Er zijn van die maanden in Duitsland die herinneringen wekken aan markante gebeurtenissen of beruchte figuren.

November bijvoorbeeld wordt er met de dood geassocieerd. Op Volkstrauertag (zie column in Doorbraak) herdenken de Duitsers de slachtoffers van krijgsgeweld en vervolging. En 9 november staat voor de Hitlerputsch in 1923 en de Reichskristallnacht in 1938, toen het nationaalsocialistische regime volkswoede tegen de joden ensceneerde. De val van de Berlijnse Muur op diezelfde dag, maar dan vijf decennia later, in 1989, vormt dan weer de bij wijze van gelukkige uitzondering lichtstraal in die donkergrauwe maand.

‘De gesneuvelden van maart’

De maand maart daarentegen roept het beeld op van revolutie en politieke omwenteling. Op 23 maart 1933 bijvoorbeeld drukte Hitler zijn volmachtenwet (‘Ermächtigungsgesetz’) erdoor en haast zes decennia later, op 18 maart 1990, stemden de DDR-burgers tijdens vrije verkiezingen voor het kartel ‘Allianz für Deutschland’ dat de Duitse hereniging in zijn verkiezingsprogramma had staan.

Lang daarvoor was er de revolutie van 1848 geweest, waarbij de Duitsers streden voor burgerlijke vrijheden – net zoals in andere delen van Europa – en een verenigd Duitsland als overwinning op de ‘Kleinstaaterei’. Meer dan tweehonderd mensen kwamen om het leven tijdens gevechten in Berlijn met de troepen van de Pruisische koning op 18 maart 1848.

Ze gingen de geschiedenis in als de ‘Märzgefallene’, de ‘gesneuvelden van maart’. Ze vonden hun laatste rustplaats op het Friedhof der Märzgefallenen in Friedrichshain (Berlijn). De bijzetting groeide uit tot een manifestatie voor vrijheid en eenheid, de twee met elkaar vervlochten idealen van de Duitse nationale beweging. Ook de slachtoffers van de revolutionaire onrusten van november 1918, op het einde van de Eerste Wereldoorlog, werden er ter aarde gelegd. Als ‘Märzgefallene’ gelden ook de negen mensen die op 15 maart 1920 in Weimar tijdens hun deelname aan de nationale staking tegen de putsch van Wolfgang Kapp (zie artikel in Doorbraak) door zijn aanhangers werden doodgeschoten.

Opportunisme

De term Märzgefallene verwijst naar het offer dat mensen in een waarachtige strijd voor nationale eenheid en/of democratie brachten, maar ook, als in een ironische omkering ervan, naar opportunisme. Dat laatste maakte zich kenbaar na de verkiezingen die Adolf Hitler op 5 maart 1933, een vijftal weken na zijn benoeming tot Reichskanzler, had georganiseerd.

De leider van de nationaalsocialistische partij NSDAP wilde zijn legitimiteit bij de bevolking verder uitgebouwd en geschraagd zien. Dankzij de 8% van zijn Duits-nationale kartelpartner Kampffront Schwarz-Weiß-Rot behaalde hij de absolute meerderheid (51,9%). De volmachtenwet van 23 maart effende het pad naar de totale macht. Talloze mensen wilden plotseling lid van de NSDAP worden. Ze werden meegezogen in de ‘Rausch’ van de nieuwe machthebbers.

Zeker ambtenaren voor wie voordien een lidmaatschap van die partij verboden was, wilden ofwel een graantje meepikken ofwel een eventueel ontslag voorkomen. In totaal ging het om bijna twee miljoen nieuwe leden. De strijders van het eerste uur onder de nationaalsocialistische beweging verachtten deze opportunisten als ‘Märzgefallene’, als figuren die onder indruk van de gebeurtenissen van maart 1933 ‘gevallen’ waren voor de nieuwe regeringsleider. De NSDAP zelf voerde vanaf 19 april een opnamevergrendeling in voor de komende vier jaren.

De Märzgefallenen van 1848 hadden hun leven veil voor een bepaald ideaal; die van 1933 deden wat veel mensen in tijden van politieke omwenteling doen: het succes achternalopen. Het merendeel van deze laatste groep zou er na 1945, na de ondergang van het Derde Rijk, alles aan doen om die smet op het persoonlijke blazoen uit te wissen.

Hitlerputsch

Van idealisme tot opportunisme in politiek woelige tijden