Toen het Duitse federale parlement, de Bondsdag, op 2 juni 2016 een resolutie aannam waarin het de massamoord op de Ottomaanse Armeniërs in 1915 als genocide erkende, reageerde Turks president Recep Tayyip Erdoğan als door een horzel gestoken. Zijn ‘tegenargument’ was voorspelbaar. Zo verweet hij de Duitsers dat ze zelf niet de volkerenmoord erkend hadden die het Duitse keizerrijk tussen 1904 en 1908 gepleegd had op de volksgemeenschappen van de Herero en Nama in zijn kolonie Deutsch-Südwestafrika, het huidige Namibië. Vijf jaar later is het zover. De Duitse regering erkent de gruweldaden die door koloniale troepen gepleegd zijn om de opstand van de Herero en Nama neer te slaan, als genocide. Van de 80 000 Herero kwamen er 60 000 om, van de 20 000 Nama de helft.

Politiek-morele verplichting

Die erkenning is het resultaat van zes jaar onderhandelingen tussen regeringsdelegaties van de Bondsrepubliek Duitsland en Namibië. Het Auswärtiges Amt (Duits ministerie van Buitenlandse Zaken) gebruikt het begrip ‘Völkermord’ al sinds 2015 in zijn ambtelijke communicatie. Nu vindt het ook officieel ingang in het Duitse beleid.

Het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide (Genocideconventie), dat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) op 8 december 1948 goedkeurde, geldt niet als terugwerkend. De erkenning van de verdrijving en vermoording van de Herero en Nama heeft dan ook geen juridische consequenties, zoals aanspraken op schadevergoeding. Het begrip ‘Reparationen’ (herstelbetalingen) werd tijdens de gesprekken angstvallig vermeden.

Niettemin legt de Bondsregering een som van 1,1 miljard euro op tafel. Die wordt gespreid over 30 jaren ingezet om projecten rond landbouw, infrastructuur en waterverzorging in de woongebieden van de Herero en Nama te ondersteunen. Het gaat om een ‘politiek-morele verplichting’ in de woorden van de Duitse regering.

Verwerking van het verleden

Geen schadevergoeding dus, maar wel een ‘gebaar van erkenning van het onmetelijke leed dat de slachtoffers aangedaan werd’, zoals Heiko Maas (SPD), de sociaaldemocratische minister van Buitenlandse Zaken zei. In de gemeenschappelijke politieke verklaring van beide regeringen die over enkele weken plechtig zal ondertekend worden, komt ook de vraag om vergiffenis naar voren. Bondspresident Frank-Walter Steinmeier zal haar uitspreken tijdens een zitting van het Namibische parlement.

Met die erkenning wordt er geen streep onder het verleden getrokken, zegt Maas. Ze is een ‘belangrijke stap om de misdaden “aufzuarbeiten” (verwerken) en samen vorm te geven aan de toekomst.’ Met verwerking van het verleden hebben de Duitsers ervaring. ‘Vergangenheitsbewältigung’ is het sleutelbegrip om het proces aan te duiden waarmee ze al sinds begin jaren 60 bewust de holocaust, de massamoord op de Europese Joden door het nationaalsocialistische regime, onder ogen zien en er lering proberen uit te trekken. Ook de omgang met de misdaden van de DDR, de Oost-Duitse communistische staat, maakt deel uit van hun verwerking van het verleden. Ook al gaat de vergelijking met het naziverleden niet op.

Kritiek

Hoe nobel de erkenning van de volkerenmoord op Herero en Nama ook moge zijn, toch is er ook kritiek. Zowel in Namibië als in Duitsland. Een aantal organisaties die de beide bevolkingsgroepen vertegenwoordigen, zoals de Ovaherero Traditional Authority en Nama Traditional Leaders Association, noemen het een PR-stunt van de Duitse regering. Zou het toeval zijn dat de erkenning er komt vier maand voor de Bondsdagverkiezingen? Er was alleszins haast bij geboden, want de Bondsdag moet het akkoord nog goedkeuren.

Verschillende Namibische oppositiepartijen vrezen dat het geld niet bij de belanghebbenden gaat terechtkomen als het direct aan de Namibische regering wordt uitgekeerd. De Duitse repliek op de kritiek luidt dat er onderhandeld is met de Namibische regering als vertegenwoordiger van de bevolkingsgroepen. En dat er ook vertegenwoordigers van de Herero-koningshuizen in de onderhandelingscommissie zaten.

Linksradicaal

In Duitsland is het Die Linke, de linksradicale oppositiepartij in de Bondsdag, die het akkoord niet ver genoeg vindt gaan. Het is een ‘stap in de goede richting’, zegt Helin Evrim Sommer, de specialiste Ontwikkelingspolitiek van de Bondsdagfractie van Die Linke. Maar er moet meer gedaan worden. Ze eist dat ook ondernemingen en hun juridische opvolgers die ‘van dwangarbeid, onteigeningen en verdrijvingen (…) hebben geprofiteerd’ zouden betalen. Bovendien wil Sommer dat er een monument komt op een centrale plaats in Berlijn en dat er aandacht aan de volkenmoord op de Herero en Nama wordt besteed in het onderwijs.

Herero en Nama

Gebaar van erkenning tegenover Namibië