Europa staat aan de vooravond van heel wat uitdagingen; klimaat, het verlichtingsdebat, migratie, geopolitiek, artificial intelligence en ga zo maar door. Eén van de belangrijkste uitdagingen is hoe we omgaan met onze geopolitieke positie, nieuwkomers, diversiteit en multiculturaliteit. Men heeft het dan al snel over de ondergang van het Avondland, maar zijn deze uitdagingen nieuw?

Adepten van het opportunisme

Met sujetten zoals Backstop-Boris en Fake News-Donald die respectievelijk een brexit-diaspora en een handelsoorlog met China uitvechten staat Europa in de 21e eeuw geopolitiek zwak. De uitdagingen waar Europa vandaag voor staat zijn niet wezenlijk anders dan de uitdagingen waar het Avondland altijd al mee te kampen had.

In de 13e eeuw vormden de expansie van de islam en het oprukkende Mongoolse rijk een uitdaging. In de 21e eeuw dagen — islamitische — migratie en de kolonisatiedrang van China het oude continent uit. De Mongolen stonden bekend als wrede veroveraars, maar moedigden de langeafstandshandel binnen hun rijk aan, waardoor handelaars zich relatief veilig konden verplaatsen. L’histoire se répète?

Vandaag zou je het Mongoolse rijk kunnen inruilen voor het Chinese rijk. De Amerikaanse historica Janet Abu-Lughold stelt dat de pax Mongolica ervoor zorgde dat het handelsverkeer langs de Zijderoute tijdelijk een belangrijke verbinding vormde tussen China, het Nabije Oosten en Europa. Net zoals vandaag de zelfverklaarde keizer Xi Jinping met het Belt and Road Initiative (BRI) een nieuw zijderoute wil creëren. Een pax Sino-Europa?

Chinees imperialisme

In de 13e eeuw zag Europa twee uitdagingen; de expansie van de islam en de aanvallen van de Mongolen onder leiding van Batu, de kleinzoon van Dzjengis Khan. Paus Innocentius IV stuurde gezanten zoals de fransiscaan Willem van Rubroek uit om in het verre Oosten het christendom te verkondigen zoals we vandaag diplomaten en ambassades uitsturen naar China en het Midden-Oosten. Alleen is het vandaag de islam die op bekeringsdrang is en zitten progressief-linkse intellectuelen gewrongen met hun tolerantie voor het intolerante, beter bekend als ‘de paradox van tolerantie’ van Karl Popper. Het verdedigen van onderdrukkende symbolen in de naam van de Verlichtingsidealen zorgt voor een pijnlijke spreidstand. De alliantie zal zowel in de 13e eeuw als in de 21e eeuw uiteindelijk een ‘wishful thinking’ blijven van de Europese leiders.

Jules Verne schreef in zijn boek Claudius Bombarnac al over een ‘transaziatische treinverbinding’ van het oude continent naar de hoofdstad van het keizerrijk. Meer dan een eeuw later zou je Verne een visionair kunnen noemen. In navolging van Huxley en Orwell voorspelt fictie de loop van de geschiedenis zonder het te beseffen. Toen Jules zijn boek schreef was het Westen de eerste spoorwegen van China aan het leggen tegen een lening die de Qingdynastie tot op het randje van bankroet bracht. Twintig jaar later was er van de Qingdynastie geen sprake meer.

Niet-transparante nieuwe zijderoute

Als we nu doorspoelen naar de 21e eeuw dan zien we dat China een nieuwe — koloniale — zijderoute aan het creëren is onder de naam Belt and Road Initiative (BRI). Griekenland, Portugal, Hongarije en Italië — als eerste grote economie — leiden het Europese onderdrukkingspeloton. In het heden is de voormalige imperialistische loonslaaf de leenheer en de leenheer de loonslaaf.

