Op 1 juli 2020 start Duitsland als voorzitter van de Europese Unie (EU). Het Duitse kabinet heeft op het laatste nippertje haar programma klaar. De hoofdzaak wordt de coronacrisis. De economische en sociale gevolgen van de coronacrisis gaan de agenda het volgende half jaar bepalen. Ook wil Merkels kabinet een politiek signaal voor gender justice in de EU. Wat klimaat betreft, last Merkel even een pauze in, om de landbouw en de industrie concurrentievoordeel te schenken.

Hoewel Merkel beloofde China aan te pakken over tal van zaken zoals cyberattacks, spionage, dumping enzovoort bleef haar kabinet zeer vaag. Hetzelfde verhaal betreft Common European Asylum System (CEAS). Daar wil minister Horst Seehofer (CSU) de asielprocedures verscherpen. Hij wil daarbij niet enkel de buitengrenzen versterken, maar ook duidelijk de lidstaten op hun verantwoordelijkheid wijzen. Of de Beierse excellentie zelfs maar iets op papier krijgt, zal sterk afhangen van de tegenkantingen binnen de eigen coalitie met de SPD (sociaaldemocraten). Seehofer kan binnen de EU-landen hier enkel op de steun van de regeringen van de Visegradlanden rekenen en zal spitsroeden moeten lopen.

Tegelijk steunt Merkel het voorstel van de Europese Commissie om Europees geld te blokkeren voor lidstaten die niet zouden voldoen aan de wettelijke standaard van de EU. ‘Compliance with the rule of law’ of verenigbaarheid met een rechtsstaat wordt de hamer waarmee de Commissie en Merkel regeringen die dwarsliggen zoals de Hongaren, Polen of Slovaken, willen in het gareel slaan.

Competitief voordeel

De eerste zet van kanselier Angela Merkel (CDU) is het in Europa produceren van medische uitrusting en van medische wegwerpspullen zoals maskers, handschoenen, spuiten… Eigen medische middelen krijgen de voorkeur ten opzichte van invoer van buiten de EU. Voor de tribune spreekt Merkel van ‘buiten Europa’. Echter zullen medische apparatuur en disposables van buiten de EU aan banden gelegd worden. Pech voor de Zwitsers, Britten, Noren enzovoort. De vraag is echter hoe? De Verenigde Staten en Japan klagen nu al jaren dat Siemens, AGFA, Philips en anderen een oneerlijk competitief voordeel kennen.

De Think Tank van het Europees Parlement behandelde het onderwerp al eind april. Dat de EU-landen afhankelijk zouden zijn van niet EU-landen voor medische uitrusting en andere middelen noodzakelijk voor de strijd tegen het virus zette veel parlementsleden aan het panikeren. Het initiatief om een Europese reserve qua mondmaskers en dergelijke aan te leggen, het zogenaamde rescEU en de uitvoerbeperkingen van beschermende uitrusting naar buiten de EU zijn reeds een feit.

Medische onafhankelijkheid

De EU bracht tevens vier categorieën producten in kaart: geneesmiddelen, medische uitrusting, beschermende kledij en zogenaamde ‘medical supplies’ (wegwerp verbruiksgoederen zoals handschoenen, spuiten, baxters…). Het resultaat van dit opvolgen was verontrustend: liefst 75% van de invoer van elk van die 4 categorieën komen van bij 5 handelspartners (lees landen, met name Zwitserland, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, China en Singapore). De Europese uitvoer was onduidelijker. In 2019 bleek de EU echter een netto-uitvoerder van al deze producten. China levert overigens wel veel meer grondstoffen dan de invoer van producten doet vermoeden.

De invloedrijke denktank Bruegel in Brussel bracht rond die tijd een rapportje uit waaruit moest blijken dat complete autonomie van de EU voor medische verbruiksmaterialen en apparaten geen goed idee zou zijn. Bruegel vond dat de Europese markt open diende te blijven. Bovendien is de gezondheidszorg goed voor 10% van het bruto binnenlands product (BBP) van de EU. Door de vergrijzing zal die kost vanzelfsprekend nog stijgen. Zelfbedruipend zijn qua medische producten zoals de Franse president Macron wenst, zou de kosten de hoogte in jagen.

