Misschien heeft u er ooit van gedroomd om, om à la Suske en Wiske, met een teletijdmachine een bezoekje te brengen aan een van die voorhistorische tijdperken die door 19de-eeuwse geologen bedacht werden met frivole namen als het Perm of het Precambrium.

Helaas zou dit bijna zeker een enkele rit worden. In de meeste gevallen zou u zelfs doodvallen vanaf het moment dat u voet zet in het tijdperk van uw dromen.

Afgesteld

Wat ik in mijn vorige stukje zei over ons universum (perfect afgesteld op het ontstaan van leven) en de aarde (wonderbaarlijk geschikt voor de evolutie van complex leven) geldt dus eigenlijk ook voor ons huidig tijdsgewricht. De Holoceen aarde is inderdaad netjes afgesteld op menselijk leven en zeer verweven met onze geavanceerde beschaving. Anders gezegd: zoals er heel veel planeten niet geschikt zijn voor de evolutie van complex leven, zo zijn ook zo goed als alle voorhistorische tijdperken van onze eigen planeet niet geschikt voor de mens en/of zijn huidige, geavanceerde beschaving.

Of, om het met de woorden van de Britse schrijver L.P. Hartley uit te drukken: waar het verleden een ander land is, is het diepe verleden een andere planeet.

Zo stikt de mens wanneer de atmosfeer minder dan 19,5% (of 0,19 atm) zuurstof bevat. We kunnen beter om met hogere percentages maar langere tijd vertoeven in een atmosfeer met meer dan 23,5% zuurstof is eveneens schadelijk of dodelijk. Nu bevatte de aardse atmosfeer zelfs tijdens de laatste 600 miljoen jaar regelmatig minder of meer zuurstof. Daarvoor was er al helemaal te weinig zuurstof aanwezig.

Vochtige warmte

Kortom, zonder zuurstofflessen, heeft u sowieso weinig of niks te zoeken in het verre verleden van onze planeet. Qua temperatuur zou het ervan afhangen in welk seizoen en op welke plaats u terecht komt. In veel gevallen zou een bezoek echter ook in dit opzicht potentieel dodelijk zijn.

Vaak zou het te warm en vochtig zijn om langer dan zes uur te overleven. Doordat we ons afkoelen via transpiratie, kunnen we immers onmogelijk een combinatie van hoge temperaturen en zeer hoge vochtigheid aan: transpiratie lukt (bijna) niet meer indien de lucht (bijna) verzadigd is van vocht.

Wet bulb

Van zodra de temperatuur boven de 40 graden Celsius gaat, is een relatieve humiditeit van ongeveer 40% al voldoende om groot gevaar op te leveren. Bij een hogere humiditeit kan 26 graden al voor problemen zorgen. Men spreekt in dit verband ook over ‘wet bulb temperatures’: temperaturen, aangeduid door een thermometer bol die omwikkeld is met een natte doek. Van zodra die thermometer 35 graden Celsius aanduidt, wordt het zeer gevaarlijk, zelfs voor iemand met een perfecte gezondheid.

Nu is het zo dat warmere lucht ook meer vocht kan vasthouden. En dat er met een warmere atmosfeer geen cryosfeer (ijs en sneeuw) meer is: het is allemaal (zee)water en atmosferisch vocht. Gedurende het grootste deel van het bestaan van complex leven had de aarde geen cryosfeer aangezien lucht tot 15 graden en zeewater zelfs tot 20 graden warmer was dan nu.

Bijgevolg was de wet bulb temperatuur op tal van plaatsen een groot deel van het jaar 35 graden Celsius of meer. Met andere woorden: mensen zouden er niet (lang) kunnen overleven.

Terug naar het verleden

Die ‘normale’ of default toestand (voor de aarde, niet voor ons) is zich momenteel in een verrassend snel tempo aan het herstellen. Situaties waarbij een dodelijke combinatie van relatieve vochtigheid en hoge temperaturen benaderd wordt, zijn in veertig jaar meer dan verdubbeld. Ze hebben zich al duizenden keren voorgedaan.

