De Europese Commissie werkt aan de Digital Services Act (DSA). DSA is een bundel wetten over digitale diensten die de EU zal opleggen aan de lidstaten. De DSA zou de eenheidsmarkt en de burgerrechten moeten beschermen en versterken. Op 2 december stelt de Europese Commissie de wetgeving voor, maar nu al draaien de lobbyisten van techgiganten zoals Google, Facebook, Apple en Twitter overuren in Brussel.

Onder het mom van de strijd tegen fake news

De DSA of in het Nederlands wetgevingspakket inzake digitale diensten (WDD) is het ambitieuze plan van de Europese Commissie om online diensten te gaan reguleren. Zeg maar om Internet-politie te gaan spelen. Het is tevens een voorbeeld van de door de Franse president geleide kruistocht tegen GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft). Onder het mom van de strijd tegen fake news en online-oplichting wil de Europese Commissie een wetgevend kader opleggen dat net als de privacy-verordening GDPR directe werking heeft in de lidstaten.

Een soort Europese richtlijn dus die niet in elk land door de wetgever (meestal het parlement) omgezet dient te worden in nationale wetgeving, maar een regel recht uit Brussel die kracht van wet heeft vanaf dezelfde dag in alle EU-lidstaten. Uiteraard met het schoonheidsfoutje dat geen enkel parlement in de lidstaten over deze wetten stemde.

Facebook en co juridisch aansprakelijk

De aansprakelijkheid voor de inhoud op de servers zal vooral de internetplatformen treffen. Het aanpakken van marktdominantie (monopolies, kartels…) moet voor controle over de GAFAM zorgen. Tevens zal DSA de advertenties op het Internet aanpakken. De lobbygroep IAB Europe die de belangen van technologiegiganten Facebook en Google verdedigt wees de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad op het gevaar om ‘schadelijke’ inhoud aan te pakken: ‘In doing so, one should acknowledge the difference between illegal and harmful content’.

De online advertentieplatformen (Google, Facebook…) beweren dat de advertentiesector zelfregulerend is. Een andere lobbygroep genaamd EDiMA vroeg een ‘legal basis to act’ betreft het hosten van illegale informatie (illegal content), een wettelijke basis die tegelijk zou vermijden de onmogelijke taak van het reguleren van schadelijke informatie aan te vatten. Ook EDiMA is een lobbygroep die de belangen van Microsoft, Facebook, Tiktok, Spotify, Twitter, Apple en Amazon behartigt.

Europees Parlement dubbelzinnig

Het Europees Parlement gaf de Europese Commissie alvast een voorzet. Het Parlement keurde op 20 oktober drie rapporten goed. Daarin zegt het dat er een duidelijk onderscheid tussen illegale en schadelijke inhoud moet komen. De lobbyisten van de techgiganten vonden dus gehoor bij de leden van het Europese Parlement. In de snel evoluerende digitale economie wil het EP op EU-niveau helpen ‘standaarden te bepalen voor de rest van de wereld’. Het Europees Parlement heeft helemaal geen initiatiefrecht om wetgeving te maken, maar via een omslachtige procedure samen met de Europese Raad van regeringsleiders en ministers kan het, sinds het Verdag van Lissabon, via een medewetgevende procedure lichtjes bijsturen via stemmingen.

‘Eén van de fundamentele kwesties die EP-leden willen aanpakken is het beschermen van gebruikers tegen schadelijke of illegale inhoud’, aldus een officiële verklaring, maar in praktijk klinkt dit bijzonder hard als een vorm van censuur. ‘Sommige inhoud, bijvoorbeeld ontkenning van de Holocaust, is in sommige lidstaten illegaal, maar niet in anderen. Schadelijke inhoud, zoals haatdragende taal en nepnieuws, is niet altijd illegaal. Een strikt onderscheid is nodig omdat twee verschillende soorten inhoud een verschillende aanpak nodig hebben’ aldus de mededeling van het Europees Parlement. Dat illegale inhoud moet verwijderd worden, is een vreemd standpunt want als ze illegaal is dan staat ze al buiten de wet en kunnen politie en justitie dit gewoon aanpakken. Waarom dan nieuwe regels van bovenaf opleggen?

