Het kost de taxichauffeur heel wat moeite om de Tarabishistraat te vinden in de wijk Abassieh in Caïro, Egypte, maar na 15 keer de weg te hebben gevraagd aan passanten lukt het uiteindelijk toch. Toen de dominicanen in 1928 neerstreken in Cairo, op initiatief van hun broeders in Jeruzalem (l’Ecole biblique de Jérusalem), was Tarabishi een idyllische omgeving. Vandaag is het een banale straat waar vooral kmo’s en opslagplaatsen zijn te vinden. Neemt niet weg dat de tuin waar het interview plaatsvindt, er best mag zijn, en veel weg heeft van een oase in een overbevolkte, lawaaierige en stoffige stad. In 1928 waren de dominicanen vooral geïnteresseerd in archeologie, namelijk de bijbelse plaatsen bestuderen. Vandaag zitten we in een ander schema.

Wikimedia Commons

Emmanuel Pisani.

‘Ken je Emilio Platti’, vraagt de receptionist als hij ziet dat er België op m’n identiteitskaart staat. Dominicaan Emilio Platti (1943-2021) doceerde islam aan de KU Leuven, studeerde filosofie, theologie, oosterse filosofie, geschiedenis en Arabisch, en was kind aan huis in de Tarabishistraat. We hebben een gesprek met Emmanuel Pisani, één van de acht broeders in het centrum. Acht is niet waanzinnig veel, maar je moet er het 24-koppig personeelsteam nog bijtellen van het academisch onderzoekscentrum IDEO, afkorting voor Dominican Institute for Oriental Studies. Zijn naam klinkt Italiaans (‘van Pisa’), maar frère Emmanuel is een echte Fransman. In de tijd toen Frankrijk heer een meester was in Algerije (1830-1962) trokken de Pisani’s als kolonialen naar Algerije. Als dank bekwamen ze zo de Franse nationaliteit.

IDEO, opgericht in 1953, is hét centrum voor de christelijk-islamitische dialoog op academisch niveau in Egypte en brede omgeving. De bibliotheek in de kelder van het klooster, die we ook bezocht hebben, is de allergrootste in het Midden-Oosten en bevat een indrukwekkend aantal boeken (200.000!) over islam, christendom, interreligieuze dialoog, Egypte en het Midden-Oosten, en dat zowel in het Arabisch, Engels als Frans en ook af en toe nog in andere talen. De meerderheid van de bezoekers van de bibliotheek zijn moslim.

Het centrum organiseert lezingen, geeft een magazine uit en studenten en andere personen kunnen gebruik maken van de bibliotheek (overnachten in het instituut is mogelijk). De catalogus van de bibliotheek is overigens online consulteerbaar. Kandidaat dominicanen die actief willen worden in de Arabische of islamitische wereld, passeren allemaal in Tarabishi om de nodige bagage en achtergrondinfo te bekomen. IDEO heeft ook een conferentiecentrum.

Inquisitie

Ooit speelden de dominicanen een grote rol in de Inquisitie, maar anno 2023 zijn het uiteraard brave jongens. De bedoeling van de Caïro-branche is niet om moslims te bekeren tot het christendom. Niet alleen beschouwt men zo iets als in strijd met de letter en de geest van het Tweede Vaticaans Concilie. In islamitische landen wordt de bekeringsdrang van christenen en andere niet-moslims niet aanvaard. Probeer je het toch, dan kan je dat serieuze problemen opleveren.

Volgens Pisani zijn sommige kleine protestantse kerken nogal opdringerig. Er is een tijd geweest dat westerse priesters de christelijke minderheden trachten te bekeren tot het ‘ware’ christendom, maar ook daar is men al lang afgestapt. Ter herinnering: 90 procent van de Egyptische bevolking is moslim (bijna uitsluitend soennitisch), 10 procent is christelijk, met een overweldigende meerderheid kopten. Kopten geloven dat Jezus Christus enkel een goddelijke natuur had, dus geen menselijke, terwijl katholieken van mening zijn dat Jezus Christus zowel een goddelijke als menselijke natuur had, en dat die twee zijnsvormen zich in perfecte harmonie bevinden.

‘We kijken met een kritische maar eerbiedwaardige blik naar de islam’, start Emmanuel Pisani zijn uitleg. ‘We contextualiseren de koran, bestuderen de commentaren op de koran (tafsir), gebruiken de hermeneutiek. Het gaat hier dus niet over oriëntalisme in de klassieke zin. We bestuderen ook de islamitische theologie en mystiek.’

En hoe zit het nu met de relaties tussen christenen en moslims in Cairo en Egypte ? ‘We hebben zelf geen problemen en we ontvangen ook nooit klachten van christenen in Cairo. We zijn overigens erkend als onderzoekscentrum door de islamitische universiteit Al Azhar, en ik heb zelf goede contacten met Ahmed Al Tayyeb, de groot imam van Al Azhar.’

Al Tayyeb heeft overigens zelf ook al de bibliotheek van de dominicanen bezocht, zelfs regelmatig tijdens zijn studententijd.

Evoluties

Maar wat heeft die interreligieuze dialoog, die ondertussen toch al vele decennia oud is, nu eigenlijk al concreet opgebracht? En zitten er evoluties in die dialoog? Emmanuel Pisani antwoordt dat die dialoog noodzakelijk is, vruchten afwerpt, en verder dient te worden gezet, maar heeft het toch een beetje moeilijk om concrete resultaten te noemen. ‘Een belangrijke mijlpaal was de ondertekening van het document over de menselijke broederlijkheid in 2019 door paus Franciscus en Ahmad al Tayyeb in 2019. Het is de eerste keer in de geschiedenis dat een paus een dergelijk document ondertekende met een islamitische hoogwaardigheidsbekleder. Tayyeb en de paus ontmoeten elkaar elk jaar. Onze dialoog met Al Azhar kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de inhoud van de schoolboeken in Egypte in positievere zin wordt aangepast.’

‘We zitten hier niet in een glazen bubbel en gaan bewust de boer op om met de mensen, van welke slag ook, te praten. Bij kopten merken we vaak dat ze onder elkaar leven en soms weinig voelen voor interreligieuze dialoog. Het valt ook op dat de koptische kerk 100 procent achter het regime van president Al Sissi staat. Dat kan hen zuur opbreken indien er een machtswissel zou komen in het land’, vervolgt Pisani. ‘Nu ja, de huidige koptische paus Tawadros is wel veel opener dan zijn voorganger Shenouda.’

Geen glazen bubbel, oké, maar IDEO is toch een academische instelling, eerder elitair. Hoe zit het met de dialoog tussen gewone christenen en moslims? ‘Ons academisch werk sijpelt wel degelijk door naar beneden, een heeft invloed op de bredere samenleving’, weet Pisani.

En hoe zit het nu met christenen in het Midden Oosten in het algemeen en hun houding tegenover de conflicten in deze regio en in Israël bijvoorbeeld? ‘Ik merk bij de christenen veel kritiek op de Verenigde Staten, omdat de Amerikaanse militaire interventies in dit deel van de wereld, altijd negatief zijn uitgedraaid voor de lokale christenen’, weet Emmanuel Pisani. ‘Israël wordt als een bron van chaos gezien. In Libanon is het moeilijk om nog een christen te vinden die iets positief te zeggen heeft over de Verenigde Staten of Israël.’

IDEO

Op bezoek bij de dominicanen in Caïro: ‘Israël wordt als bron van chaos gezien’