Vorige vrijdag werd de Vlaamse regering door de Brusselse rechtbank weer veroordeeld in de zogeheten ‘nitraatzaak’. Stikstof dus. Volgens de actievoerders die de zaak hadden aangespannen (Bond Beter Leefmilieu, Dryade, Greenpeace, Natuurpunt en WWF) een bewijs dat de onderhandelaars voor een nieuwe Vlaamse regering niet rond stikstof kunnen. Maar niets is wat het lijkt.

Weer veroordeeld dus voor het falend mestbeleid. De rechter legt zelfs een dwangsom op van 1.000 euro per dag. Volgens de actievoerders omdat de waterkwaliteit in Vlaanderen barslecht zou zijn.

Dat de Vlaamse regering die nieuwe zaak verloren heeft, staat vast. Over het waarom zijn er opvallend verschillende interpretaties. In het vonnis zelf zijn twee redenen te vinden. Omdat de Vlaamse regering na de vorige veroordeling (ze kreeg toen zes maanden de tijd om aanvullende maatregelen te nemen) naliet ‘doeltreffende’ maatregelen te nemen. Ten tweede omdat de Vlaamse regering de Nitraatrichtlijn van de Europese Unie niet juist navolgt.

Vlaamse regeringsonderhandelaars

‘Het is triest dat milieuverenigingen keer op keer naar de rechter moeten stappen om de overheid aan haar eigen wetgeving te herinneren’, zei Mattias Bruynooghe van Natuurpunt. ‘Het mestactieplan schiet al meer dan 20 jaar tekort’, stelt Ineke Maes van Bond Beter Leefmilieu. ‘De Vlaamse onderhandelaars moeten dit vonnis aangrijpen om het roer om te gooien in het landbouwbeleid’, reageerde Joeri Thijs van Greenpeace.

De manier waarop geven de activisten ook aan. De Vlaamse regering moet werk maken van de afbouw van de veestapel, van de reductie van kunstmest en van een striktere handhaving.

Hoewel de rechter de actievoerders gelijk lijkt te geven, blijkt het vonnis ook veel weg te hebben van een Pyrrusoverwinning. Men vroeg 10.000 euro per dag dwangsom; men kreeg 1.000 euro (het minimum naar verluidt). Met bovendien een maximum van één miljoen euro in totaal. Wie snel rekent zal merken dat de rechter de Vlaamse regering een kleine drie jaar tijd geeft in ruil voor 1 miljoen euro… Het vonnis is wel uitvoerbaar: een beroep door de Vlaamse regering houdt de dwangsommen niet tegen.

Demir en Brouns

De reacties bij de kabinetten van de Vlaamse ministers zijn zeer uiteenlopend. Bij minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en bij minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) zijn er opvallend verschillende interpretaties.

Woordvoerder Andy Pieters van Demir, die volgende dinsdag Vlaams parlementslid wordt, zegt dat ze weten ‘dat de kaderrichtlijn water in Vlaanderen niet overal meer haalbaar is tegen 2027’. Hij wijst ook op het gevoerde mestbeleid. ‘Het MAP7 (het zevende mestactieplan, nvdr) loopt: er wordt een MER (milieueffectenrapport) gemaakt. Het plan zelf beoogt dezelfde doelstellingen als die waar de rechter naar verwijst,’ klinkt het. Vertaling: Natuurpunt cum suis willen te snel gaan.

De woordvoerder van Brouns, Bram Bombeek, ziet het enigszins anders. ‘Er is al een jaar lang een nieuw mestbeleid klaar, onderhandeld met landbouw en natuurverenigingen, dat moet zo snel mogelijk in een decreet worden gestoken’.

Hoe dan ook vindt de rechter intenties en plannen onvoldoende garanties bieden. Een prejudiciële vraag aan het Hof van Justitie in Luxemburg om na te gaan of de Vlaamse regels de EU-regelgeving volgen – een vraag van de advocaat van de Vlaamse Regering – heeft hij afgewezen.

Activistische rechtspraak

De rechter lijkt immers ook gewonnen voor gedwongen stopzetting van varkensbedrijven. Vrijwillig stopzetten vindt hij niet voldoende. In de ogen van het kabinet Brouns klinkt dat als activistische rechtspraak. ‘De activistische traditie in Brussel is bekend’.

Intussen gaapt er op dat punt nog altijd een diepe kloof tussen de N-VA en de cd&v. Welingelichte bronnen reageerden dat advocaat Gregory Verhelst, die door Demir in het veld gestuurd werd, ‘nog maar eens een proces verloor’. De analyse binnen de CD&V is dat ‘processen verliezen om nadien druk te kunnen zetten’ ook een tactiek is. ‘Op een jaar tijd had Demir het MAP7 gerust in een decreet kunnen gieten,’ klinkt het daar. De beschuldiging aan het adres van Demir – berekenend processen verliezen omdat dat politiek goed uitkomt – is niet niets.

Salomonsoordeel

De echte conclusie is dat de rechter een Salomonsoordeel heeft geveld. Hij gaf de actiegroepen gelijk, omdat dit juridisch niet anders kon: de waterkwaliteit beantwoordt niet aan de vooropgestelde normen. Maar de dwangsom is dan weer symbolisch en zeer laag. Waardoor de politiek nog alle kansen krijgt.

Het kabinet Demir hoeft zich nog altijd geen zorgen te maken over de openbare verkoop van hun koffiemachine. Maar dat de waterkwaliteit en de rol van de landbouw weer op de onderhandelingstafel komt is zeker.

gedwongen stopzetting

Nieuwe veroordeling Vlaamse regering in nitraatzaak een Pyrrusoverwinning?