Foute tegenstellingen

De Europarlementariërs beseffen dat hun rapporten eigenlijk weinig invloed hebben en passen binnen een strijd tussen big tech enerzijds en anderzijds de Europese Commissie en bepaalde regeringen in de Europese Raad zoals vooral de Franse regering. Daarom pleit het EP voor het verwijderen van illegale online-inhoud en wil het ‘tegelijkertijd rechten en vrijheden beschermen’. Dit is een valse tegenstelling. Het beschermen van rechten en vrijheden betreft niet de illegale inhoud, maar de niet-illegale en dus legale inhoud.

Hier volgen de EP-leden de vreemde redenering dat een vrijwillige aanpak per platform niet voldoende is. Ze willen duidelijke regels in de hele EU voor het modereren van inhoud, met de toepassing van het zogenoemde ‘notice and action’- mechanisme. Het modereren van inhoud is niet meer of minder dan het invoeren van preventieve censuur die ongrondwettelijk is. Toch menen zowel de Europese Commissie als bepaalde Europarlementariërs dat nieuwe regels dit soort mechanisme efficiënt kunnen laten werken. Het EP gaf drie punten om dat mechanisme te definiëren:

efficiënt is – gebruikers moeten online bemiddelaars snel op de hoogte kunnen brengen van mogelijke illegale inhoud zodat ze die snel kunnen verwijderen;
niet wordt misbruikt – in het geval dat inhoud gesignaleerd of verwijderd wordt, moeten betrokken gebruikers geïnformeerd worden en de mogelijkheid hebben om tegen de beslissing in beroep te gaan via een nationale instantie voor geschillenbeslechting;
de rechten en vrijheden van gebruikers respecteert – zoals de vrijheid van meningsuiting en recht op informatie, zodat online bemiddelaars illegale inhoud op een zorgvuldige, redelijke en niet-discriminerende manier zouden verwijderen en geen inhoud verwijderen die niet illegaal is;

Dat de Europarlementariërs echter niet geheel blindelings achter een soort Europese Big Brother aan liepen bleek uit het voorstel om ‘de beslissing over de legitimiteit van door gebruikers gegenereerde inhoud te laten nemen door een onafhankelijke rechterlijke macht, en niet door particuliere commerciële entiteiten’. Dit is een steek onder water jegens GAFAM en geen bekommernis over de grondrechten van de Europese burger of consument. Voor de burger wensen de Europarlementariërs méér mediageletterdheid .*

Democratisch deficit

De bevoegdheid van het Europees Parlement beperkt zich tot het doen van voorstellen aan de Europese Commissie, die deze naast zich kan neerleggen of kan verwerken in richtlijnen of verordeningen die kracht van wet hebben. De niet-verkozen Europese Commissie is dus de wetgevende macht en niet het rechtstreeks verkozen Europees Parlement. Via een soort representatieve democratie moeten de Europese Raad (met de regeringen van de lidstaten) en het Europees Parlement hun fiat geven over die wetgeving uit de koker van de Europese Commissie. Wetende dat de Franse president Macron ijvert voor anti-GAFAM-wetgeving zal de Europese Raad allicht onder Frans-Duitse druk instemmen.

Andere onderwerpen in de voorstellen zijn het zich volledig te kunnen afmelden van gecureerde inhoud of ‘content curation’ en de roep om strengere wetgeving voor doelgerichte advertenties. Vooral de indringende en gecontextualiseerde reclame die gebaseerd is op het kijkgedrag van een gebruiker is een steen des aanstoots voor de politici. De Europarlementariërs vragen de Europese Commissie om doelgerichte advertenties te reguleren of te verbieden. De irritante reclame zou wel eens het glijmiddel kunnen zijn waardoor er een preventieve Europese censuur komt. De vervloekte reclame zal dan nog steeds bestaan, maar de vrije meningsuiting niet meer. GAFAM en de Europese Commissie blij en de EU-burger de pineut.

* Een bizar voorstel van het EP is dat de Commissie ‘moet overwegen om online platformen te verplichten om ernstige misdaden aan de bevoegde autoriteiten te melden’.

IAB Europe

Europese internetcensuur op komst