Op 20 en 21 september trekken de Italianen naar de stembus in de regio’s Toscane, Campanië, Apulië, Veneto, de Marken, Ligurië en Valle d’Aosta. In eerdere verkiezingen in andere regio’s haalden de rechtse partijen de bovenhand. Zet die tendens zich tijdens de komende verkiezingen door, dan verliest de centrumlinkse regering haar meerderheid in het land. ‘De Italiaanse politiek overleeft van dag tot dag, terwijl het land dringend nood heeft aan een strategische visie voor de toekomst’, zegt Giovanni Orsina, professor Hedendaagse Geschiedenis aan de Luiss Guido Carli Universiteit in Rome. Niels D’Haene sprak met hem.

Ouder in financiële moeilijkheden

‘Beeld je even in als ouder dat op een dag je zoon je komt vragen of hij mag gaan studeren aan Harvard. Je zoon ziet een beloftevolle toekomst tegemoet. Maar hoe graag je hem die ook wil geven, je hebt niet genoeg centen en je moet geld gaan lenen. Je beseft dat je zoon over een aantal jaar met zijn diploma waarschijnlijk een goedbetaalde baan zal vinden, maar je hebt tezelfdertijd iedere eurocent nodig om elke maand de rekeningen te kunnen betalen. En dus moet je je zoon ontgoochelen’, vat Orsina het gesprek met een metafoor aan.

Die ouder in financiële moeilijkheden is de Italiaanse overheid. De staatsschuld van Italië bedraagt ondertussen meer dan 130 procent van het bbp en noopt de overheid tot het overleven van dag tot dag.

Is de Italiaanse regering in staat om aan de financiële uitdagingen het hoofd te bieden? De Covid 19-periode zal de financiële put nog verder uitdiepen.
‘Neen, simpelweg omdat de regeringspartijen geen strategische visie hebben voor de toekomst van het land, omdat ze eerder altijd gezworen hebben nooit samen te zullen regeren. Het enige waartoe deze regering in staat is vanwege haar woelige ontstaansgeschiedenis, is uitblinken in ad-hoc stut – en oplapwerk.’

‘De Vijfsterrenbeweging en de Partito Democratico werden tot elkaar veroordeeld uit hun gezamenlijke afkeer voor het beleid en de persoon van Matteo Salvini. In dit gearrangeerde huwelijk zijn ze er in het voorbije jaar niet in geslaagd om dichter tot elkaar te komen, integendeel.’

Trein van de toekomst niet missen

In elk geval kunnen de Italianen via het Recovery Fund rekenen op geld van Europa: 81,4 miljard aan subsidies en 127,4 miljard aan leningen.
‘De regering-Conte II zal voor 15 oktober tekst en uitleg verschaffen over hoe die middelen zullen worden aangewend. Op die manier krijgt de regering al een voorschot van 20 miljard euro. In welke sectoren de regering dat geld zal investeren, is moeilijk te voorspellen.’

Kan u even in uw glazen bol kijken?
‘Ik vrees ervoor dat de regering de middelen zal gebruiken voor verschillende lokale initiatieven, terwijl het geld dringend geïnvesteerd moet worden in een aantal verouderde domeinen, zoals die van de wegenbouw, de digitalisering of het onderwijs om de trein van de toekomst niet te missen.’

Italië-watcher Alan Friedman is snoeihard in zijn analyse van de regeringen Conte I en Conte II, die hij de ‘bonusregeringen’ noemt: fiscale gunstmaatregelen, zoals de flat tax, of de invoering van het basisinkomen brachten niet de verhoopte banencreatie met zich mee én dikten tegelijkertijd de torenhoge staatsschuld verder aan.
‘Die analyse snijdt zeker hout, al kan deze regering niet met alle zonden van Israël beladen worden. Vorige regeringen waren immers in hetzelfde bedje ziek.’

‘Het probleem valt niet terug te brengen op de verantwoordelijkheid van individuele partijen, wel op de instabiliteit van het Italiaanse politieke systeem. Dat politieke systeem heeft tijdens Tangentopoli, de smeergeldaffaire waarbij de socialisten en christendemocraten in 1994 van de kaart werden geveegd, een eerste serieuze deuk gekregen. Berlusconi heeft toen van die aardverschuiving geprofiteerd en is met zijn partij Forza Italia in dat politieke vacuüm gesprongen.’

‘Tot en met het jaar 2011 was de politieke situatie relatief stabiel, in die zin dat Forza Italia en de democratische partij, de gezworen vijand, de politieke koek onder hun tweeën verdeelden. In 2011 veranderde alles: de staatsschuld was niet meer te overzien en de door Europa gevraagde besparingsmaatregelen kostten na zeven jaar de kop van Il Cavaliere.’

