In Wit-Rusland is sinds de presidentsverkiezingen van zondag de hel losgebroken. De toestand in Wit-Rusland is in de eerste plaats een zware beproeving voor de bevolking, die blijkbaar niet meer gedwee meestapt in het verhaal van president Aleksandr Loekasjenko. Dat verhaal duurt nu al 26 jaar. Mogelijk komt er binnenkort een einde aan, maar nu is het vooral chaos. Karel Van Hoorebeke is sinds 2009 ereconsul van de Republiek Wit-Rusland met als ressort het Vlaams Gewest. Eerder was hij gemeenteraadslid in Gent (1987-1992) en federaal volksvertegenwoordiger (1995-2003) voor VU en N-VA. Wij hadden met hem een gesprek over de toestand en de band tussen Wit-Rusland en Vlaanderen.

Onvoorspelbaar

Heeft u als Ereconsul enig zicht op wat er gaande is in Wit-Rusland?
‘Mijn functie is politiek noch diplomatiek, maar louter sociaaleconomisch en gericht op het uitbouwen van die banden tussen Vlaanderen en Wit-Rusland. Ik ga geen uitspraken doen over wat er politiek aan de hand is, maar ik ben diep bedroefd en zeer bezorgd over wat er aan het gebeuren is. Ik heb natuurlijk mijn contacten ginder en tracht die aan te houden om te volgen wat er gebeurt, maar het is afwachten.’

Verbindingen over internet naar Wit-Rusland verlopen zeer moeizaam. Zo is bijvoorbeeld de website van de ambassade in Brussel, die een .by-extensie heeft, het grootste deel van de tijd niet te bereiken. Van Hoorebeke ervaart deze problemen ook. ‘Wij hebben onze rechtstreekse contacten, maar we hebben ook die moeilijkheden vastgesteld. De toestand is momenteel heel onduidelijk en onvoorspelbaar. Ik denk dat het belangrijk is dat de rust terugkeert, om te voorkomen dat de gewone bevolking verder het slachtoffer wordt van wat er politiek gaande is. Het politieke gebeuren daar is namelijk niet zomaar te herleiden tot louter Wit-Rusland.’

Russische greep

Van Hoorebeke verduidelijkt die stelling. ‘Wit-Rusland is nauw verbonden met het Rusland van Poetin. De laatste jaren heeft Loekasjenko zich meer en meer gericht op het Westen, op Europa. Hij was in conflict gekomen met Poetin, onder meer door de prijs van de gas- en ruwe olieleveringen. Poetin had ook gevraagd om een luchtmachtbasis te bouwen aan de grenzen met de NAVO-landen. Loekasjenko heeft dit altijd geweigerd en zo is er een belangrijke frictie ontstaan.’

‘Poetin wil Wit-Rusland ook meer integreren in de Euraziatische Economische Unie (EEU). Loekasjenko probeert dit af te houden, maar hij zit in de machtsgreep van Poetin. Wit-Rusland is afhankelijk van Rusland voor de levering van gas en ruwe olie. Zij ontvangen jaarlijkse quota aan gunsttarief, deels voor eigen gebruik, maar vooral om te verwerken en door te verkopen op de internationale markt.’

Spanningen tussen Rusland en Wit-Rusland

Kan u dat even nader toelichten?
‘Wit-Rusland heeft geen natuurlijke bronnen, buiten potas (grondstof voor kunstmest, nvda). Tijdens de Sovjetperiode werd er gas en olie geleverd door Rusland. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is er tussen Rusland en Wit-Rusland een entente ontstaan waardoor elk jaar een quotum wordt vastgelegd voor olie en gas dat aan een lage prijs wordt geleverd. Er zijn twee grote olieraffinaderijen, Naftan en Mozyr. De daar geproduceerde olie mag Wit-Rusland, samen met het gas, exporteren. Die export levert een zeer substantieel van de inkomsten voor de staat’.

‘De laatste twee jaar verlopen die contacten stroef. De grote Russische leveranciers willen Wit-Rusland niet langer bevoorrecht behandelen en dus marktconforme prijzen aanrekenen voor hun leveringen. Daardoor verdwijnt de marge die van levensbelang is voor de staatsfinanciën. Daar komt noch bij dat 75% van de export uit Wit-Rusland naar Rusland gaat. Ze zijn dus heel afhankelijk van Rusland.’

Er zijn ook geruchten dat Wit-Rusland een rol speelt bij het omzeilen van sancties, zowel naar als vanuit Rusland. Kan u daar iets over kwijt?
‘Dat is een delicaat onderwerp… Het is zo dat Wit-Rusland bijvoorbeeld plots garnalen is gaan exporteren, terwijl zij geen toegang hebben tot de zee. Dit is natuurlijk een opportuniteit die zij gegrepen hebben. Maar dit soort manipulaties worden in het kader van embargo’s internationaal wel vaker toegepast, zij zijn daar zeker niet uniek in…’

Limburgse peren en Wit-Russische IT

Wat houdt uw functie als Ereconsul eigenlijk in?
‘Wij bouwen op sociaal economisch en humanitair vlak de contacten op en trachten die ook te intensifiëren. Sinds een aantal jaren werken we samen met Flanders Investment & Trade (FIT) en organiseren we regelmatig missies naar Wit-Rusland. Langs de andere kant ontvangen we ook delegaties van hun kant. Voor november hebben we nog een missie gepland. Ik hoop dat die gaat kunnen doorgaan. Het is natuurlijk de vraag in welke mate onze Vlaamse bedrijven wantrouwig gaan staan tegenover wat er gebeurt. Dat zou een worst case-scenario zijn. Alles wat gedurende jaren werd opgebouwd zou nu wel eens volledig kunnen stilvallen…’

Welke sectoren spelen hierin een rol?
‘Wit-Rusland heeft enorme houtvoorraden en daarvoor bestaat in Vlaanderen veel interesse. De vlassector is er zeer aanwezig en actief. Een Vlaams bedrijf produceert en levert hiervoor machines terwijl het de vlasverwerkers ook ondersteunt met zijn knowhow. De Limburgse fruittelers vinden er een afzetmarkt voor hun peren. Die sector heeft zwaar geleden onder de sancties van Rusland maar kunnen nu hun producten kwijt in Wit-Rusland. Wat er na levering mee gebeurt, weet ik niet (lacht), maar die contacten lopen zeer goed en op een correcte manier. De fruittelers zijn al mee geweest op missie.’

