Mischaël Modrikamen trekt ten strijde tegen het covidbeleid van de voorbije twee jaar in ons land, onder meer via een groepsvordering voor het zorgpersoneel. De bevlogen Brusselse zakenadvocaat maakte vijftien jaar geleden furore als verdediger van de kleine aandeelhouders in een aantal grote en sterk gemediatiseerde rechtszaken. Intussen blikt Modrikamen ook terug op een mislukt uitstapje naar de politiek, maar als advocaat is hij verre van uitgeteld.

‘Had je me drie jaar geleden voorspeld dat ik me vandaag als advocaat zou moeten engageren om een aantal fundamentele rechten zoals het recht op arbeid of de vrijheid om zich niet te laten vaccineren te verdedigen, ik had je wellicht gek verklaard.’ Het is donderdagochtend, en we treffen Modrikamen op het zonovergoten terras van zijn prachtige woonst in de groene Brusselse rand. Hij oogt ontspannen, en ondanks zijn 56 lentes lijkt hij nog niets aan strijdlust te hebben ingeboet.

Tussen 2010 en 2019 wijdde hij bijna tien jaar van zijn leven grotendeels aan de politiek, in een poging in Franstalig België een volwaardig rechtse partij van de grond te krijgen. Nadat de partij bij de verkiezingen van 2019 geen enkele zetel meer behaalde, stapte Modrikamen uit de politiek en gooide hij het ook in zijn advocatenkantoor over een totaal andere boeg. ‘Ik werk niet langer met 15 medewerkers, zoals in de periode vóór 2010, maar met een heel beperkte equipe. En ik behandel vandaag nog hoogstens tien dossiers tegelijk. Ik doe alleen nog wat me echt interesseert.’

‘Maar ik kan intussen wel terugvallen op ruim twintig jaar ervaring aan de balie in allerlei collectieve rechtszaken, tegen de Belgische overheid, tegen grootbanken of tegen multinationals. Die ervaring komt me natuurlijk bijzonder goed van pas in de rechtszaken die ik nu mogelijk tegen de Belgisch overheid wil opstarten. Idem dito overigens voor de ervaring die ik opdeed met de politiek en met de besluitvorming in dit land.’

U maakte onlangs bekend dat u een groepsvordering tegen de Belgische staat wil opzetten om een schadevergoeding te bekomen voor die bedrijven en handelszaken die tijdens de lockdown de deuren moesten sluiten. Tegelijk wil u nu ook zoveel mogelijk werknemers uit de zorg samenbrengen die zich verzetten tegen de verplichte vaccinatie van het zorgpersoneel. Waarom gaat u dit gevecht pas nu aan, en niet anderhalf jaar geleden, toen de impact van de lockdown echt voelbaar was?

Mischaël Modrikamen: ‘Ik had toen net beslist om mijn politieke avontuur stop te zetten, en had toen weinig zin om me opnieuw in een semi-politieke strijd te storten. Daarnaast besefte ik toen heel goed dat ik toch zou roepen in de woestijn. Er heerste een echt angstklimaat. Weinig mensen voelden zich geroepen om de strijd aan te gaan. Hier en daar hebben wat enkelingen wel geprobeerd om via gerechtelijke weg een aantal maatregelen terug te draaien, maar dat heeft allemaal heel weinig opgeleverd. Noch het grote publiek, noch de politiek, noch de meeste media waren bereid om een afwijkend discours te aanvaarden. Vandaag is het stof enigszins neergedwarreld, en is het een stuk eenvoudiger om de zaken te objectiveren.’

Financiële compensatie

Is het als bedrijf niet net iets te gemakkelijk om anderhalf jaar allerlei vaak bijzonder verregaande maatregelen te slikken – en ook flink wat financiële compensatie te ontvangen – en nu plots wél naar de rechter te trekken?

‘Zelfs justitie leek in die periode min of meer verlamd. Ook daar regeerden toch vooral de angst en het gevoel dat er geen andere aanpak van de pandemie mogelijk was. Dat daarbij ook een aantal fundamentele rechten gesneuveld of tijdelijk on hold werden gezet, was op dat moment even van geen tel. Het was dus ook allesbehalve evident voor bedrijven om in die periode echt actie te ondernemen.’