‘Die aardschok lijkt de Italiaanse politiek nog altijd niet te boven zijn gekomen. Sinds 2011 hebben we in Italië te maken met instabiele regeringen die gevormd zijn na verkiezingen die geen duidelijke meerderheid opleverden. Bovendien hangt de staatsschuld van het land de politiek als een zwaard van Damocles boven het hoofd. Ze dwingt de regeringspartijen om de zaken van dag tot dag te bekijken. Dat gebrek aan een strategische visie voor het land wordt hen niet in dank afgenomen door een groot deel van de bevolking.’

Verder naar rechts opgeschoven

En die spreekt zich op 20 en 21 september uit in de regionale verkiezingen. Welke weerklank zullen die hebben op nationaal vlak?
‘De centrumlinkse regering-Conte II ontstond in de zomer van 2019 door de rechtse partner Lega uit de regering te duwen, terwijl de publieke opinie verder naar rechts was opgeschoven. Dat bleek uit de regionale verkiezingen van 2019 en 2020, waar rechts zo goed als alle verkiezingen gewonnen heeft (Umbrië, Sardinië, Sicilië, Calabrië, Lombardije, Piëmonte). Enkel in Bologna hield de linkse kandidaat stand.’

‘Bovendien bestaat de regering-Conte II uit twee partijen die net de verkiezingen hadden verloren: de democratische partij de Italiaanse verkiezingen van 2018 en de Vijfsterrenbeweging de Europese verkiezingen in 2019. De vraag die we moeten stellen is de volgende: zet die rechtse trend zich door? Of hebben de afgelopen Covid 19-maanden de politieke kaarten opnieuw door elkaar geschud?’

In welke regio’s zal de uitslag doorslaggevend zijn voor het voortbestaan van deze regering?
‘De peilingen voorspellen – voor wat ze waard zijn – een overwinning van rechts in de regio’s Veneto, Ligurië en de Marken. In Toscane en Apulië zal het er pas echt om gaan spannen. Kaapt rechts ook in die regio’s de overwinning weg, dan kunnen we echt spreken van een politieke ommekeer. De regio’s werden zo goed als allemaal bestuurd door links. De uitzonderingen Campanië en Emilia- Romagna daar gelaten, zou daar zo goed als niets meer van overblijven. De nationale regering zou dan ook niet meer de meerderheid van het land vertegenwoordigen.’

Minder politici

Aan de regionale verkiezingen wordt ook een referendum gekoppeld. Aan de Italianen wordt gevraagd om het aantal parlementariërs drastisch te verminderen. Stemmen ze daarmee in, dan wordt de Vijfsterrenbeweging de grote overwinnaar.
‘Sinds de oprichting van de Vijfsterrenbeweging zijn de leden ervan niet gestopt met het establishment aan te vallen. Zelfs nu ze er zelf volledig deel van uitmaken, blijft de boodschap dezelfde: de macht van de politieke elite moet dringend gestopt worden, door hen minder salaris uit te betalen of – nog beter – door minder politici in het parlement te laten zetelen.’

‘In het parlement schaarde 97 procent van de politici zich achter dit voorstel, omdat geen enkele partij de moed had om ertegenin te gaan. Behalve enkele kleine partijen, zoals Più Europa, volgden de overige partijen de lijn van de Vijfsterrenbeweging of namen ze geen standpunt in.’

De grote verliezer wordt de politieke vertegenwoordiging.
‘Als de ja-stemmen het halen, zullen slechts 400 in plaats van 630 politici in de Kamer zetelen. In de Senaat wordt dit aantal teruggebracht van 315 tot 200. Dat is vooral voor de Senaat geen goede zaak, aangezien op die manier één senator 300 000 mensen moet vertegenwoordigen. Aangezien voor de Senaatsverkiezingen de kiesdistricten gevormd worden door de twintig regio’s van Italië, dreigen een aantal kleinere regio’s ondervertegenwoordigd te worden.’

Zwakke regeringspartner

Hoe kan het dat de democratische partij zich daar niet tegen verzet?
‘Sinds het vertrek van Matteo Renzi is de democratische partij een uitermate zwakke regeringspartner die enkel en alleen bezig is met overleven. Door niet in te gaan tegen de eis van de Vijfsterrenbeweging om het aantal parlementariërs terug te dringen, vraagt de democratische partij in ruil aan de Vijfsterrenbeweging om haar te steunen in de aanpassing van de kieswet.’

‘Die kieswet is een ingewikkeld kluwen waarbij een derde van de volksvertegenwoordigers verkozen wordt via een meerderheidssysteem (zoals in Groot-Brittannië) en twee derde via een proportioneel systeem (zoals in België). De democratische partij wil die kieswet volledig proportioneel maken, in de hoop op die manier meer zetels over te houden dan in het huidige systeem. Politiek opportunisme van de bovenste plank, dus.’

Il Cavaliere

Regionale verkiezingen in Toscane en Apulië