Eurostat

Gezondheidsuitgaven in relatie tot BBP

Duitse hegemonie

De Duitse minister voor buitenlandse zaken Heiko Maas (SPD) noemde Duitsland de ‘motor en moderator van Europe’. Een soort eigendunk die grenst aan het onwrikbaar geloof bij velen dat uiteindelijk Duitsland wikt en Duitsland beschikt in de EU. De socialist uit Saarlouis die voorheen milieuminister was in de deelstaat Saarland, doet wel vaker pijnlijke uitspraken. Feit is dat het kabinet Merkel IV met socialisten en christendemocraten ervoor zorgde dat de voorzitster van de Europese Commissie de steun heeft van de socialisten en de christendemocraten in het Europees Parlement. De Duitse Ursula von der Leyen leidt dus met dezelfde politieke groepen achter zich als haar kanselier en partijgenote Angela Merkel.

Dusver bleek het crisismanagement van Von der Leyens commissie zwak. Daarom dat Merkel de Duitse aanpak wil doordrukken in de hele EU. Stap één is het in de EU produceren van machines en medicijnen. Zoals Duitsland ook bestellingen uit België, Nederland of Italië blokkeerde en confisceerde gedurende de eerste fase van de coronacrisis. De invoer van buiten de EU moet minder, véél minder. Stap twee is hetzelfde met voedsel.

De werken van Hercules: 7-jarige begroting

Merkel moet met haar kabinet als tijdelijke voorzitter een zevenjarig budget voor de EU rond krijgen. Met de pandemie in gedachten zal dit zeer moeilijk blijken. De hervorming van de landbouwsubsidies zal het grootste struikelblok zijn. En daarvoor heeft ze steun van Frankrijk, Polen en Spanje nodig (de grootste trekkers van steun sedert de brexit). Die ‘Europese’ voedselautonomie is dus vooral het financiële smeermiddel voor de landbouwsubsidieslurpers. Het adagium never waste a good crisis indachtig wordt onder het mom van voedselsoevereiniteit dus het systeem van landbouw- en visserijsubsidies gereanimeerd. De greenwashing van de Green Deal waarbij alle industriële steunprogramma’s een groen likje verf kregen, was de tactiek voor de coronacrisis. De Green Deal zal wel nog lippendienst krijgen uit Berlijn, maar de Duitse auto-industrie heeft ook even genoeg van een onnatuurlijke focus op elektrische wagens. Erst fressen dann die Moral.

Het Multiannual Financial Framework (MFF) of de meerjarenbegroting kan nu de allure krijgen van een soort Marshall Plan of wederopbouw. Het plan dat in mei blijkbaar al klaarlag (?) zal niet zonder slag of stoot door alle lidstaten aangenomen worden. Of Merkel een consensus kan bereiken is nog maar de vraag. In dat kader dient ook de kritiek van Merkel op de ‘gierige vier’ (nettobetalers aan de EU-begroting zoals bijvoorbeeld Nederland en Denemarken) en de opstandige Visegradlanden gezien worden. Merkwaardig, aangezien Merkels Duitsland zelf eerst lid was van de stingy five (de krenterige vijf naast Duitsland bestaande uit namelijk Oostenrijk, Zweden, Denemarken en Nederland). Alles draait dus om geld. De meerjarige begroting moet op één of andere manier doorgedrukt. De pandemie maakt dit enerzijds moeilijk, anderzijds zal de pandemie dienen als breekijzer.

Europese data-infrastructuur of luchtpaleis

Om aan het geheel nog een extra protectionistisch geurtje te geven eist Frankrijk een gigantische investering in digitalisering om Amerikaanse en Chinese concurrenten buiten te houden. China zal met sancties wegens dumping en cyberspionage aangepakt worden, de aanpak van de Amerikaanse handelspartner ligt een stuk gevoeliger. Niettemin lanceerden de Franse en Duitse ministers alvast op 4 juni een megalomaan plan. De Franse ex-landbouwminister van Sarkozy, Bruno Le Maire, en de tweede Saarlander in Merkels kabinet, Peter Altmaier (CDU), noemden dit het Gaia-X project.

