Op 7 februari kwam het thema radicalisering aan bod in de commissie Binnenlands Bestuur, Gelijke Kansen en Inburgering van het Vlaams Parlement. Aanleiding was het recente rapport van de Staatsveiligheid. Dat besteedt relatief weinig aandacht aan islamitisch radicalisme, maar waarschuwt onder meer voor de groei van extreemrechts radicalisme.

Het Jaarrapport 2021-2022 van de Staatsveiligheid, opgesteld in het Engels, telt 36 bladzijden en werd eind januari gepubliceerd. In het rapport wordt veel aandacht besteed aan Russische spionnen, de activiteiten van Chinezen in België, de oorlog in Oekraïne, de terugkeer van Belgen uit Syrië, de georganiseerde misdaad. Het rapport, Doorbraak schreef er hier ook al over, somt vijf grote uitdagingen op: de Russische invasie in Oekraïne, spionageactiviteiten van een aantal landen in België (als land dat de NAVO en Europese instellingen en massa’s ambassades huisvest is België een doelwit), latente terroristische dreigingen (waarbij de nadruk zou liggen op ‘lone wolfs’), ideologische radicalisering, en tenslotte de georganiseerde misdaad.

Inzake islamitisch getint radicalisme luidt het: ‘Inzake terrorisme blijft de Staatsveiligheid, onder meer, de bewegingen monitoren van diegenen die nog steeds actief zijn in delen van Syrië en andere jihadistische gevechtszones (bijvoorbeeld in Jemen, de Sahel, of Afghanistan), alsook geradicaliseerde individuen die uit de gevangenis komen.’

Zoals we weten wordt die informatievergadering met betrekking tot Syrië bemoeilijkt omdat België zo dom is geweest haar ambassade in Damascus te sluiten. En verder: ‘De Staatsveiligheid werkt nauw samen met haar partners rond fenomenen zoals salafisme, of de bedreiging die de moslimbroeders vormen, maar ook rond activiteiten van figuren uit extreemlinkse en extreemrechtse bewegingen.’

Een definitie van salafisme wordt niet gegeven (van radicalisering merkwaardig genoeg overigens ook niet), en welke organisaties tot de moslimbroeders zouden behoren komen we niet te weten, ook al is toch geweten dat de moslimbroeders in België niet actief zijn onder de naam moslimbroeders.

Maar de Veiligheid van de Staat ziet vooral de groei van extreemrechts radicalisme: ‘Rechtse extremisten mikken meer en meer op de regering en andere symbolen van het establishment: de pers – die zij “main stream media” of “linkse leugenpers” – academici, in het bijzonder virologen, en, natuurlijk, politici’.

Vakliteratuur

In tegenstelling tot in de vakliteratuur wordt er in het Jaarrapport van de Staatsveiligheid geen onderscheid gemaakt tussen gewelddadig en niet-gewelddadig radicalisme. Maar er is meer. Na het lezen van het Jaarrapport krijg je toch de indruk dat iemand die de term ‘main stream media’ gebruikt (en extreemrechts heeft daar absoluut geen monopolie op) in dezelfde categorie wordt gestopt als pakweg een Belg die in Syrië gaat strijden met Islamitische Staat, daar mensen vermoordt, en eventueel medeverantwoordelijk is voor het verdrijven van christenen, het tot slaaf maken van Jezidi-vrouwen, enzovoort. Er is toch een verschil tussen enerzijds een geweldloos iemand die een hoop onzin op Twitter of Facebook plaatst en anderzijds iemand die vanuit zijn of haar radicale visie gaat vechten in Syrië of elders?

De Staatsveiligheid gebruikt de term ‘Ideological salad-bar’, waarmee men bedoelt dat we vandaag niet langer enkel geconfronteerd worden met ‘pure’ fascisten, neonazi’s of islamextremisten, maar dat (vooral) jongeren elementen uit verschillende extremistische tradities overnemen, en daar een gevaarlijke cocktail van maken. Uiteindelijk zouden de verschillende vormen van radicalisme vergelijkbaar zijn: de ideologie of religie kan verschillen, de manier van werken zou identiek zijn. Kortom, het radicalisme wordt hybrider, wat betekent dat het minder vatbaar wordt.