‘De Wit-Russen zoeken samenwerking en investeerders. Zij hebben geld nodig. De laatste jaren hebben we door een geduldige opbouw gewerkt aan het wederzijds vertrouwen. Het zou heel jammer zijn mocht dit allemaal wegvallen door de huidige situatie. Het grote slachtoffer hiervan zijn dan onze Vlaamse bedrijven, maar vooral ook de gewone bevolking in Wit-Rusland. Dat zijn de eerste slachtoffers.’

Internationale draaischijf

Heeft u contacten met de Wit-Russische diaspora in Vlaanderen?
‘Ja, dat gaat meestal over mensen die actief zijn in de IT-wereld. Die sector speelt een belangrijke rol in de buurt van Minsk. Daar heb je het High Technologies Park. Die mensen zoeken mogelijkheden buiten hun land. Diegenen die hier zitten zijn zeker niet de verworpelingen. Wij hebben zeker contacten met hen.’

Van Hoorebeke gaat verder. ‘We hebben ook een goede verstandhouding met de ambassade. Vlaanderen onderhoudt enkel economische relaties. De politieke en diplomatieke contacten verlopen via Buitenlandse Zaken (federaal). De ambassadeur heeft een groot hart voor Vlaanderen. We hebben samen goede contacten uitgebouwd met de havens van Antwerpen en Gent.’

‘Wit-Rusland heeft dan wel geen toegang tot de zee — qua havens vallen ze terug op Klaipeda (Litouwen) en Sint-Petersburg maar voor internationaal transport is het wel een draaischijf. Met de EEU is er enkele jaren terug een douane-unie ontstaan waarbij Rusland, Wit-Rusland, Kazachstan, Armenië en Kirgizië zitten. Wanneer je in Brest komt, worden daar de goederen ingeklaard en heb je direct toegang tot heel dat hinterland. Op die manier is Wit-Rusland van enorm strategisch belang als een schakel tussen de EU en het Russisch sprekende deel van Europa en Azië. Het is de toegangspoort. Maar ik vrees dat het na de problemen van vandaag het nooit meer zal worden als voorheen.’

Vrees voor toekomst

Verklaar u nader?
‘Loekasjenko had heel veel goodwill gecreëerd door zijn rol in de crisis in Oekraïne. Daar heeft hij een bemiddelende rol gespeeld met de akkoorden van Minsk tot gevolg. Ik vrees dat hij daar nu niet meer op gaat kunnen rekenen. Ik kan me daar niet over uitspreken, maar ik vrees het. Poetin en Rusland hebben geen belang bij het verder afdrijven van Wit-Rusland. Als je die elementen in overweging neemt is de conclusie snel gemaakt…’

Van Hoorebeke legt ook nog de link met covid-19. ‘Het regime heeft de epidemie steeds ontkend. Dat heeft een impact gehad. Dat blijkt uit onze contacten ter plaatse. In de realiteit is covid-19 daar zeer aanwezig. De bevolking heeft zelf initiatieven moeten nemen. Ze hebben hun gedrag aangepast, ook met mondmaskers. Maar de overheid heeft niets ondernomen om de epidemie tegen te gaan. Het dagelijkse leven ging gewoon door, met de gebruikelijke parades en al. Maar de bevolking had goed door dat het toch iets ingrijpenders was. En nu heb je de laatste gebeurtenissen. Het is allemaal heel onvoorspelbaar, maar ik denk niet dat men zo maar terug gaat kunnen overgaan tot de orde van de dag.’

Grote bezorgdheid

Van Hoorebeke besluit met een oproep om het werk van het laatste decennium niet verloren te laten gaan. ‘De hele situatie stemt me droef. De bezorgdheid is groot. Het is niet mijn plaats om over de politiek uitspraken te doen. In de huidige situatie is het te belangrijk om geen bruggen te verbranden. Voor mij is het niet de functie die primeert, maar al het werk dat we de laatste tien jaar hebben verricht. Het is noodzakelijk dat we dit kunnen verder zetten. In het belang van Vlaanderen. En zeker ook in het belang van de bevolking van Wit-Rusland.’

Ondertussen beweegt er van alles in Belarus. De beelden van het brutale optreden van de ordetroepen zijn de wereld rondgegaan. Uit een gesprek met oppositieleden blijkt dat desondanks de nadruk blijft liggen op vreedzame protesten. Overdag komen massa’s vrouwen met bloemen de straat op om te protesteren in de hoop dat die van extreem geweld gevrijwaard blijven. Nieuws over zware mishandelingen en martelingen lekt naar buiten. De rol van Rusland en Poetin blijft onduidelijk. Maar ondertussen zijn er ook al steunbetogingen voor Loekasjenlo geweest. Loekasjenko lijkt vast te houden aan de macht. De vraag is hoe lang dit hem gaat lukken. Én wie er eventueel zijn plaats gaat innemen. We blijven de evoluties opvolgen.

gunsttarief

Karel Van Hoorebeke: ‘Gewone bevolking in Wit-Rusland is eerste slachtoffer’