Midden de coronacrisis strijden de Belgische labo’s om overheidsgeld. Inzet is de zogenaamde sequencing op de covidstalen. Dat is het onderzoek naar de verschillende varianten die op ons grondgebied circuleren en het opsporen van mutaties om te zien hoe het virus evolueert. Jeroen Bossaert bond in Het Laatste Nieuws de kat de bel aan. Piet Maes, professor Klinische en Epidemiologische Virologie aan het Rega Instituut van de KULeuven, gaat dieper in op de problematiek van de labo’s in ons land en de concurrentie die bij wijlen epische proporties aanneemt. Een ontluisterend relaas over corporatisme, wildgroei van overcapaciteit en de daarbij horende strijd om het overheidsgeld.

De strijd om vijf miljoen

In het artikel van Bossaert wordt geen fraai beeld geschetst van het Belgische labolandschap…
Piet Maes: ‘De miserie rond de sequencing is begonnen op het moment dat bekend werd dat minister Vandenbroucke via het RIZIV vijf miljoen euro zou vrijmaken voor sequencing. Dat was midden december vorig jaar. Wij zijn we daar aan het Rega Instituut al mee bezig sinds februari 2020. Omwille van het algemeen belang — maar ook de wetenschappelijke opportuniteit — liggen al onze normale projecten al een jaar stil. Ik heb hier drie doctoraatstudenten die het laatste jaar hun eigen onderzoek on hold hebben gezet om bij te springen.’

‘Al die tijd hebben we de andere labo’s niet gehoord. Nochtans hadden zij de capaciteit — dat zeggen ze zelf — om aan de slag te gaan. Het probleem is dat niemand daarvoor de rekening wilde betalen. Dus interesseerde het hun niet. Pas op het moment dat bekend werd dat Vandenbroucke die vijf miljoen zou uittrekken voor sequencing — waar wij dus met eigen middelen en op eigen kosten al een jaar mee bezig zijn — stonden ze op om hun deel van de koek te eisen.’

Onrendabele overcapaciteit

De koek lijkt groot genoeg om te delen.
‘Weet u waar het probleem zit? In dit land zijn er te veel labo’s die aan sequencing doen: privé-labo’s, klinische labo’s verbonden aan ziekenhuizen en dan ook nog universitaire researchlabo’s. Die hebben allemaal geïnvesteerd in duur materiaal dat op een of andere manier moet renderen. Er is een overcapaciteit. En om die te benutten, moet je middelen hebben. Middelen om personeel en de reagentia voor de testen te betalen. Wat in het artikel staat over de aanwezige capaciteit in al die labo’s klopt dus wel, maar dat wil niet zeggen dat je ze ook kan benutten. Er wordt gesteld dat testen big business is. Dat zal wel kloppen voor de normale diagnostische testen, maar dat gaat niet op voor de baseline sequencing. Dat soort van fundamenteel onderzoek is het voorbije jaar enkel gebeurd in de researchlabo’s, met inzet van eigen middelen.’

Maar die zullen nu vergoed worden, dus het loont.
‘Die vijf miljoen waarover nu sprake is, gaat over een belofte van de overheid voor de sequencing vanaf half december voor het komende jaar. Daar is ons beloofd dat we een terugbetaling krijgen voor 1000 testen per week. Daarvoor wordt nu een bedrag van € 80 per test vooropgesteld. Maar feit blijft dat er maximaal 1000 testen per week worden terugbetaald door het RIZIV voor heel België. Dat is dus de te verdelen koek.’

Sequencing en sequencing is twee

De andere labo’s beweren dat ze even goed aan sequencing kunnen doen.
‘De klinische labo’s, zoals dat van het Virga Jesse-ziekenhuis in Hasselt dat ook in het artikel wordt vernoemd, hebben wel ervaring met sequencing van menselijke genomen. Zij hebben echter geen ervaring met het analyseren van virussequencing, wat toch iets anders is. Daarvoor zit de expertise bij ons. Wij delen die ook. De laatste weken zijn er verschillende mensen bij ons komen meedraaien om ervaring op te doen en te leren hoe je dit aanpakt. Wij zijn daar altijd open en ontvankelijk voor geweest. Wij delen onze protocollen en iedereen mag daarmee aan de slag gaan. Maar de echte expertise, die komt op de proppen bij het analyseren van de ruwe data. Daar hebben zij geen kaas van gegeten.’

