Is een vreedzame revolutie in Rusland mogelijk? Michael Chodorkovski gelooft er niet in. De Russische oligarch die in Londen in ballingschap leeft, denkt dat Poetin alleen door een interne coup ten val kan worden gebracht, of met geweld.

Goede tsaar

Het Westen moet ophouden met van de ‘goede tsaar’ te dromen, zegt Chodorkovski in een recent interview met Die Welt. De heersers in het Kremlin regeren autocratisch en om aan de macht te blijven, hebben ze een externe, een buitenlandse vijand nodig. Zo kunnen ze de rangen om zich heen sluiten.

De enige die aan het droombeeld van de ‘goede tsaar’ beantwoordde – tenminste in het Westen – was Gorbatsjov. Nadat hij het op een akkoord had gegooid met het Westen – gesymboliseerd in de Duitse eenmaking en het einde van de blokconfrontatie – kon hij het nog maar twee jaar uitzingen.

Als centralistisch bestuurde staat heeft Rusland buitenlandse vijanden nodig. Dat strookt trouwens met de in het collectieve onderbewustzijn sluimerende angst van de Russen voor de vreemde invaller. Verschillende volken of machten zijn in de loop der eeuwen binnengevallen in Rusland: de Tataren, de Polen, de Zweden (Karl XII), de Fransen (Napoleon), de Duitsers (Hitler). Die wagenburg-mentaliteit blokt alle pogingen tot liberalisering en democratisering af. Voor Chodorkovski bestaat de oplossing dan ook enkel in de creatie van een ‘parlementaire federale republiek’.

Erfenis

De oligarch zag aanvankelijk – in een eerste fase – in Poetin een ‘jonge democratische bureaucraat die ernstig aan zijn opgaven werkte’, maar dan brak hij de staf over hem. Poetin ontpopte zich immers – in een tweede fase – algauw tot een corrupt iemand, die ‘in zijn verleden altijd met gangsters had samengewerkt’.

Chodorkovski legde in 2003 de corruptie in Poetins Rusland bloot. Dat brak hem zuur op. Hij belandde op beschuldiging van fraude en belastingontduiking in 2005 in de gevangenis en kwam pas acht jaar later door bemiddeling van gewezen bondskanselier Angela Merkel en gewezen buitenlandminister Hans-Dietrich Genscher vrij. Hij leeft nu in Londen, maar niet onbezwaard. Poetin heeft 500.000 dollar op zijn hoofd gezet.

Chodorkovski stelt dat Poetin enkele jaren geleden een derde fase is ingetreden: dat van de man die een erfenis wil nalaten, namelijk een groots en machtig Rusland. We herinneren ons de uitspraak van Poetin in 2016 over de ondergang van de Sovjet-Unie als een ‘geopolitieke catastrofe’.

Oorlog en mobilisering

Ook al heeft het Kremlin een oorlog ontketend tegen Oekraïne, schrikt Poetin (officieel) terug voor een algemene mobilisering. Ze zou immers betekenen dat je de normale burgers wapens in de hand stopt, en daarmee zouden ze eventueel – aldus Chodorkovski – een regimewissel tot stand kunnen brengen. Een interne coup of in dit geval een gewapende opstand is het enige wat de autocraat van zijn troon kan stoten. Aan een vreedzame revolutie in Rusland gelooft de geïnterviewde niet.

Hoe het nu verder gaat met de oorlog? Oekraïne kan hem alleen winnen dankzij de moed van zijn soldaten en burgers, én met wapenleveringen van het Westen. Als één van deze twee voorwaarden ontbreekt, is het ‘over and out’ voor het belaagde land. Poetin hoopt natuurlijk de Westerse steun te doen afkalven, door van de energielevering een wapen te maken, door atomaire blufpoker, en door gewone burgers van het Westen te willen opzetten tegen hun ‘zelfzuchtige’ regeringen.

Retoriek

De Duitse kanselier Olaf Scholz heeft zelfs nog nooit met één woord gerept over een mogelijke overwinning van Oekraïne. Dat komt volgens Chodorkovski omdat Scholz een ‘buitenstaander’, een ‘Europese bureaucraat’ is die niet voorbereid was op de oorlog. Op het ogenblik dat die uitbrak, kwamen de fouten van de Duitse politiek aan de oppervlakte – Chodorkovski zinspeelt op Duitslands energie-afhankelijkheid van Rusland. Volgens hem heeft Scholz niet de wil om een leidende rol te spelen in zo een precaire situatie. Zijn ‘Zeitenwende’ – een ferme toespraak als reactie op Poetins aanvalsoorlog – blijkt niet meer dan retoriek te zijn.

Mag er nog worden gepraat met Poetin? Ja, zegt Chodorkovski, je moet met iedereen praten, ook met ‘gangsters’ (waartoe hij Poetin rekent), maar niet teveel, en let altijd op hun psychologie: ‘Als je zwakheid toont, hebben ze geen respect voor je’.

geopolitieke catastrofe

Russische oligarch Chodorkovski oordeelt hard over Poetin