Vrije meningsuiting

Het probleem met dit jaarverslag is natuurlijk dat op den duur elke kritiek op de media, het coronabeleid, academici of politici, hoe gefundeerd ook, gecriminaliseerd kan worden. Waar ligt de grens tussen het recht op vrije meningsuiting (artikel 19 van de Belgische grondwet) en het voeren van een (geweldloos) radicaal discours ? Ook de Staatsveiligheid vindt het niet de moeite om dat te preciseren.

Maar nu even terug naar de commissievergadering in het Vlaams Parlement van 7 februari. Is extreemrechts nu echt het nieuwe gevaar ? Wordt het gevaar van extreemrechts overschat en dat van het islamitische extremisme gerelativeerd, of juist niet? Bart Somers, Vlaams minister voor onder meer Inburgering en Gelijke Kansen: ‘Haatpropagandisme : islamitische extremisme 54%, rechts-extremisme 40% en links-extremisme 8%. Bij potentieel gewelddadige extremisten zijn de cijfers nog iets uitgesproken. Daar is 80 op 120 islamitisch georiënteerd, 31 rechts-extremistisch en 9 links-extremistisch’. Thijs Verbeurgt (Vooruit, de opvolger van Caroline Gennez) zegt dan weer: ‘Natuurlijk blijft het grootste aandeel het religieus extremisme. Ook daar mogen we niet blind over zijn. Maar we zien wel, en daar verwijst het OCAD ook naar, dat er ook andere tendensen opkomen. En het zou zeer dwaas zijn om dat te gaan negeren om dan in een paar jaar te gaan vaststellen dat er zich inderdaad problemen stellen’.

In mei 2022 werd de West-Vlaminge Francisca Bostyn administrateur-generaal ad-interim van de Staatsveiligheid, in opvolging van Jaak Raes die om medische redenen van het toneel verdween. De uit Izegem afkomstige Bostyn studeerde politieke en sociale wetenschappen en rechten. Ze was in vorige levens politiek analist bij Defensie, in Afghanistan werkte ze als adviseur van de NAVO-ambassadeur, daarna was ze analist bij OCAD (Orgaan voor de Coördinatie en Analyse van de Dreiging), en veiligheidsadviseur van CD&V-premiers Herman Van Rompuy en Yves Leterme. Ze was ook nog adviseur van Gilles de Kerckhove, de EU-coördinator voor terrorismebestrijding, en kabinetschef van justitieminister Koen Geens (CD&V). En bij de Staatsveiligheid was ze al eens directeur internationale relaties. Kortom, ze heeft een indrukwekkend cv. Ze is de tweede vrouw die het ooit gebracht heeft tot hoofd van de Staatsveiligheid.

Diplomatiek hoedje

Op 12 januari verscheen een dubbelinterview van Francisca Bostyn in Knack en Le Soir. Daarin lezen we onder meer dat buitenlandse inlichtingenofficieren in België niet langer altijd werken onder een diplomatiek hoedje (bijvoorbeeld de culturele attaché van een ‘vijandige’ ambassade blijkt een spion te zijn), maar dat ze gebruik maken van andere dekmantels zoals journalistiek, het middenveld, kerken. Moeten er nog meer Belgen terugkeren uit de Koerdische kampen in Syrië? Het antwoord van mevrouw Bostyn: ‘Het is aan de politiek om beslissingen te nemen inzake terugkeren of niet. Vanuit veiligheidsstandpunt is de niet-gecontroleerde terugkeer het slechtste scenario. De beslissingsnemers moeten dat allemaal afwegen’.

De Belgische Staatsveiligheid, eigenlijk Veiligheid van de Staat genaamd, heeft contacten met 120 partnerorganisaties wereldwijd. Ze heeft een liaison officer in Nederland en de Verenigde Staten, en volgend jaar komt er een derde, maar het is nog niet duidelijk in welk land (even raden: Frankrijk?). De Staatsveiligheid gaat weeral eens verhuizen, in 2025 zullen ze gehuisvest worden in de Möbius II-building, in de Noordwijk. Ze zitten nu in de Koning Albert II-laan (eveneens in de Noordwijk), vroeger op de Meeussquare. Bij de Staatsveiligheid werkten eind vorig jaar 810 mensen, en de bedoeling is om dat op te drijven tot een duizendtal.

Op 1 maart komt de commissie Radicalisering van het Vlaams Parlement samen. Dan vindt er een ruim debat plaats over het rapport van de Staatsveiligheid en de politiek van de Vlaamse regering in de strijd tegen diverse vormen van radicalisme.

Ideological salad-bar

Staatsveiligheid ziet groei van extreemrechts radicalisme