Tot voor kort leek de meest boeiende verkiezing in de Verenigde Staten in 2021 de strijd om de burgemeesterssjerp van New York City te worden. New York, een stad met een geschiedenis die onlosmakelijk verbonden is met die van de Amerikaanse republiek, kiest op 2 november haar 110de burgervader. De eigenlijke beslissing over wie huidig burgemeester Bill de Blasio opvolgt wordt evenwel al op 22 juni genomen. Op die dag vindt immers de voorverkiezing van de Democratische Partij plaats. De ‘Big Apple’ is een Democratisch bolwerk, en diegene die de partijnominatie binnenhaalt zal enkele maanden later hoogstwaarschijnlijk zijn of haar intrek nemen in City Hall.

‘Recall Newsom’

Californië, als staat even Democratisch als New York City, stoot de stad aan de Oostkust bijna zeker van de troon als toneel van de belangrijkste verkiezing van het jaar. Op 10 juni 2020 lanceerden tegenstanders van gouverneur Gavin Newsom immers een ‘recall petition’. Indien de organisatoren voldoende handtekeningen verzamelen, zal later dit jaar een ‘recall election’ (vrij vertaald: een ‘afzettingsverkiezing’) gehouden worden. En op moment van schrijven ziet het er naar uit dat ze daarin zullen slagen.

Bij een afzettingsverkiezing staan er twee vragen op het stembiljet. Ten eerste wordt aan de inwoners van Californië gevraagd of de Democraat Newsom uit zijn ambt van gouverneur ontzet moet worden. Ten tweede wordt hen gevraagd wie hem moet opvolgen. Het antwoord op de tweede vraag is maar relevant indien meer dan 50% van de deelnemers op de eerste vraag ‘ja’ antwoorden. Indien een meerderheid van de kiezers van oordeel is dat Newsom niet langer geschikt is om de staat van bijna veertig miljoen inwoners te leiden, dan wordt de persoon die bij de tweede vraag de meeste stemmen achter zijn naam krijgt de volgende gouverneur. Daarbij is het niet van belang hoeveel stemmen hij of zij krijgt, zolang het maar het meeste is.

Dit systeem kan leiden tot een bizar resultaat. Aangezien de gouverneur zijn naam niet als optie kan opgeven voor de tweede vraag, kan het gebeuren dat de vervanger minder stemmen haalt dan de afgezette gouverneur. De eerste vraag is immers een binaire ‘ja/neen’-keuze. Indien, bijvoorbeeld, maar 40 procent van de kiezers ‘neen’ antwoordt (en dus vóór de gouverneur stemt), zal hij ontslag moeten nemen. De winnaar van de tweede vraag heeft op zijn beurt genoeg aan een eenvoudige pluraliteit van de uitgebrachte stemmen. Als, bijvoorbeeld, drie Californians hun hoed in de ring zouden gooien, is het perfect mogelijk dat de nieuwe gouverneur op de steun van slechts 35 procent van het electoraat kon rekenen.

Motie van wantrouwen

‘Recall elections’ kennen wij niet in België. Of toch? In zekere zin is de motie van wantrouwen, die ieder parlement van deze federale staat kent, een vorm van afzettingsverkiezing. Wanneer een parlement meent dat de regering haar grondwettelijke taak niet naar behoren vervult, kan zij de ploeg met gewone meerderheid tot aftreden dwingen. In de deelstaatparlementen kan op die manier zelfs een individuele minister geviseerd worden. Dat deze moties, zowel op federaal als op deelstatelijk niveau, ‘constructief’ moeten zijn — dit wil zeggen dat in één beweging in vervanging moet worden voorzien — is dan vergelijkbaar met de tweede vraag van de ‘recall election’.

Maar de vergelijking gaat uiteraard niet volledig op. Aangezien de gouverneur van Californië — net als de regeringsleider van iedere andere staat — rechtstreeks door het volk gekozen wordt, is hij niet afhankelijk van het vertrouwen van de statelijke assemblee. De grondwet van de Golden State geeft het volk daarom de mogelijkheid om nog tijdens de ambtstermijn van de gouverneur een einde aan diens mandaat te maken. Een rechtstreekse motie van wantrouwen, zeg maar. Eenzelfde systeem kennen wij in België niet. Aangezien in dit land enkel de wetgevende macht rechtstreeks verkozen wordt, zou dit immers betekenen dat u de volksvertegenwoordigers uit uw kieskring nog voor de reguliere stembusslag de laan uit zou kunnen sturen. Quod non.

Malgoverno

Maar wat wordt Newsom nu net verweten? En door wie wordt de petitie vooral gedragen? In de eerste plaats is er de kritiek op het coronabeleid van de staat. Newsom wordt, voornamelijk van zijn rechterzijde, verweten draconische maatregelen te hebben genomen onevenredig aan het gevaar van het virus en met slechts een beperkte impact op de verspreiding ervan. Dat de gouverneur ondertussen uit eten ging in een peperduur restaurant met vrienden van verschillende huishoudens schoot bij heel wat van zijn kiezers in het verkeerde keelgat. Dat was immers het soort gedrag dat hij iedereen had afgeraden.

