Hoe ver staan de plannen voor een geïntegreerde Europese defensie? Niet ver, zo blijkt uit de toespraken van de twee ministers van Defensie, Ludivine Dedonder (PS, België) en Kajsa Ollongren (D66, Nederland) op de internationale conferentie over de implementatie van het Europese Strategische Kompas.

De conferentie is een gezamenlijk initiatief van het Belgische Egmont Instituut en het Nederlandse Instituut Clingendael. Na afloop van de conferentie was enkel minister Ollongren beschikbaar voor een persmoment.

Defensiebudgetten stijgen zonder concreet uitgewerkte plannen

Naast het plan om een snel inzetbare EU-eenheid van 5000 man sterk op te richten, ging het op de conferentie vooral over betere samenwerking, gezamenlijk gecoördineerde investeringen en het verder uitbouwen van de inlichtingenanalysecapaciteit. Cyberbeveiliging ligt ook op tafel. Concrete voorstellen desaangaande echter niet. De sprekers benadrukten wel dat de ontwikkeling van betere Europese samenwerking op militair gebied niet in de weg staat van NAVO-samenwerking. Integendeel, het moet een en-en-verhaal zijn, dat aanvullend en versterkend werkt voor alle partners.

In dat kader krijgt de verhoging van de defensiebudgetten die de Europese lidstaten hebben doorgevoerd veel aandacht. Daardoor komen bijna alle landen in de nabije toekomst aan de door de NAVO vooropgestelde 2% van het bbp. Sommigen, zoals Duitsland, gaan daar zelfs overheen. België blijft er nog steeds onder, ondanks een significante verhoging in uitgaven. Zo zouden we tegen 2030 aan 1,54% van het bbp geraken. Met zo’n percentage zijn wij — na Luxemburg — de slechtste leerling van de klas.

Belgisch-Nederlandse samenwerking

In haar toespraak maakte minister Dedonder in de aanwezigheid van haar Nederlandse collega van de gelegenheid gebruik om de samenwerking tussen de twee landen te bewieroken. België en Nederland werken nauw samen voor de bescherming van het Benelux-luchtruim en kennen ook een verre integratie van de zeemacht.

Dedonder wil daar nu ook een samenwerking inzake cyberbeveiliging aan koppelen. Hiervoor refereerde zij aan haar plannen voor het oprichten van een Belgische cybereenheid. Ze vergat daar wel bij te zeggen dat ondanks haar prioritering van dit project, de uitwerking nog nergens beschreven staat. Dat mocht recentelijk nog blijken toen ze haar stuurplan voor de Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV) achter gesloten deuren voorstelde. Er is nog geen budget vastgelegd, geen personeelskader of welke vorm van concrete uitwerking dan ook.

Unanimiteitsvereiste nog niet direct op de helling

Na afloop maakte enkel de Nederlandse minister Ollongren tijd vrij voor een persbabbel. Wij vroegen hoe zijzelf en de Nederlandse regering staan tegenover de inzetbaarheid van de 5000 man sterke Europese snel inzetbare crisistroepen. Het gaat in de discussie dan voornamelijk over de soevereiniteit van de lidstaten en hoe de beslissing over inzet wordt genomen: unaniem of bij meerderheid.

‘Die soevereiniteit is voor de lidstaten — en al zeker voor Nederland — erg belangrijk‘, stelt Ollongren. ‘Het is zo dat je bij een geïntegreerde samenwerking altijd een stukje aan beslissingsmacht inboet, maar het is belangrijk om op voorhand goede afspraken te maken over het kader van de samenwerking. Waar wil je je troepen voor laten inzetten? Welke acties behoren tot de mogelijkheden? Indien je daarover duidelijkheid hebt gecreëerd is het geen probleem om de eigen troepen eventueel ook in te zetten onder het commando van een partner.’

Nu moet er nog unaniem beslist worden om troepen in te zetten. Als dat wegvalt, zou de soevereiniteit toch verder uithollen? Je verliest als lidstaat zo de controle over de inzet van je troepen voor doelen die een meerderheid belangrijk vindt, maar waar je als lidstaat het niet noodzakelijk mee eens bent.

‘Dat klopt. Dit is natuurlijk nog steeds het onderwerp van discussie en ook een belangrijk deel van de concrete uitwerking van de plannen. Ik denk dat de meeste landen erop staan om uiteindelijk zelf te beslissen over de inzet van hun krijgsmacht. Maar het belangrijkste is dat je duidelijk weet wat wel en wat niet kan, evenals wie beslist wanneer inzet mogelijk is. Bij de NAVO is dat heel precies en gedetailleerd uitgewerkt. Dat zal hier ook moeten gebeuren. Wanneer we dan eenmaal hebben ingestemd met die afspraken en er komt inzet, dan kan het zijn dat het commando uiteindelijk door een ander land wordt gevoerd.’

‘Het huidige standpunt van Nederland is dat we eerst de concrete voorstellen willen zien. Overigens is er een verdragswijziging nodig om de unanimiteit voor beslissingen dienaangaande op te heffen. Daar zijn we dus nog ver af.’

Zweden en Finland beslissen soeverein over aanvraag lidmaatschap NAVO

U beschikt zelf ook over de Zweedse nationaliteit en heeft Finse roots. Net Zweden en Finland dringen nu aan op NAVO-lidmaatschap. Hoe staat u daar tegenover? Kan dat de spanningen met Rusland niet verder opdrijven?

‘Mijn persoonlijke mening laat ik liever buiten beschouwing, maar de opvatting van het Nederlandse kabinet is dezelfde als die van NAVO secretaris-generaal Jens Stoltenberg. Wanneer Zweden en Finland zelf beslissen dat ze graag lid willen worden en ook een aanvraag indienen, zien wij dat graag tegemoet.’

‘De NAVO heeft een open-doorpolicy, maar de beslissing om te vragen om toe te treden is een soeverein besluit van de desbetreffende landen. Zo werkt dat. Het zijn op dit moment al partners waarmee we heel intensief samenwerken.’

Er is momenteel al heel wat Russische activiteit aan de Finse grens en rond het eiland Gotland. Moeten we niet zorgen dat we met dat lidmaatschap niet te laat zijn?

‘Beide landen zijn wel lid van de Europese Unie. Artikel 42.7 is dus van toepassing op hen. Dat stelt “Indien een lidstaat op zijn grondgebied gewapenderhand wordt aangevallen, rust op de overige lidstaten de plicht deze lidstaat met alle middelen waarover zij beschikken hulp en bijstand te verlenen overeenkomstig artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties.” Dit laat het specifieke karakter van het veiligheids- en defensiebeleid van bepaalde lidstaten onverlet.’

‘Zij genieten dus al wel meer veiligheidsgaranties dan Oekraïne. Dit artikel is wel minder expliciet dan artikel 5 van het NAVO-verdrag. Elke EU-lidstaat kan zelf beslissen wat voor hulp en steun het levert. Dat kan zuiver financieel of materieel zijn, maar ook rechtstreekse militaire steun behoort dan tot de mogelijkheden.’

Gotland

Kajsa Ollongren: ‘Militaire EU-inzet vereist voorlopig nog unanieme beslissing’