Er roert een en ander in Duitsland. De afgelopen weken werd er heel wat gedemonstreerd. Op pro-Palestijnse betogingen volgden eerst grootschalige boerenprotesten en daarna nooit eerder geziene massademonstraties tegen de partij Alternative für Deutschland (AfD).

Het groeiende succes van de AfD, niet alleen in opiniepeilingen maar zelfs bij recente lokale verkiezingen, boezemt de gevestigde machten angst in. De Verfassungsschutz, de binnenlandse veiligheidsdienst, bestempelt drie regionale afdelingen van deze partij, die van deelstaten Thüringen, Saksen en Saksen-Anhalt, als ‘gesichert rechtsextremistisch’ (‘gegarandeerd extreemrechts’).

Het nadenken over hoe omgaan met de AfD kwam in een stroomversnelling nadat het mediahuis Correctiv begin januari aan het licht had gebracht dat er anderhalve maand eerder een geheime ontmoeting in Potsdam was geweest tussen mandatarissen van de AfD en de Oostenrijkse rechtsextremist Martin Sellner. Deze laatste zou een voordracht gehouden hebben over ‘Remigration’, een plan om miljoenen ‘niet-assimileerbare’ buitenlanders en asielzoekers het land uit te zetten.

Partijverbod

Deze ‘deportatieplannen’ lokten heel wat woede en verontwaardiging uit in politiek, media en maatschappij. Het kwam in het voorbije weekend tot massale demonstraties tegen de AfD die ook op de steun van talrijke ngo’s en van de rood-groen-liberale Bondsregering konden rekenen. Aan de linkerzijde wordt er zelfs weer luid nagedacht over een eventueel verbieden van de AfD.

Dat is juridisch gezien geen simpele zaak. De verbodsprocedure kan jarenlang aanslepen voor het Bundesverfassungsgericht, het Grondwettelijk Hof, daarover een arrest velt.

Volgens grondwetspecialist Uwe Volkmann is de AfD nu net te sterk geworden om nog verboden te kunnen worden

En zelfs dan is de uitkomst ongewis. Een eerdere procedure tegen de neonazistische NPD eindigde in 2017 met de weigering van het grondwettelijk hof die partij te verbieden. Met als argument dat die partij met minder dan één procent van de stemmen te onbeduidend was om een gevaar voor de ‘freiheitlich-demokratische Grundordnung’ van de Bondsrepubliek te zijn.

Een gelijkaardige argumentatie gaat evenwel niet op voor de AfD. Daar is het omgekeerde het geval. Volgens grondwetspecialist Uwe Volkmann (Goethe-Universität Frankfurt am Main) is de AfD nu net te sterk geworden om nog verboden te kunnen worden.

Achillespees

De tegenstanders van de AfD zijn zich ervan bewust dat de juridische drempels voor een partijverbod heel hoog liggen. Sommige van hen kiezen daarom voor een andere tactiek. De achillespees van de AfD is Björn Höcke, fractievoorzitter in het parlement van de deelstaat Thüringen. Omwille van zijn aangebrande uitspraken over migranten, over het naziverleden van Duitsland en het Holocaust-monument in Berlijn (‘Denkmal der Schande’ in zijn woorden) laat het gerecht toe dat eender wie hem ongestraft een ‘fascist’ mag noemen.

Nu hoopt een aantal privépersonen met een petitie Björn Höcke zijn Grundrechte (fundamentele rechten) door het Bundesverfassungsgericht te laten ontnemen. Denk dan bijvoorbeeld aan het recht om verkozen te worden of aan verkiezingsmeetings deel te nemen. Artikel 18 van het Grundgesetz (GG) (de Grondwet) voorziet in die mogelijkheid wanneer iemand de burgerlijke vrijheden misbruikt ‘in de strijd tegen de democratische basisorde die gegrondvest is op vrijheid en democratie’. Artikel 18 is kenmerkend voor een grondwet die kort na de oorlog opgesteld werd door mensen die nog huiverden bij de herinnering aan de nazidictatuur. Het Grondwettelijk Hof zelf was er nooit erg enthousiast over en heeft vier eerdere aanvragen op basis ervan verworpen.

Petitie

De petitie is gericht aan de Bondsdagfractievoorzitters van de sociaaldemocratische SPD, de Grünen, de liberale FDP als regeringspartijen en de christendemocratische CDU/CSU en Die Linke als oppositiepartijen. De initiatiefnemers verzoeken hen om de federale regering de procedure op basis van dat artikel 18, te laten opstarten. Indien het Grondwettelijk Hof Höcke als boegbeeld van de AfD zijn Grundrechte geheel of gedeeltelijk zou inperken, zou dit voor de partij een – symbolisch en anderszins – zeer zware slag zijn.

Of misschien ook niet? Want net zoals bij een procedure over partijverbod zou de AfD hem als een martelaar kunnen uitspelen. De centrumrechtse partijen CDU en FDP vinden dat je de confrontatie met de ‘Höcke-AfD’ inhoudelijk moet aangaan. Zelfs ter linkerzijde is niet iedereen gelukkig met wat de petitie beoogt. Jens-Christian Wagner, de directeur van de Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dorau, loopt weliswaar mee in betogingen tegen de AfD, maar vindt dat de basisrechten van elke mens in de mate van het mogelijke ‘onaantastbaar’ moeten zijn.

Ook het sociaaldemocratische tijdschrift Vorwärts heeft bedenkingen bij de petitie: ‘Das ist kein Grund zu antifaschistischer Freude, sondern Grund zu höchster demokratischer Besorgnis.’ (‘Dat is geen reden tot antifascistische vreugde, maar reden om in de hoogste mate bezorgd te zijn over de democratie’). Het garanderen van Grundrechte, ook aan een ‘vijand van de staat’, zou een ‘basisvoorwaarde van moderne constitutionele staten’ zijn. ‘Wie basisrechten voor disponibel en opzegbaar houdt, is zelf onderhevig aan autoritair denken, en daarmee deel van het probleem, niet van de oplossing’, aldus nog Christian Rath in Vorwärts.

Holocaust-monument

AfD-boegbeeld Björn Höcke in vizier van gerecht