Ook dit groene Gaia-X-project draait rond zelfredzaamheid van de EU-landen. Het is uiteraard ook een poging om Amerikaanse en Chinese concurrenten het leven zuur te maken. De mantra luidt ‘Europa’ moet competitief blijven na de coronacrisis. Wat ze eigenlijk willen zeggen is dat de Duitse en Franse multinationals de EU als hun speeltuin willen behouden. Mits enorme infrastructuurwerken voor een soort Europese cloud zal de EU meebetalen aan deze fata morgana via projectsubsidies, leningen van de Europese Investeringsbank (EIB) en het toelaten van staatsteun.

Health data

Uiteraard bestaan er legitieme redenen om bedrijven uit niet-EU-landen te weren. De privacy (GDPR), namelijk, en het nieuwe toverwoord ‘health data’, een eufemisme voor patiëntengegevens. De EU wil deze health data reguleren met een Code of Conduct. Maar net als GDPR zal het eerder een verordening worden die meteen kracht van wet krijgt in alle EU-lidstaten zonder dat één parlement aan de nieuwe wetgeving te pas kwam.

Gelukkig zal AI of artificiële intelligentie waar de Duisters hoog op inzetten de welvaart en de democratie helpen bewaken. Een Europese samenwerking in verband met cybersecurity moet dit helpen klaarspelen. Zo zouden bijvoorbeeld alle switchen en routers een minimale beveiliging moeten bevatten volgens een Europese norm natuurlijk. Dus in plaats van Chinese afluistertechnologie in toestellen, EU-gecertifieerde beveiligingstechnologie… die misschien vanalles doet met de data van bedrijven en burgers.

Eurotax

Al die ambitieuze plannen kosten uiteraard geld. Belastinggeld. De Duitse socialistische minister Olaf Scholz (SPD) wil daarom een Europese taks op financiële transacties. Naar verluidt is het enkel nog wachten op een overeenkomst binnen de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling).

Reeds in april en later in mei verschenen hierover documenten. De regeringen bereiden dus al extra belastingen voor omdat de OESO dit aanraadt (nadat Scholz en co het eerst wel aan de OESO opdroegen). Een één-tweetje om Europese belastingen in te voeren. Nu onder het mom van covid-19, omdat dit misschien meer verteerbaar is dan onder het mom van klimaatverandering.

Klimaatcircus als voorbeeld

In navolging van klimaattoppen wil Merkel een Conference on the Future of Europe. Een meerdaags media-evenement waar allerhande lobbygroepen, europarlementariërs en regeringen kunnen plannen maken over de toekomst van Europa. Eigenlijk kunnen ze enkel iets beslissen voor de Europese Unie. En dan nog heeft enkel de Europese Commissie of het Europees Parlement initiatiefrecht. Dus zeker niet de Europese Raad, die bestaat uit regeringsleiders van lidstaten.

Uiteraard is het de bedoeling om met ronkende verklaringen voor de camera’s, grootse doelstellingen voor de volgende decennia te verkopen. Dit in de hoop het positieve sentiment voor het Europese project zoals het bestond rond 1992, weer aan te wakkeren. Het valt te betwijfelen of een politieke hoogmis met NGO’s, vakbonden en werkgeversorganisaties dit überhaupt zal vermogen. De kans is groot dat de burger helemaal gedegouteerd afhaakt.

Crash course of crash zonder meer?

Merkel heeft zes maanden tijd om haar stempel te drukken op het meerjarig budget. De weerstand van kleinere lidstaten die nu al meer betalen dan ze terugkrijgen is groot. Ze rebelleren nu al omdat ze de bijdrage van het Verenigd Koninkrijk — die grotendeels wegvalt door de brexit —niet grotendeels op hun conto willen krijgen. Bovendien vraagt de Europese Commissie meer geld voor minder lidstaten en inwoners. Tel daar de grote onbekende, de gevolgen van de coronacrisis, bij en het mag een wonder heten mocht Merkel de rekening rond krijgen voor Nieuwjaar.

gierige vier

EU gaat voor protectionisme