Is het niet zorgwekkend dat blijkbaar ook het gerechtelijke apparaat tijdens een grote crisis niet langer in staat was het hoofd koel te houden en soms zelfs meeging in een soort van collectieve hysterie?

‘Absoluut. Maar nogmaals: ook de journalistiek fungeerde toen grotendeels als een echokamer van het beleid, terwijl het toch de taak van de media is om het beleid mee te controleren en doorheen de propaganda of het officiële discours te kijken. En laat ons ook niet de vergissing maken te denken dat alles nu achter de rug is.’

‘Ik wil niet in complotdenken vervallen, maar we hebben de voorbije twee jaar toch een bedenkelijke evolutie doorgemaakt. Hoe valt het bijvoorbeeld te verklaren dat we als maatschappij zo snel meegegaan zijn in het idee van een lockdown? Waarom zijn we ervan overtuigd geraakt dat enkel het vaccin de medische uitweg uit deze crisis was? Waarom hebben we ons met ons allen zo snel neergelegd bij de massale surveillance door overheid en politiediensten?’

‘En wat mij nog het meeste zorgen baart: waarom moeten die mensen die een aantal bijzonder ingrijpende beslissingen genomen hebben – gaande van de politici over de zogenaamde experten tot allerlei externe consultants – daar achteraf geen rekenschap meer van geven? Op nationaal vlak kan je nog volhouden dat er binnen twee jaar verkiezingen volgen, en dat je daarbij het gevoerde beleid kan afstraffen. Maar wat met de beslissingen die op Europees niveau genomen werden? Wie stellen we daarvoor verantwoordelijk? Er bestaat nu eenmaal niet zoiets als een Europese publieke opinie.’

Propaganda

U haalde het daarnet natuurlijk zelf al aan: in de meest acute fase van de pandemie heerste er collectieve hysterie, en waren er heel veel mensen blijkbaar bereid om blindelings een aantal ronduit lachwekkende maatregelen te volgen.

‘De propaganda heeft toen zijn werk gedaan, maar is het vandaag dan geen tijd om opnieuw het bredere perspectief te zien en waar nodig de verantwoordelijken aan te wijzen? Nooit eerder in de geschiedenis heeft men lockdowns toegepast op miljoenen mensen die perfect gezond waren. Ten tijde van de pest werden de zieken uit de steden verbannen, maar een lockdown zoals we die nu blindelings en haast wereldwijd uit het dictatoriale China hebben overgenomen, werd nooit eerder ingezet om een pandemie te bestrijden.’

‘Ik heb de voorbije weken wat huiswerk gemaakt. De Johns Hopkins University, toch geen flut-universiteitje, publiceerde onlangs de resultaten van een meta-onderzoek naar de epidemiologische impact van de lockdowns tijdens de pandemie. Ik citeer even letterlijk: De resultaten van onze meta-analyse ondersteunen de conclusie dat lockdowns in het voorjaar van 2020 weinig tot geen effect hadden op de COVID-19-sterfte. Dit resultaat strookt met de opvatting dat vrijwillige gedragsveranderingen, zoals sociale distantie, wel degelijk een belangrijke rol hebben gespeeld bij het inperken van de pandemie. In Europa heeft alleen Zweden het anders aangepakt, en intussen is gebleken dat zij daar zeker geen hogere tol voor hebben moeten betalen, integendeel zelfs.’

‘Daar staat de enorme financiële impact van de lockdowns op onze economie en op onze overheidsfinanciën tegenover. En dan zwijg ik nog over reusachtige mentale impact die de lockdowns op miljoenen mensen hebben gehad. Ook de keuze om bij de behandeling van de ziekte alles in te zetten op het vaccin is in mijn ogen bijzonder betwistbaar. Dat was niet alleen experimenteel, men moest ook hemel en aarde bewegen om het in die fase al op de markt te mogen brengen. Dat kon alleen op voorwaarde dat er echt geen andere behandeling voorhanden was. Mede daarom is toen een indrukwekkende machine in gang gezet om alle mogelijke andere therapieën meteen af te serveren als totaal onwerkbaar.’

Misschien had de politiek op dat moment ook weinig keuze: bejaarden sneuvelden bij bosjes in onze rusthuizen, en dus werd de druk om snel te handelen ook bijzonder groot.