Een wet bulb temperatuur van meer dan 35 graden Celsius is ook al meermaals vastgesteld, vele decennia vooraleer ze voorspeld werd door courante klimaat modellen. Al duurt die gevaarlijke toestand doorgaans niet al te lang. Voorlopig toch. In de komende decennia zullen steeds langere periodes van dit soort dodelijke temperaturen courant worden op steeds meer plaatsen op aarde (Oost-Amerika, Zuid-Europa, Noord-Afrika, Zuidoostelijk Azië, …).

De kouder dan normale aarde waarop de mens evolueerde, kwam er mede door toedoen van een explosie van dierlijk en plantaardig leven en de fossilisatie ervan: massale hoeveelheden CO2 en methaan verdwenen zodoende uit de atmosfeer en onder de grond. Door diezelfde fossiele stoffen nu al ruim een eeuw in steeds grotere hoeveelheden te verbranden (wat samenviel met een ongeziene bevolkingsexplosie) draaien we de perfect op onze fysiologie en manier van leven afgestelde thermostaat van ruimteschip aarde terug hoger. We hangen ons dus op aan de fossiele strop die ‘moeder aarde’ ons geeft.

Het is dan ook bijzonder komisch dat sommigen stellen dat we niks mogen doen wat die thermostaat zou kunnen beïnvloeden. Het is alsof bergbeklimmers die op 5000 meter hoogte ten prooi vallen aan zware hoogteziekte het zouden vertikken om stante pede met een helikopter terug naar zeeniveau te vliegen. Omdat je nu eenmaal niet van hoogte mag veranderen.

‘Sitting ducks’

Onze verre en zeer mobiele voorouders zouden ongetwijfeld een temperatuurstijging van zelfs drie à vier graden aankunnen, ook al is die ongezien voor de mens: die paar tientallen miljoenen jagers zouden nog voldoende gebieden op aarde vinden waar de dodelijke wet bulb temperatuur van 35 graden nooit gedurende veel meer dan een paar uur overschreden wordt.

Voor de bijna acht miljard moderne en sedentaire mensen ligt dat helaas helemaal anders. Wellicht gaat zelfs de huidige, kleine maar razendsnelle temperatuurstijging hen verrassend snel bijzonder zuur opbreken.

Twee hefbomen

Neen, die kleine stijging van de temperatuur van de atmosfeer is op zich niet gevaarlijk. Ze is dat echter wel via twee op elkaar aansluitende hefbomen. Om te beginnen dreigt ze ons allesbehalve robuust klimaatsysteem te ontwrichten. Die hefboom is wellicht zelfs al volop in actie.

Een dergelijke, bruuske klimaatwijziging dreigt vervolgens zelf onze hele globale beschaving uit haar hengsels te lichten. Om de eenvoudige reden dat die beschaving (infrastructuur, landbouwpraktijken en dergelijke meer) op tal van manieren intrinsiek verweven is met het bestaande klimaatsysteem.

De grote schade, veroorzaakt door de steeds ergere droogte- en hittegolven in Europa, die zelf mede een exponent zijn van een voorlopig slechts licht verstoorde en/of gespleten straalstroom, is daar maar een miniem voorproefje van.

We zullen dan ook bijna zeker lang voor 2050 onze toevlucht moeten beginnen nemen tot nieuwe vormen van geoengineering (de helikopter). Met op de eerste plaats het afblokken van zonlicht boven cruciale gebieden, waaronder vooral de Noordpool.

Ongeveer zoals we in maart 2020 naar de brute noodgreep van lockdowns moesten grijpen doordat het SARS-CoV-2-virus zich razendsnel aan het verspreiden was onder de bevolking. Ondanks alle sussende geluiden in de weken daarvoor, annex giftige kritiek van politici en hun mainstream media lakeien op mensen die wél waarschuwden.

Holoceen

Hoeveel opwarming kunnen we aan?

De aarde: een planeet zonder airco