Nog nooit was er een tijd in de naoorlogse Vlaamse geschiedenis waar het uitzicht op meer Vlaamse autonomie zo klein was. Dat is een grote paradox want het ontbreekt ons niet aan Vlaams bewustzijn. Misschien was dat zelfs nog nooit zo groot als vandaag; maar concrete stappen naar méér onafhankelijkheid lijken zeer ver af.

Hoe kunnen wie die Vlaamse autonomie toch bereiken? Er zijn in de huidige context twee methoden beschikbaar. De eerste is die van de communautaire ‘big bang’. Het is de methode die zich baseert op de hoop om een parlementaire meerderheid in het Vlaams Parlement te behalen. Daarbij wordt dan de gewenste graad van autonomie min of meer eenzijdig uitgeroepen.

De tweede methode is die van het ‘gradualisme’, dit omvat onderhandelingen die stap per stap de autonomie uitdiepen. Er zijn een aantal voordelen op te sommen voor deze gradualistische aanpak.

Eerst en vooral is er een algemeen politico-filosofisch argument. Zo was de conservatieve politicus Edmund Burke een hevig voorstander van het gradualisme. In zijn brieven Reflections on the Revolution in France pleitte hij er voor om bij hervormingen steeds stap voor stap te werk te gaan. Wat baat het om alles, zowel het goede als het slechte, weg te gooien in een revolutie? Is het niet beter om gezwinde stappen te nemen in een evolutie? De nadelen van een revolutie moeten we immers trachten te vermijden.

Gradualisme

Die aanpak heeft ook gewerkt in het opbouwen van autonomie. Vandaag heeft Vlaanderen een zekere mate van autonomie: een eigen parlement en belangrijke bevoegdheden zoals onderwijs, openbare werken, welzijn, om er enkele te benoemen. Deze autonomie zou er niet gekomen zijn indien politici in het verleden hadden gemikt op de alles-of-niets strategie. De rol van de CD&V hierin is bijzonder belangrijk geweest en zichtbaar voor elk objectief waarnemer. Vijf van de zes staatshervormingen zijn er gekomen onder christendemocratisch leiderschap.

Bovendien, de bedragen van de communautaire transfers liggen dankzij deze aanpak minimum twee miljard euro per jaar lager dan ze zouden geweest zijn in een volledig unitair België. Dit is een belangrijk argument voor de anders kwetsbare compromissen die in het verleden zijn afgesloten. Wanneer men de zes staatshervormingen samen neemt, is het behoeftebeginsel waar Wallonië steeds op aandringt en dat typisch is voor het unitaire België, ten dele verlaten. Het opbrengstbeginsel – daar waar de belasting wordt geheven komt ook de opbrengst – heeft een belangrijke impact in de diverse financieringswetten.

Ondertussen beheren de deelstaten in België ongeveer 80 miljard van de 200 miljard euro van het staatsbudget, oftewel 40%. Er is dus nog een lange weg te gaan, maar een zekere graad van autonomie staat wel al te blinken op de mat. Ze is er gekomen dankzij akkoorden die men soms als eerbaar en op andere momenten als oneerbaar had kunnen interpreteren, maar die steeds het juiste uiteindelijke doel voor ogen hadden: namelijk een gepaste autonomie op maat van de deelstaten.

Big bang

De nadelen van de ‘big bang’ methode zijn gemakkelijk op te sommen. Ten eerste is het niet realistisch om een Vlaamse meerderheid in het Vlaams Parlement te bereiken die eenzijdig de autonomie zou uitroepen. Ook in de laatste peilingen bereikt men die meerderheid niet. Men zou dan al voor extreme scenario’s moeten opteren, bijvoorbeeld hopen op een strategische of emotionele fout van de Franstalige partijen. In dat laatste geval zou men moeten rekenen op het kantelen van de emotie om meteen grote beslissingen te veroorzaken. Niets is uitgesloten in België, maar wachten op zo’n ‘big bang’ lijkt heel sterk op wachten op Godot…

Lessen van Catalonië

Vandaag supporteren de Vlaamse beweging en sommige Vlaamse partijen terecht voor de Catalaanse zaak, ze hebben daarbij een juiste emotionele en politieke reflex. De politieke gevangenen moeten inderdaad in Spanje onmiddellijk worden vrijgelaten, en de EU moet tussenkomen als ze een unie van waarden wil zijn. Redelijke onderhandelingen met wederzijdse toegevingen met het oog op meer autonomie voor Catalonië kunnen en moeten worden opgestart. Maar hoe terecht de bekommernis ook is voor de Catalaanse zaak, ze mag ons niet afleiden van onze eigen constructieve zoektocht naar meer autonomie.

Hoe moeten we dat ‘gradualisme’ dan concreet aanpakken? Staan er werkelijk zo veel onderhandelaars klaar om een nieuwe belangrijke hervorming aan te pakken? Neen, maar dit was de vorige keren ook niet het geval. We klagen gepast over het vetorecht van de Franstalige partijen op de regeringsvorming, maar de Vlaamse partijen hebben datzelfde vetorecht. Een blik op de laatste peilingen zegt genoeg: het volstaat dat N-VA en CD&V te goeder trouw aan één zeel trekken. Ze kunnen – enkel op dat vlak – een gentlemen’s agreement maken, en een nieuwe hervorming staat in de steigers. Komaan Vlaamse partijen, kom uit je loopgraven!

gradualisme

Vlaamse autonomie: stap voor stap of wachten op Godot?