‘Intussen is wel aangetoond dat ook heel wat gevaccineerden ziek werden en soms zelfs stierven. Er was in mijn ogen hoe dan ook sprake van een uitgesproken tunnelvisie. Op de koop toe gaf men het beleid maandenlang de facto in handen van een handvol experten die vooraf grotendeels onbekend waren. Geef toe, dat is toch redelijk hallucinant? Of zoals Clemenceau ooit zei: La conduite de la guerre est une chose trop grave pour la confier à des militaires (Een oorlog leiden, is een te ernstige zaak om hem zomaar aan militairen over te laten, nvdr). Politici kunnen advies inwinnen bij medische experten, maar moeten daarnaast ook vooral het algemene belang in de gaten houden.’

Verpleegster

U overweegt nu om zowel bedrijven als mensen die in de zorgsector aan de slag zijn samen te brengen om collectief naar de rechtbank te trekken. Dreigt u niet weggezet te worden als een advocaat die snel nog een slagje wil slaan uit de pandemie?

‘Ik denk dat het net omgekeerd is: ik wil het voor bedrijven uit pakweg de horeca of eventsector, die vaak voor tienduizenden euro’s aan inkomsten hebben verloren, net heel gemakkelijk en goedkoop maken om daartegen juridische actie te ondernemen. Idem dito voor werknemers uit de zorg: zij dreigen hun baan te verliezen als ze weigeren zich te laten vaccineren.’

‘Een verpleegster die zich bij onze groepsvordering aansluit, betaalt daarvoor het luttele bedrag van 150 euro. Voor een arts gaat het om 750 euro. In vergelijking met het prijskaartje van een individuele juridische procedure is dit peanuts. En ik kan je garanderen dat ikzelf tot nog toe al bijzonder veel geld geïnvesteerd heb in het voorbereidende werk. Voor de centen hoef ik dit echt niet te doen.’

Hoe staat het met de belangstelling voor die groepsvorderingen?

‘Vanuit de zorgsector lopen de inschrijvingen héél vlot binnen. Die vordering lijkt dus echt wel een succes te zullen worden. In België werken er ruim 300.000 mensen in de zorg. Naar schatting vijf procent in Vlaanderen tot zelfs 20 procent in Brussel heeft het vaccin tot nog toe geweigerd. Bovendien hebben nogal wat zorgverstrekkers wel de basisvaccinatie gekregen, maar hebben ze de boosters geweigerd.’

‘In het nu voorliggende wetsvoorstel wordt evenwel een volledige vaccinatie geëist. Ik hoef je ook niet te vertellen dat de maatschappelijke impact van zo’n vaccinatieverplichting dan bijzonder groot kan zijn, zeker omdat uitgerekend de zorgsector nu al kreunt onder het personeelstekort. Vanuit de bedrijven loopt het veel stroever. Voorlopig hebben er zich nog geen honderd bedrijven aangemeld. Dat is veel te weinig om een rechtszaak te beginnen. Nu, we hebben nog even tijd uiteraard, maar de drempel voor bedrijven ligt duidelijk een stuk hoger omdat ze allerlei cijfers moeten verzamelen.’

Intussen is het wetsvoorstel dat de vaccinatie verplicht wil stellen in de bevoegde Kamercommissie al aan de tweede lezing toe. Er is dus haast bij?

‘Ik heb alle Kamerleden een memorandum bezorgd, waarin ik de juridische argumenten oplijst die lijnrecht tegen zo’n vaccinatieverplichting ingaan. Dat heeft blijkbaar toch iets in beweging gezet, want intussen werd opnieuw een advies gevraagd aan de Raad van State. Dat zou er uiterlijk eind juni moet komen. Ook voor de Raad van State heb ik een dossier klaargestoomd.’

Grondrechten

Wat zijn voor u de voornaamste juridische argumenten tegen zo’n verplichte vaccinatie?

‘Voor elke experimentele medische behandeling is de uitdrukkelijke toestemming vereist van de patiënt. De coronavaccins zijn enkel voorwaardelijk goedgekeurd. Zolang dit het geval is, kan men mensen dus niet dwingen zich te laten vaccineren. Daarnaast speelt ook het argument van de proportionaliteit: iemand verplichten om zich tegen zijn wil te laten vaccineren, gaat lijnrecht in tegen alle grondrechten. Daar bestaat juridisch geen discussie over.’

