We zouden het haast vergeten in de nieuwszondvloed van de voorbije dagen, maar in de Verenigde Staten werd dinsdag niet enkel voor de president gestemd. Er waren ook plaatselijke verkiezingen, en zogezegde ‘ballot initiatives’ – statelijke referenda, zeg maar. Die geven een idee van wat de bevolking denkt. En maken duidelijk dat de VS heel wat complexer zijn dan het blue state-red state verhaal. We pikken er voor u vijf winnaars en vijf verliezers uit. Vaak dezelfde, trouwens, afhankelijk van de staat.

Winnaar: high worden

Wie geen fan is van de winnaar in de presidentsverkiezingen – wie het ook moge wezen – kan in een paar staten de volgende vier jaar in een roes doorbrengen. Dat het progressieve New Jersey marihuana legaliseert is geen al te grote verrassing. Maar ook de veeleer conservatieve staten Arizona, Montana en South Dakota maken geen bezwaar meer tegen een joint voor recreatief gebruik. Zelfs het oerconservatieve Mississippi laat vanaf nu marihuana toe, maar dan wel enkel om ‘medische redenen’.

Washington D.C. en Oregon gaan nog een stapje verder en decriminaliseren nu ook magic mushrooms, zwammen met psychedelische effecten. Trouwens, Oregon gaat nóg verder en decriminaliseert gebruik van alle drugs, inclusief hard drugs als cocaïne en heroïne. Wie betrapt wordt met drugsbezit voor persoonlijk gebruik, krijgt nog maximum een boete van 100 dollar of een ‘health assessment’ in een afkickcentrum. De verkoop van drugs blijft trouwens wél illegaal. Het geld dat de staat bespaart door minder gevangenisstraffen en enforcement – en wint door de belasting op marihuana – gaat naar het financieren van afkickcentra.

Verliezer: Uber-chauffeurs

Bijna 60% van het nochtans meestal progressieve Californië stemde tégen een voorstel dat de deeleconomiebedrijven als Uber of Lyft zou dwingen om chauffeurs te behandelen als werknemers in plaats van als aannemers. Dat zou hen recht hebben gegeven op de gewone arbeidsbescherming, zoals ontslagregelingen, het recht om een vakbond te vormen, enzovoort. De invloed van Silicon Valley?

Winnaar: hervormingen kiesstelsel

In Oregon wil bijna 80% van de bevolking dat het staatsparlement en plaatselijke overheden limieten opleggen aan campagnefinancieringen. Én dat die bijdragen openbaar gemaakt worden. Het oerconservatieve Missouri verlaagt de maximum bedragen voor campagnebijdragen lichtjes. In Virginia stemde 66% voor een nieuwe, politiek onafhankelijke commissie om kiesdistricten te hertekenen. Ook opvallend: in Californië stemde bijna 60% ervoor om criminelen die hun straf hebben uitgezeten, terug stemrecht te geven. In Florida werd eerder dit jaar al eenzelfde maatregel goedgekeurd – overigens onder luid protest van de plaatselijke Republikeinen.

Colorado keurde intussen de toetreding van de staat tot het National Popular Vote Interstate Compact goed. De staten in dat Pact verbinden zich ertoe hun kiesmannen aan de winnaar van de nationale popular vote toe te kennen, ongeacht hoe de stemming in hun eigen staat gelopen is. Het Pact wordt van kracht zodra de toegetreden staten 270 kiesmannen vertegenwoordigen. Dat lijkt een doodgeboren kind: grote Republikeinse staten als Texas hebben er geen zin in. En Florida lijkt niet van plan zijn status als president-maker op te geven.

Verliezer: hervormingen kiesstelsel

En toch lijken best veel Amerikanen tevreden met hun kiesstelsel. Zo lagen er voorstellen op tafel om ranked choice voting in te voeren: in plaats van voor één kandidaat te stemmen, geef je je gerangschikte voorkeur. Voorstellen in het progressieve Massachusetts en het conservatieve Alaska strandden op een njet van de bevolking.

En waar Virginia een meer politiek onafhankelijke kiesdistrictencommissie wil invoeren, schaft Missouri die net af. Daar komen de hertekening van de districten terug in handen van het staatsparlement. Gaat de éne staat naar links, dan draait een andere rechtsaf…

Winnaar: pro-choice

In Colorado werd de bevolking gevraagd of de staat beperkingen in de tijd moet opleggen voor abortus. Specifiek: moet abortus verboden worden na 22 weken? Een overtuigende 59% vond van niet. Daarmee blijft Colorado een van de weinige staten waar er geen enkele juridische termijnbeperking is voor abortus.

Verliezer: pro-choice

De bevolking van Louisiana – een dieprode en diepreligieuze staat – keurde met 62% een amendement aan de staatsgrondwet goed dat stelt dat abortus géén door de staat gegarandeerd recht is. Voor alle duidelijkheid: er stond niets in de Louisiaanse grondwet dat suggereerde dat dat wél zo was tot nu toe. Maar nu staat het er dus expliciet in dat het níet zo is. Het amendement stelt trouwens niet enkel dat abortus geen recht is, maar ook dat de staat niet gedwongen kan worden het te faciliteren.