Maar de kritiek op Newsom dateert al van voor de pandemie. Deze ‘recall petition’ is trouwens al de vijfde (van in totaal zes) pogingen om Newsom uit Sacramento (de hoofdstad van Californië) te verjagen. De gouverneur wordt tevens wanbestuur verweten wat betreft het huisvestings- en daklozenbeleid (een oud zeer in de staat), de steeds weer opflakkerende bosbranden, illegale immigratie (aangemoedigd door de zgn. ‘sanctuary cities’) en belastingdruk. Californië heeft bijvoorbeeld het hoogste marginaal belastingtarief van de Unie.

Republikeinen in Californië

Maar ondanks de kritiek aan Newsoms adres blijft de vraag of de Republikeinse Partij werkelijk een kans maakt om een, zelfs beschadigde, Democraat te verslaan in het progressieve Californië. De Grand Old Party is in de Golden State gedegradeerd tot een marginale politieke kracht. Van het aantal geregistreerde kiezers zijn er bijna dubbel zo veel Democraat als Republikein, een uitzonderlijk grote kloof. In het parlement van Californië worden er van de in totaal 120 zitjes 89 bezet door Democraten. En in de presidentsverkiezing van 2020 versloeg Joe Biden de Republikein Donald Trump met bijna 30 procentpunten verschil. Newsom zelf kreeg in 2018 nog bijna 62 procent van de kiezers achter zich.

Dat was ooit anders. Van de laatste vijf Republikeinse presidenten — Gerald Ford even niet meegerekend (die werd nooit tot vicepresident of president verkozen, nvdr) — kwamen er twee uit Californië. Richard Nixon, president van 1969 tot en met 1974, was voor zijn presidentschap één van de twee vertegenwoordigers van de staat in de Amerikaanse Senaat. Nixon zat daarmee in dezelfde Senaatszetel die Kamala Harris, de progressieve politica en huidige vicepresident, meer dan een halve eeuw later warm zou houden. Ronald Reagan, president van 1981 tot en met 1989 en peetvader van het modern conservatisme, was tussen 1967 en 1975 gouverneur van de kuststaat en dus één van Newsoms voorgangers.

De teloorgang van de Republikeinse Partij in Californië verdient een eigen bijdrage. Maar relevant voor de ‘recall’ is het feit dat er sinds vorig jaar sprake is van een bescheiden remonte van de Californische GOP. Republikeinse kandidaten verdreven immers drie zittende Democraten uit het federaal parlement (het Congres). Ook wisten zij een zetel te veroveren (en later dat jaar succesvol te verdedigen) nadat een Democratisch Congreslid ingevolge een seksschandaal ontslag had genomen. Eerlijkheidshalve moet vermeld worden dat deze vier zitjes zich bevonden in wat traditioneel Republikeins eilandjes zijn in de Democratische zee die de staat is. Toch kwam de Republikeinse overwinning als een verrassing. Er werd tot voor kort immers uitgegaan van een lineaire neergang van de partij: elk zitje dat verloren werd aan een Democraat zou voorgoed verloren blijken.

The Governator

Maar succes in conservatievere gebieden van de staat is nog niet hetzelfde als een zittend Democratisch gouverneur verslaan. Toch lijkt de GOP, mits zij zich verenigt achter een centrumkandidaat (en niet achter een conservatieve bommengooier), niet kansloos.

Het succes van de ‘recall petition’ wijst op een uitzonderlijke antipathie jegens de gouverneur. Dit soort petities verzamelen immers maar zelden het vereiste aantal handtekeningen. Sinds de introductie van de ‘recall election’ in 1911 werd slechts één andere gouverneur tot een afzettingsverkiezing gedwongen (ondanks 55 pogingen). Hij verloor. In 2003 werd de Democraat Gray Davis tot een tussentijdse verkiezing gedwongen. Op de eerste vraag beantwoordde 55 procent van de kiezers dat zij Davis wilden zien opstappen. En wie duidde het Californische volk aan als zijn vervanger? De in Oostenrijk geboren bodybuilder, Hollywoodster en… Republikein Arnold Schwarzenegger. The Governator — naar zijn iconische rol in de Terminator-films — was geboren.

Het Californië van 2021 is niet het Californië van 2003. De Democratische Partij is er vandaag nog een stuk dominanter dan toen. Maar de verkiezing belooft nu al de duurste van 2021 te worden. Republikeinen ruiken bloed en zullen een kans om de gouverneur van deze Democratische symboolstaat te verslaan niet aan zich voorbij laten gaan. In een jaar waarin weinig andere verkiezingen gepland staan, heeft de partij ook weinig te verliezen. Trekt de GOP aan het kortste eind, dan kan ze (terecht) wijzen op de Democratische aard van de staat. En weet de partij van Nixon en Reagan tegen alle verwachtingen in toch de meest prominente Democraat in Californië te verslaan, dan is the sky the limit voor verkiezingsjaar 2022.

huisvestingsbeleid

Democratische nederlaag in progressief Californië?