‘Nu kan dit in heel uitzonderlijke gevallen misschien wel gewettigd zijn, op voorwaarde dat het beoogde doel – de volksgezondheid – dit ook rechtvaardigt. Vandaag weten we evenwel dat iemand die gevaccineerd is nog perfect anderen kan besmetten. In het geval van zorgverleners ook de patiënten dus. Bovendien zijn er intussen voldoende studies voorhanden die aantonen dat ook gevaccineerden ziek kunnen worden. Ook het argument dat we door de vaccinatie van het zorgpersoneel onze zorgsector overeind kunnen houden, geldt dus niet meer. Hoe proportioneel is zo’n verplichte vaccinatie dan nog?‘

‘Last but not least is er het gelijkwaardigheidsprincipe: zorgverstrekkers die een medisch voorschrift kunnen voorleggen waaruit blijkt dat ze een bepaalde allergische reactie zouden kunnen vertonen, kunnen aan de verplichte vaccinatie ontsnappen. Maar tegelijk blijven we blind voor het feit dat er intussen al tal van mogelijke bijwerkingen van het vaccin zijn aangetoond, onder meer hartproblemen. Zorgverstrekkers die zich om die redenen niet zouden willen laten vaccineren, hebben géén recht op een vrijstelling.’

Heeft u het gevoel dat er stilaan toch wat beweegt?

‘Daar heb ik in ieder geval goede hoop op. Ik heb intussen bijvoorbeeld ook een aantal PS-kopstukken benaderd, met de vraag om toch nog even goed na te denken. Wat als er in Wallonië enkele duizenden zorgverleners op straat belanden door deze verplichting? Op welke partij gaan zij en hun familie in 2024 dan stemmen, denkt u?’

‘Er zit bovendien nog een ander interessant aspect aan deze zaak: parlementsleden hebben geen juridische verantwoordelijkheid. Ze genieten volledige immuniteit voor de wetten die ze goedkeuren, burgerlijk en strafrechtelijk. Voor ministers liggen de zaken heel anders: een minister die via een KB een wet ondertekent die mogelijk schadelijke gevolgen kan hebben op iemands gezondheid, kan daarvoor wél juridisch aansprakelijk worden gesteld. Stel dat een zorgverlener na een verplichte vaccinatie ernstige bijwerkingen krijgt, of erger, dan kan de minister in kwestie daarvoor strafrechtelijk vervolgd worden.’

Begrijpt u dat iemand als Frank Vandenbroucke (Vooruit) toch hardnekkig blijft vasthouden aan die verplichte vaccinatie, nadat zelfs de taskforce Vaccinatie enkele weken geleden al liet weten die verplichting niet langer aan te bevelen?

‘Het is een kwestie van pure tunnelvisie. Getuigt het van politieke intelligentie om, zoals hij bij het begin van de tweede lockdown deed, hardop te verkondigen dat de sluiting van niet-essentiële winkels geen enkel epidemiologisch effect heeft maar dat het hem puur om het schokeffect te doen was?’

‘In mijn ogen gaat het dan eerder om iemand die de gevolgen van zijn beleid niet voldoende kan inschatten. Ik zie in Vandenbroucke helemaal niet de super intelligente politicus zoals hij door vriend en vijand wordt afgeschilderd.’

Slotvraag: u heeft bijna tien jaar geprobeerd om in Wallonië een rechtse partij van de grond te krijgen, zonder succes. Koestert u nog politieke ambities?

‘Nee, dat is voor mij een afgesloten hoofdstuk. Ik ben op het systeem gebotst, politiek én journalistiek. Bij de laatste Europese verkiezingen haalden we nog ruim vijf procent van de stemmen, maar zelfs dat volstaat blijkbaar niet om in Wallonië enige media-aandacht te krijgen. Al ligt het natuurlijk niet alleen aan de media: ook de Waalse kiezer draagt een verpletterende verantwoordelijkheid. Er beweegt niets in Wallonië, en dat is meteen ook de reden waarom het hier al jarenlang van kwaad naar erger gaat.’

#groepsvordering

Mischaël Modrikamen: ‘De tijd is gekomen om mensen verantwoording te laten afleggen’

Staat voor de rechter: groepsvordering als rouwproces?