In praktijk verandert er voorlopig niet zo veel, want zo lang Roe v. Wade van kracht blijft, is abortus een federaal gegarandeerd recht. Dat heeft voorrang. Louisiana anticipeert een afschaffing van Roe v. Wade. Als het zo ver zou komen, kunnen pro-choicegroepen zich in elk geval niet beroepen op een statelijk recht op abortus.

Winnaar: minimumloon

Florida staat niet bekend als een bijzonder progressieve staat op het vlak van arbeidsrechten. En toch stemde 60% van de bevolking vóór het optrekken van het minimumloon – een paradepaardje van Bernie Sanders. Het minimumloon, vandaag $10 per uur, wordt progressief opgetrokken naar $15 in 2026.

Verliezer: positieve discriminatie

Californië, die betrouwbaar Democratische staat, heeft het niet zo begrepen op positieve discriminatie. Al in 1996 maakte de staat het illegaal – ook toen via een referendum – om positief te discrimineren op basis van ras, geslacht, huidskleur, etniciteit of nationale afkomst. Toen overtuigde het voorstel 55% van de kiezers. Dit jaar lag een voorstel voor om positieve discriminatie toch terug toe te laten. 56% stemde tegen. 24 jaar na de eerste stemming blijkt er dus niets veranderd.

Winnaar: privacy

In Michigan vindt de bevolking dat de overheid een huiszoekingsbevel (search warrant) moet hebben vooraleer ze je elektronische data mag doorzoeken. Het lijkt vanzelfsprekend – dat vond bijna 90% van Michigan – maar de oude wetgeving is niet aangepast aan de nieuwe realiteit.

De Europese Unie heeft GDPR, maar in de Verenigde Staten steekt het over het algemeen wat minder nauw met de privacy. Californië stemde dinsdag voor een strengere wet op privacybescherming voor bedrijven. De staat had nochtans al een van de sterkste privacywetten in de VS. Die wordt nu dus nog wat sterker, en geeft gebruikers het recht hun data te raadplegen en te laten verwijderen. Het geeft Californians ook het recht aan bedrijven te zeggen wat er wél en níet met hun data mag gebeuren. De invloed van Silicon Valley blijkt relatief. Of er gelijkaardige federale wetgeving zal volgen, is een open vraag.

Verliezer: de Geconfedereerde Vlag en slavernij (ja, echt)

De vlag van de Geconfedereerde Staten – die de Amerikaanse Burgeroorlog verloren in 1865 – is wat men noemt een hot button issue. Veel zuidelijke blanke Amerikanen zien de vlag als een romantisch symbool van een verloren (en veeleer fictief) verleden. Zwarte Amerikanen zien ze dan weer als een symbool van eeuwenlange onderdrukking en slavernij. North Carolina liet de vlag eerder al verwijderen uit overheidsgebouwen. Nu volgt ook Mississippi, dat met ruim 70% een nieuwe vlag goedkeurt waarop de Geconfedereerde Vlag niet meer te zien is.

Dinsdag schrapten Nebraska en Utah hun grondwettelijke provisie die slavernij wettig maakte als straf voor misdrijven. Het lijkt een anomalie misschien, maar de Amerikaanse grondwet laat tot op vandaag slavernij als straf toe. Het dertiende amendement, dat in 1865 de slavernij afschafte, leest: ‘Noch slavernij noch onvrijwillige dienstbaarheid zullen bestaan binnen de Verenigde Staten of in enige plaats onder hun jurisdictie, behalve als straf voor een misdaad waarvoor de belanghebbende rechtmatig veroordeeld is.’ Maar dus niet meer in Utah of Nebraska.

Winnaar: plastic zakken en seksuele voorlichting

Washington (de staat, niet D.C.) staat bekend om zijn prachtige natuur. Uitgestrekte wouden, koude rivieren, en de Pacifische kust. Een staat die klimaat en milieu ernstig neemt. Maar ook daar betalen mensen niet graag voor plastic zakken. 60% stemde voor de afschaffing van een belasting op plastic zakken.

Of dat dezelfde 60% zijn die voor verplichte seksuele voorlichting op school zijn, daar hebben we het raden naar.

Eervolle vermelding: de ‘staat’ Puerto Rico

Puerto Rico is een territorium van de Verenigde Staten, maar dus geen staat. De bijna drie miljoen Puerto Ricanen hebben dus geen stem in de Senaat, of het Huis van Afgevaardigden – en mogen niet meestemmen voor het presidentschap. De ruim een half miljoen inwoners van Wyoming hebben wél twee Senatoren, één Afgevaardigde, en drie presidentiële kiesmannen. Dus stond de vraag om een staat te worden weer op de Puerto Ricaanse stembrief. Een nipte meerderheid – 52% – wil inderdaad een staat worden.

Het zal niet voor direct zijn. Het toelaten van een nieuwe staat kan bij gewone meerderheid in het Huis en de Senaat. Het Huis is in Democratische handen, maar het ziet er naar uit dat de Senaat onder Republikeinse controle blijft. Republikeins fractieleider Mitch McConnell heeft eerder al aangekondigd dat hij het niet tot een stemming zal laten komen. Dat Puerto Rico hoofdzakelijk Democratisch stemt, heeft daar vast niets mee te maken.

Geconfedereerde Vlag

Vijf verliezers en zes winnaars in de Verenigde Staten