Unfaire verwijten

Een ander punt dat wordt aangehaald is de lange wachttijd voor de resultaten bekend zijn. Soms tot drie weken…
‘Dat is een unfair verwijt. Ik hoor die kritiek ook en mijn tenen krullen dan. Wij kunnen maar aan de slag met een staal wanneer het bij ons toekomt. Wat altijd vergeten wordt, is dat daar een heel traject aan vooraf gaat. Er wordt een staal genomen en dat wordt geanalyseerd. Indien dat positief is, kan dan besloten worden om het naar ons op te sturen voor sequencing. Maar vaak is er dan al veel tijd over gegaan. Op dat moment wordt het opgestuurd, soms nog naar een verkeerd adres. Wanneer het dan bij ons komt, hebben we twee dagen nodig om ons resultaat te bezorgen. Die vertraging zit niet bij ons.’

‘Daar komt dan nog bij dat er heel vaak cruciale informatie ontbreekt. Wij moeten minimaal weten wanneer het staal werd afgenomen en in welke postcode de patiënt woont. Zelfs die rudimentaire info ontbreekt soms. Daar moeten we dan naar op zoek om het staal relevant te maken voor onze baseline sequencing. Daar gaat veel tijd mee verloren. In Europa zijn er maar twee landen die beter doen op het gebied van het in kaart brengen van de virusvarianten die in omloop zijn. Dat is het VK en Denemarken. Wij hebben al bij al een goed beeld van wat er bij ons in omloop is en dat is te danken aan het werk dat Rega en de universiteit van Luik hebben verzet het laatste jaar.’

Overheid faalt

Hoe komt het dat het VK en Denemarken het zoveel beter doen?
‘Eerst en vooral hebben ze er daar belachelijk veel geld tegenaan gegooid. Maar daarnaast werken ze ook centraal. De overheid heeft in Denemarken één labo aangeduid dat voor het hele grondgebied de sequencing doet en coördineert. Alle andere labo’s ondersteunen dit systeem en leveren middelen en mankracht om het te laten draaien. Daar wordt niet gemord en rijdt niet ieder voor de eigen winkel. In het VK werken ze met zeventien regio’s waarin eveneens één labo de touwtjes in handen heeft, aangeduid door de overheid. Iedereen trekt daar aan hetzelfde zeel.’

De overheid ontloopt hier dus met andere woorden haar verantwoordelijkheid om orde op zaken te stellen?
‘Het hele coördinatiebeleid is al vanaf het begin een soep. Hier speelt corporatisme. Ze komen klagen over vermeende achterstelling en monopolies. Ze proberen dan telkens iedereen gelukkig te maken, maar daardoor vervallen we in chaos. Uiteindelijk is er geen strikte coördinatie en probeert iedereen voor eigen rekening te rijden, met eigen methodes, zonder een centrale strategie. Wat dat betreft moeten we het blijkbaar onderling maar eens worden en daar loopt het fout.’

‘Weet u, momenteel zitten we aan 2% van de positieve stalen die bijkomend onderzocht worden om de viruscirculatie in kaart te brengen. Ik had dat graag op 5 à 10% procent gezien, maar met die 2% hebben we al een statistisch significant beeld. Wanneer we alle beschikbare capaciteit zouden inzetten, waar sommigen voor lijken te pleiten, gaan we naar een overkill. Dat zou schandalig veel geld kosten en ons wetenschappelijk niets bijbrengen. We moeten er ook voor zorgen dat het overheidsgeld nuttig besteed wordt, niet? Het gaat dan over die vijf miljoen. Mogen we er alsjeblief voor zorgen dat dit geld op z’n minst goed wordt besteed?’

Geen correcties, geen wederwoord

Dan toch niet aan nieuwe toestellen, zoals Bossaert stelt?
‘Dat is een manifeste leugen. Ik heb daaromtrent met Bossaert contact opgenomen. Ik heb gemerkt dat ook collega Herman Goossens dat heeft gedaan. In de Afspraak dinsdagavond had hij gelijkaardige bemerkingen rond de fouten in het stuk. Bossaert schrijft letterlijk dat wij vijf miljoen hebben gekregen en die hebben ingezet om nieuwe toestellen te kopen terwijl die in andere labo’s al voorhanden zouden zijn. Voor de duidelijkheid: wij hebben geen enkel toestel aangekocht. Die waren bij ons eveneens voorhanden. Maar Bossaert weigert die fout recht te zetten. Volgens hem lezen we hem verkeerd. Maar er staat wat er staat. Hij weigert ook een wederwoord te geven… Op Twitter heeft hij het over een verbroken omerta en insinueert hij dat we op jacht zijn naar zijn bronnen. Daar gaat het niet om. Het gaat om correcte info in plaats van eenzijdige framing.’

genoom

Piet Maes: ‘Corporatisme bij labo’s is nefast’