Er is toenemende belangstelling om het draagmoederschap wettelijk te regelen. Landen als Frankrijk, Duitsland en Italië verbieden het bij wet; Rusland, Oekraïne en Roemenië reguleren het. In België is er geen wettelijke regeling, maar onbetaald draagmoederschap wordt wel gedoogd.

Dat kan veranderen: vorig jaar adviseerde het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-Ethiek draagmoederschap te legaliseren. In Nederland zal de nieuw samengestelde Tweede Kamer een vernieuwde en verruimde wetgeving kunnen behandelen. Ook binnen de Europese Unie is er aandacht voor het onderwerp.

Behoefte aan draagmoederschap

Waarom komt de vraag naar verruimende wetgeving over draagmoederschap vandaan? Dat kan in de eerste plaats om medische redenen zijn, zowel bij de wensmoeder als bij de betrokken man. Draagmoederschap biedt de mogelijkheid om geslachtscellen van iemand anders dan de wensouders te gebruiken voor een (wettelijk) eigen kind, dat door een draagmoeder zal worden gedragen.

De vraag kan ook rijzen bij homoparen die op natuurlijke wijze geen eigen kinderen kunnen krijgen. De vraag naar draagmoederschap gaat dan ook meestal gepaard met een diep verlangen naar een kind, al dan niet in combinatie met het verdriet over kinderloosheid of het zich aangetast voelen in het vrouw- en/of man-zijn door medische gebreken. Dit zijn diepgaande menselijke kwesties die zorgvuldige aandacht vragen. Maar rechtvaardigt dat ook het draagmoederschap?

Franciscus

De prijs van draagmoederschap is hoog voor (draag)moeder en voor kind. Te hoog. Paus Franciscus riep in een toespraak aan buitenlandse ambassadeurs onlangs op tot een internationaal verbod van wat hij noemt een “verwerpelijke” manier van kinderen krijgen. Hij noemt het een “ernstige schending van de rechten van vrouw en kind”. Het leven van ongeboren kinderen moet worden beschermd, niet “onderdrukt of tot voorwerp van handel gemaakt”.

In die Verklaring roepen artsen, psychologen, juristen, filosofen en sociologen landen op het draagmoederschap af te schaffen

Maar er is ook kritiek uit een andere hoek, kritiek van professionals. In maart 2023 kwamen honderden deskundigen uit 75 landen bijeen in Casablanca om een verklaring over de afschaffing van het draagmoederschap te ondertekenen. In die Verklaring roepen artsen, psychologen, juristen, filosofen en sociologen landen op het draagmoederschap af te schaffen en daartoe een “Internationaal Verdrag inzake de afschaffing van draagmoederschap” te ondertekenen.

Drie wegingen

Hierna drie ethische overwegingen die tot de conclusie leiden dat draagmoederschap moet worden afgewezen.

Draagmoederschap als aantasting van de waardigheid van de vrouw

De vrouw als draagmoeder verwordt tot een louter functioneel instrument in dienst van de wensouders. Zij is wel fysiek helemaal betrokken op het kind, maar emotioneel moet ze erover waken zich er niet aan te hechten. Doel van het dragen is immers om het kind weer af te staan. Wordt hier niet het onmogelijke van een mens gevraagd? De mens die een eenheid is van lichaam en geest, moet dit hier van elkaar scheiden. Zo wordt er een scheiding afgedwongen in het wezen van de menselijke structuur.

Is draagmoederschap bovendien niet vernederend voor vrouwen? Tegen betaling dragen ze een kind van en voor iemand anders. Het is arbeid met als inzet het eigen lichaam; het is verloochening van de persoonlijke emoties.

Verstoring van relaties

Via de navelstreng loopt er een intieme verbinding tussen de moeder en kind. Het kind raakt vertrouwd met haar stem, haar geur. De moeder-kindrelatie is fysiek én psychisch. Er vindt hechting plaats tussen draagmoeder en kind, wat – zoals in het wezen van draagmoederschap besloten ligt – nu juist wordt ontkend.

Draagmoederschap stelt het kind bloot aan verlatingsangst en aan een diep en soms blijvend gevoel van onveiligheid

Meteen na de geboorte – voor een kind een traumatische gebeurtenis! – zijn de vertrouwde geluiden en geuren spoorloos verdwenen… Terwijl de relatie tussen moeder en kind in de baarmoeder essentieel is voor de ontwikkeling van het kind. Draagmoederschap stelt het kind bloot aan verlatingsangst en aan een diep en soms blijvend gevoel van onveiligheid.

Afstammings- en identiteitsvragen

De vraag is of het kind niet verscheurd zal raken tussen de vele moeder- en vaderrelaties. Wie is uiteindelijk zijn of haar moeder? Wat zijn de gevolgen van de complexe constructies rond draagmoederschap voor de identiteitsvorming van het kind? Deze vragen komen op vanwege de veelheid aan mogelijke ouder-kindrelaties. Draagmoederschap door middel van ivf is nog de minst ingewikkelde waarbij sprake is van een draagmoeder, én een biologische moeder, die ook de wettelijke moeder is.

Maar bij kunstmatige inseminatie is de draagmoeder tegelijk de genetische moeder. Na de geboorte blijft zij de biologische moeder, maar zij is dat niet juridisch. Hierdoor heeft het kind twee moeders: een biologische (draag)moeder én een wettelijke moeder. Bovendien is het technisch ook mogelijk om gebruik te maken van gedoneerde of gekochte spermacellen én eicellen. Dit kan leiden tot een situatie waarin een kind vijf ouders heeft: een wettelijke moeder, een biologische moeder, een draagmoeder, een wettelijke vader en een biologische vader. Voelt het kind zich dan niet een product, gecreëerd met behulp van een geïnstrumentaliseerde moeder, om te voldoen aan de verlangens van zijn of haar ‘wensouders’? Ik vrees het.

Kinderen zijn geen handelswaar.

Vrouwen ook niet.

identiteitsvorming

Kinderen zijn geen handelswaar, vrouwen ook niet