EU-steun aan het behoud van die grenzen tegen de wil van de bevolking in). De Russische aanhechting van de Krim was een herstel van Nikita Chroesjtsjovs overdracht van dat schiereiland aan Oekraïne. De Armeniërs waren etnisch én historisch volledig in hun recht met de wederaanhechting van Artsach. Maar recht is minder belangrijk wanneer de wapens spreken.

Godsdienst

Voor alle betrokken partijen was dit een strijd tussen christenen en moslims. Laïcistische westerse journalisten, sowieso al slecht geplaatst om religieuze hartstochten te begrijpen, zullen nu beginnen wijsneuzen dat het in Ankara om soennieten, maar in Bakoe om sjiieten gaat. Zoals ook Jerevan en Moskou zich tot verschillende christelijke obediënties rekenen, maar voor de strijders en bevolkingen op het terrein zijn de kampen duidelijk genoeg religieus afgelijnd. De hele moslimwereld blijft Siberisch bij tranerige Armeense pleidooien over een ‘nieuwe episode in de Turkse genocide’ en juicht de overwinning van de Azeri’s toe.

Voor hen is dit een gloriemoment. Waren nu in Limburg de Turkse cafés open geweest, hadden we zeer feestelijke scènes kunnen rapporteren. Een buitenpost van de Europese beschaving is als zwak en moeilijk verdedigbaar gebied als eerste gevallen. Geen enkele uitleg of ‘politieke analyse’ kan verdoezelen dat dit een overwinning voor de moslimwereld was.

Slechts enkele jaren geleden vielen westerse landen binnen in Irak, Libië, Syrië. Ook toen leek het een anachronisme, een echo uit koloniale tijden, toen het Westen nog een enorme militaire superioriteit genoot. Eens de lessen uit de Artsach-oorlog getrokken zijn, is die tijd voor althans de Europese landen zeker voorbij.

gebiedswinst

Toekomstlessen uit de Armeens-Azerbeidzjaanse oorlog