Washington heeft zijn bezorgdheid geuit over een mogelijks nieuw Turks militair offensief in het noordoosten van Syrië, dat grenst aan Turkije. In dat noordoosten heeft Turkije al een zogenaamde veiligheidszone gecreëerd, wat wil zeggen dat het daar militair aanwezig is om zich te beschermen tegen de YPG (People’s Protection Units), dat zijn de Koerdische milities in de regio, waar de Koerden over een zekere autonomie beschikken.

Volgens Turkije zijn de YPG een terroristische organisatie die banden heeft met de PPK, de Koerdische verzetsbeweging in Turks Koerdistan (in het zuidoosten van Turkije). De Verenigde Staten zien dat anders, zij hebben afgelopen jaren de Koerdische milities gesteund in hun strijd tegen de Islamitische Staat (IS). Het geweld en de bombardementen in de regio vermeerderen, en dat baart vele waarnemers zorgen.

De Koerdische milities ressorteren onder de SDF, dat zijn de Syrian Democratic Forces, de zogenaamde gematigde rebellen. Die voeren nu ook aanvallen uit op Turkse patrouilles. Het was in 2016 dat Turkije voor de eerste keer Syrië binnenviel. In 2020 voerde het daar een vierde offensief uit. Turkije en Rusland hebben afspraken gemaakt over wie wat mag uitrichten in Syrië, maar dat heeft het recente geweld in het noordoosten niet kunnen voorkomen.

Burgeroorlog

Het huidige Syrië is een verdeeld land. Na een in 2011 gestarte bloedige burgeroorlog, waarbij het regime van Bashar al Assad tegenover gewapende milities stond gesteund door onder meer Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Qatar, is Assad er uiteindelijk in geslaagd de controle te heroveren over het gros van het Syrische grondgebied, dankzij de militaire steun van Rusland, Iran en het Libanese Hezbollah. Wel is het noordoosten in handen van de Koerden (ongeveer 1/5 van het Syrische grondgebied), is er ook nog een veiligheidszone bezet door Turkije (zone die tot 32 kilometer diep in het land gaat, en waar 2 miljoen mensen wonen), en is een deel van het noorden (Idlib en omgeving) in handen van radicaalislamitische milities, meer bepaald van Hayat Tahrir al Sham (Organisatie voor de Bevrijding van Syrië).

De grens tussen Turkije en Syrië is 900 kilometer lang. Eerst moest Turkije al een Koerdische zone in Irak dulden, nu is daar nog eens een Koerdisch gebied in Syrië bijgekomen. De zone die Turkije nu bezet in Syrië is het grootste stuk Arabisch gebied in handen van Turkije sedert de val van het Ottomaanse rijk in 1918.

Vluchtelingenstroom

Ondertussen is Assad uit een zeker isolement geraakt, steeds meer Arabische landen erkennen hem als president, en Syrië maakt kans om terug opgenomen te worden in de Arabische Liga. Ondertussen ligt Syrië door de jarenlange gevechten en de brutale repressie van Assad wel in puin, is er afgelopen decennium een indrukwekkende vluchtelingenstroom op gang gekomen, en ligt de economie op apegapen.

De heropbouw is niet voor morgen, en dat komt ook omwille van internationale sancties tegen het land, onder meer met de Amerikaanse Caesar Act uit 2019, die zakendoen met Syrië, en er investeren, onmogelijk maakt. Tot groot jolijt van Israël, dat de steun van Assad aan het Libanese Hezbollah, en zijn vriendschap met Iran, niet kan pruimen. Het tegenhouden van de heropbouw betekent wel dat Syrische vluchtelingen in Europa, en elders, niet zullen terugkeren naar hun land.

Erdogan wil zich ook opnieuw verzoenen met Assad, nadat hij jarenlang gewapende milities had gesteund tegen het Syrische regime, maar daar hangt een prijskaartje aan vast, namelijk het neutraliseren van de YPG. Turkije ontkent dat het Syrisch grondgebied wil annexeren, ook al gaat haar aanwezigheid op het terrein vrij ver. Uiteindelijk droomt Erdogan ervan om in een van Koerdische milities bevrijd noordoosten de vier miljoen Syrische vluchtelingen te sturen die zich nu in Turkije bevinden, tot groot ongenoegen van de Turkse bevolking.

