‘Een historische stemming’, zo omschreef Parlementsvoorzitter Roberta Metsola dinsdag de goedkeuring van een omvangrijk pakket milieumaatregelen in het Europees Parlement. Dat klopt ook: de draagwijdte van het goedgekeurde Fit for 55-pakket is bijzonder groot. Toch is enig scepticisme gerechtvaardigd: schiet de EU in al haar voluntarisme zichzelf hierbij niet opnieuw in de eigen voet?

Een stuk veelzeggender dan de goedkeuring van het nieuwe Fit for 55-pakket zelf, waren het individuele stemgedrag en de commentaren van een aantal Europarlementsleden achteraf. Zo onthield Sara Matthieu (Groen) zich afgelopen dinsdag bij de goedkeuring van de nieuwe koolstoftaks voor gezinnen. ‘De oprichting van het sociaal klimaatfonds is een stap in de goede richting, maar volstaat niet om kwetsbare gezinnen te beschermen tegen hogere prijzen aan de pomp of op hun energiefactuur’, zo motiveerde het Europarlementslid van Groen haar onthouding. Die prijsstijgingen zullen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid voortvloeien uit de nieuwe koolstoftaks, die het EP ook goedkeurde.

Groen, VB en N-VA

Bien étonnés de se retrouver ensemble wellicht, maar om diezelfde reden verwierpen onder meer ook Vlaams Belang en N-VA die nieuwe koolstoftaks en het nieuwe sociaal klimaatfonds. Dat parlementsleden die zich ideologisch aan de twee uiteinden van het politieke spectrum bevinden vanuit eenzelfde motivatie twijfels hebben bij een bepaalde maatregel, geeft te denken.

Het illustreert meteen ook perfect de bijzonder slappe koord waarop het Europese klimaatbeleid zich vandaag overeind moet zien te houden: iedereen beseft dat er maatregelen nodig zijn om het bedrijfsleven én de burger over de streep te trekken, maar niet iedereen is bereid om de burger daar in steeds grotere mate de rekening van te laten betalen.

Emissierechten

Cruciaal in het ambitieuze pakket groene maatregelen dat deze week werd goedgekeurd, is de hervorming van het emissiehandelssysteem, het zogenaamde ETS. De broeikasgas-emissies in de al bestaande ETS-sectoren – voornamelijk de industrie – moeten in 2030 zomaar eventjes 62 procent lager liggen dan het niveau van 2005. Om dat mogelijk te maken zullen de gratis emissierechten voor bedrijven van 2026 tot 2034 stelselmatig worden afgebouwd.

Daarnaast – en niet bepaald onbelangrijk – komt er een afzonderlijk en nieuw ETS II voor brandstoffen voor onder meer wegvervoer en gebouwen. Ook de luchtvaart- en de maritieme sector worden nu mee in het bad getrokken.

Sociaal Klimaatfonds

Niet toevallig legde het Europees Parlement daarnaast ook bijzonder veel nadruk op de oprichting van een sociaal klimaatfonds. Dat fonds moet onder meer kwetsbare huishoudens, bedrijven en mensen die zich voorlopig geen groene wagens kunnen veroorloven, financieel bijspringen. Om de gevreesde energie- en vervoersarmoede bij minder kapitaalkrachtige EU-inwoners tegen te gaan, zullen de lidstaten sociale klimaatplannen moeten indienen.

Daarin moeten maatregelen komen die, met geld uit het Sociaal Klimaatfonds, de verwachte stijging van de brandstofprijzen voor vervoer en verwarming door de nieuwe koolstoftaks moeten compenseren. Het is ook de bedoeling om met deze centen langlopende structurele investeringen te financieren, zoals de renovatie van gebouwen of de infrastructuur voor emissievrije voertuigen.