China en transparantie gaan nooit goed samen en ook het BRI is op deze regel geen uitzondering. Het BRI ontstond in 2013 in het brein van Xi Jinping om zijn geostrategische megalomane ambities — die hij nooit onder stoelen of banken steekt — wat kracht bij te zetten. China zal een economische, politieke, militaire en imperialistische wereldmacht zijn of het zal niet zijn. De nieuwe zijderoute moet de relaties — lees: politieke invloed — van Azië over Afrika tot Europa uitdiepen. Xi Jinping maakt zich sterk dat hij 880 miljard euro zal pompen in projecten in zowat 80 landen, gaande van de bouw van havens over de aanleg van snelwegen tot investeringen in bedrijven.

Het project wordt verkocht als een filantropisch liefdadigheidsproject met alleen maar winnaars — een positive sum game — maar is in beginsel niet meer dan een verkapte poging tot het creëren van lijfeigenen in pacht van het keizerrijk China. Uiteraard is dit gewoon onvervalst 21e eeuws kolonialisme zoals het Mongoolse rijk eeuwen eerder al voor ogen had; strategische politieke bakens uitzetten in de rest van de wereld en het verzekeren van een afzetmarkt bij een afkoelende economie.

Lijfeigenen

Twee derde van de globale CO2-uitstoot komt uit China of uit de imperialistische Zijderoute. China werkt aan een klassiek vijfjarenplan met de ambitie om uit te groeien tot een groene, postindustriële wereldspeler. Alleen verandert dit niks aan hun vervuilende export. China is al enkele jaren bezig aan een interne vergroening. Strategie? Bossen aanplanten. Blijkt dat deze voluntaristische strategie toch wel complexer is dan gedacht. Die aangeplante bossen houden vermoedelijk propere lucht uit Siberië tegen. Terug naar de Zijderoute, waar het keizerrijk 300 steenkoolcentrales wil planten. De gevolgen laten zich raden. In Pakistan vervingen steenkoolcentrales het strand van Gwadar. Geen autoritaire burgemeester Lippens die daar op zijn achterste poten met GAS-boetes staat te zwaaien.

Naast de industriële component is er ook nog de culturele component; musea, archeologie, UNESCO – samenwerkingen, culturele uitwisseling, kunst, enzovoort. Deze vorm van ‘soft power’ wil terug naar de mythische gouden eeuw van uitwisseling en cross-culturele synergie.

Reporters / Photoshot

President Kabila ontmoet President Xi Jinping (2015)

Vaak wordt over het hoofd gezien dat de herauten van het keizerrijk niet met gratis geld strooien voor infrastructuurprojecten, maar buitenlandse overheden opzadelen met leningen en wurgcontracten. En dan kan het wel eens — zoals in Sri Lanka — fout lopen. Omdat de lokale autoriteiten hun schulden niet konden aflossen, kreeg China in 2017 de concessie — voor 99 jaar — over de haven van Hambantota. China heeft zijn pijlen tevens gericht op de kopermijnen in Zambia, waar men lokale werknemers door Chinese vervangt, met een piek in de Zambiaanse werkloosheidscijfers tot gevolg. De vissersgemeenschappen in Thailand en Cambodja kreunen onder het historisch laag waterniveau op de Mekong ten gevolge van Chinese stuwdammen.

In Europa groeit de vrees dat nog meer landen in een soortgelijke schuldenval trappen. Sinds de inlijving van het voluntaristische Italië zijn de Chinezen het hart van Europa wel heel dicht genaderd. Het valt af te wachten of andere landen de bijziendheid van het moment kunnen overstijgen. In een opiniestuk op de website van de Financial Times wijst Jamil Anderlini terecht op de geschiedenis van het Britse imperialisme als bewijs hoe economische projecten tot een rijk kunnen leiden. Het VK had niet de bedoeling om Indië te veroveren, maar de ervaring van de Britisch East India Company leert ons dat de vlag vaak de handel volgt.

Hambantota

Een Sino-Europees keizerrijk?