De soennitische milities in Idlib en omgeving, en grote delen van de Syrische oppositie in het algemeen, zijn overigens niet te spreken over de verzoenende toon van Erdogan richting Assad, en spreken over verraad. Maar er is meer, nu de economie in Turkije slecht boert, en de populariteit van de ‘sultan’ daalt, wil hij met het oog op de Turkse verkiezingen van 2023 zijn populariteit opkrikken door hard op te treden in Syrië, ook al kosten de Turkse operaties in Syrië 2 miljard dollar per jaar.

De aanvallen van Turkse militairen op Koerden, en soms ook zelfs op Syrische militairen, zijn vermeerderd, wat de Amerikaanse president Joe Biden doet vermoeden dat er een nieuw Turks militair offensief op komst is dat een reeds instabiel land en regio nog verder zou kunnen ontwrichten. Om nog niet te spreken over het risico dat er zo een nieuwe vluchtelingenstroom op gang komt. Maar ook Moskou en Teheran zijn gekant tegen een nieuw Turks offensief, en Erdogan wil Poetin alvast niet te veel tegen de schenen schoppen, omdat hij Poetin nodig heeft om afspraken te maken over x aantal andere conflicten wereldwijd (Oekraïne, Libië,…).

Olie en gas

Eén van de populaire grensovergangen tussen Turkije en haar veiligheidszone in Syrië is Oncupinar. Over dat grenspunt passeren elke dag tweehonderd Turkse trucks, een aantal Turkse ambtenaren, ngo-medewerkers, en zelfs imams. In de Turkse veiligheidszone leren de kinderen op school Turks als tweede taal, zieken worden verzorgd in Turkse hospitalen, de elektriciteit komt uit Turkije, de Turkse lira is daar de belangrijkste munt, de Turkse PTT voert de betalingen uit van de salarissen van Syrische werkers in de zone.

Vandaar natuurlijk de overtuiging van velen dat Turkije Syrisch grondgebied wil annexeren, en dat in een gebied waar veel olie en gas in de grond zit, en veel landbouwgrond daarboven. Bovendien staan 50.000 Syrische rebellen op de loonlijst van Turkije. Syrië kan militair gezien niet optreden tegen de Turkse bezetting van een deel van Syrië, het is daarvoor te zwak. Assad probeert in de eerste plaats zijn macht te consolideren in de zones die zich onder zijn controle bevinden.

Syrische oppositiebewegingen en dito milities zijn verdeeld over de Turkse aanwezigheid in Syrië. Enerzijds beschouwen ze die als een vorm van bezetting, anderzijds heeft Turkije lange tijd de rebellenbewegingen gesteund (en daardoor tevens een vluchtelingestroom op gang gebracht die het zich nu beklaagt). De rebellenbewegingen vrezen dat, indien Turkije Syrië zou verlaten, Assad meer grondgebied zal inpalmen.

Dubbelzinnig

De relaties tussen Assad en de Koerden zijn dubbelzinnig: enerzijds betreurt het Syrische regime dat de Koerden grofweg 20% van het Syrische grondgebied in handen hebben, anderzijds komt het Assad goed uit dat de Koerdische milities hem met rust laten. Syrische rebellenbewegingen verwijten de Koerden dan ook dat zij collaboreren met Assad.

Turkije zal Syrië enkel verlaten als het een garantie heeft dat de YPG worden geneutraliseerd, en na overleg met Rusland, Syrië, en als het even kan, Iran. Iran houdt voorlopig de bood af, want is er niet over te spreken dat Turkije zich opnieuw verzoend heeft met Israël. Zowel Turkije als de Verenigde Staten mogen dan al lid zijn van de NAVO, ook in Syrië hebben zij verschillende belangen.

Hayat Tahrir al Sham

Bereidt Turkije een nieuw militair offensief voor in Syrië?

Syriëconferentie in Brussel een maat voor niets?

Quo Vadis Turkije ?