Het sociaal klimaatfonds zal ook al in 2026 het daglicht zien, één jaar vooraleer de nieuwe koolstoftaks op gebouwen en wegvervoer ingaat. Blijken de energieprijzen in 2027 uitzonderlijk hoog, dan kan de nieuwe koolstoftaks nog met een jaar worden uitgesteld. Het Sociaal Klimaatfonds zal grotendeels worden gespijsd met de opbrengst van de ETS II-rechten, maar daarnaast zullen ook de lidstaten zelf geld in het nieuwe fonds moeten storten. Het Europees parlement maakt zich sterk dat dit op termijn minstens 86 miljard euro zal gaan bevatten.

Prijs aan de pomp

Dé hamvraag in deze: rekent Europa zich niet al te snel rijk? En zullen pakweg brandstofproducenten de extra koolstoftaks niet massaal doorrekenen aan de consument zodat het finaal vooral de brave burger zal zijn die het prijskaartje van de energietransitie voorgeschoteld krijgt? Waardoor het draagvlak daarvoor eerder ondergraven dan vergroot dreigt te worden?

Johan Van Overtveldt, Europarlementslid voor N-VA, ziet de bui alvast hangen. ‘Op termijn moet de totale uitstoot van gebouwen en wegvervoer dus met 62 procent dalen. Daardoor zullen de prijzen aan de pomp en de energiefacturen de hoogte ingaan. Op een moment dat er al veel onzekerheid is over de bevoorrading en over de energieprijzen is dat voor ons onaanvaardbaar’, klinkt het.

Volgens Van Overtveldt kunnen we beter zwaar inzetten op steun voor renovatie en isolatie om duurzaam energieverbruik te stimuleren, in plaats van extra te belasten via heffingen. ‘Uit studies van onder meer het Vlaams Agentschap voor Energie en Klimaat blijkt dat het nieuwe ETS-systeem in zijn geheel maar beperkt zal bijdragen tot een effectieve reductie van de uitstoot, terwijl de sociale kost toch zeer hoog zal zijn. Bovendien zullen de Vlaamse gezinnen niet van de steun van het nieuwe klimaatfonds kunnen genieten. Die zal naar andere lidstaten gaan.Vlaanderen wordt dus een netto-betaler aan dit systeem.’

Consument betaalt het gelag

De vrees van onder meer Van Overtveldt lijkt niet geheel ongegrond. De EU-regeling voor de handel in emissierechten (ETS), waarin het beginsel ‘de vervuiler betaalt’ is vastgelegd, vormt al jarenlang de kern van het Europese klimaatbeleid. Door een prijs te plakken op de uitstoot van broeikasgassen leidt ETS tot een aanzienlijke vermindering van de EU-uitstoot. Zo stimuleert men industrieën om hun uitstoot te verminderen en te investeren in klimaatvriendelijke technologieën.

Recent onderzoek van het Nederlandse Centraal Planbureau bij enkele miljoenen bedrijven in 32 landen heeft uitgewezen dat die bedrijven zich effectief aanpassen aan de strengere klimaatregels, en dus niet massaal verkassen naar landen of regio’s waar die minder streng zijn. Volgens het CPB is er ook weinig tot geen bewijs dat klimaatbeleid de winst of omzet van een gemiddeld industrieel bedrijf negatief heeft beïnvloed. Als dit effectief klopt, dan rijst uiteraard wel één belangrijke vraag: hoe slagen bedrijven er dan in om, zeker in een bijzonder competitieve internationale omgeving, hun winst en omzet netjes op peil te houden? Het risico dat het vooral de consument is die daarbij het gelag betaalt, lijkt dan verre van denkbeeldig.

‘Europa is de wereldwijde trekker van de groene revolutie’, maakte Roberta Metsola zich dinsdag op een persconferentie nog sterk. Dat klopt ongetwijfeld, maar het is maar de vraag hoe lang de minder gegoede Europese burger nog bereid zal blijven de prijs daarvoor te betalen.

handel in emissierechten (ETS)

Nieuwe Europese klimaatwetgeving komt met stevig sociaal prijskaartje