In de aanloop naar de Franse presidentsverkiezingen van 2017 schreef iemand dat debatteren met Marine Le Pen even lastig is als schaken met een duif. Hoe je zelf ook speelt, het dier gooit de stukken om, schijt het bord vol en zet vervolgens haar veren uit alsof ze gewonnen heeft.

Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal Le Pen nooit president van Frankrijk worden. Hoezeer ze haar politieke ideeën tegenwoordig ook probeert te fatsoeneren, haar presentatie blijft allerberoerdst overkomen, en van economie lijkt ze al helemaal geen benul te hebben. Kortom, ze mist de statuur van een Frans staatshoofd.

‘Niemand is nog bang van ons’ was goedbeschouwd het enige wat ze in de campagne voor de lopende regionale verkiezingen wist te melden. Misschien zag ze daarom een overwinning binnen bereik, maar die droom is dan al vóór de tweede ronde morgen vervlogen. De tijd van haar partij – het Rassemblement National, kan zeker nog komen, maar zonder haar.

Een brug te ver?

President Macron weet dat. Le Pen is en blijft een zwakke en dus gewenste tegenstander. In de afgelopen vier jaar was hij druk bezig serieuzere concurrentie van vooral traditioneel rechts – de Republikeinen – uit te schakelen, onder meer door ze naar zijn eigen partij te lokken. Schijnbaar niet zonder succes: toprepublikeinen als Christian Estrosi, de burgemeester van Nice, keerden hun partij de rug toe en sloten zich bij de president aan. Ook beide premiers van Macron – Philippe en Castex – waren eerder Republikein.

In de eerste ronde van de verkiezingen afgelopen zondag lijkt deze strategie van de president gestrand. Le Pen werd weggevaagd, net als zijn eigen partij. De Republikeinen eindigden bovenaan. Hun presidentskandidaat, regiovoorzitter Xavier Bertrand, zal in de tweede ronde met voorsprong zijn aan West-Vlaanderen grenzende regio Les Hauts-de-France heroveren. Het ziet er ook naar uit dat mederepublikein en andere mogelijke kanshebber voor het presidentschap Valérie Pécresse haar voorzitterschap zal prolongeren van Île-de-France, de prestigieuze regio rond Parijs. Ondanks paniekvoetbal daar van groenen, socialisten, communisten en extreemlinks – samen goed voor meer dan 30 procent van de stemmen. Zij sloten van de week snel een lijstverbinding om Pécresse de pas af te snijden. Parijzenaars die zondag groen of socialistisch willen stemmen, zullen door die lijstverbinding onvermijdelijk ook extreemlinks en communistisch stemmen. De vraag is of dat geen brug te ver is.

Bérézina van de democratie

Het grote probleem van deze verkiezingen was het schrikbarende aantal thuisblijvers: bijna zeventig procent van de kiezers in de eerste ronde. Ok, het zijn de regio’s maar – een minder belangrijke bestuurslaag in het topzware Franse systeem, en bovendien gaat het al lang slecht met de opkomst van bijna iedere verkiezing. Maar dat twee van de drie kiezers het laten afweten, is een record, alleen geëvenaard toen het volk in 2000 per referendum mocht kiezen tussen een presidentiële termijn van vier jaar of vijf jaar.

Le Monde sprak dramatisch van een schipbreuk en zelfs de Bérézina van de democratie. (Naar de nederlaag van Napoleon in Rusland Nvdr.) Misschien kunnen we het beter de climax noemen van een al langere tijd voortschrijdende devaluatie van het stemrecht. De oorzaak zou kunnen liggen in al het beleid dat wordt gevoerd zonder dat de kiezer het wil, en ander beleid dat niet wordt gevoerd, terwijl de kiezer het wèl wil.

Problemen stug genegeerd

Neem bijvoorbeeld de fanatieke klimaatpolitiek van president Macron. Vooral de daaraan gekoppelde forse stijging van brandstofprijzen bracht destijds de Gele Hesjes in het geweer, gesteund door een forse meerderheid van de bevolking. Zij zijn vooral dankzij de pandemie kaltgestellt en de president heeft zijn onpopulaire activiteiten alweer voortgezet.

Zoals het sluiten van schone kerncentrales die goedkoop energie leveren, het volplempen van het Franse platteland met windmolens en het onbetaalbaar maken van een autoritje. Voor Macron’s obsessief globalisme lijkt evenmin voldoende electorale basis te bestaan. Noch voor zijn kennelijke voorkeur voor Europees federalisme boven Franse soevereiniteit.

Een aanpak van de veiligheidsproblemen die bepaalde wijken in grote steden de facto onbestuurbaar hebben gemaakt, lijkt juist wel op ruime electorale steun te kunnen rekenen, maar blijft hardnekkig achterwege. Die problemen worden stug genegeerd en ontkend, helemaal door Macron’s minister van Justitie, Éric Dupond-Moretti. Hij stond in deze verkiezingen zelf als lijstduwer op een regionale lijst van Macron’s partij, en kwam als laatste binnen met minder dan 10% van de stemmen. Andere ministers behaalden even rampzalige resultaten.

**‘Zadisation’**

Wat betreft de immigratie wordt al sinds de jaren 70 door iedere president een beleid gevoerd waar een meerderheid van de bevolking niet achter staat – zoals regelmatig uit opinieonderzoeken blijkt. Toen Denemarken recent als eerste westerse land terugkeerde op de schreden van een te liberale immigratiepolitiek, ging daar de verkiezingsopkomst meteen stijgen. De regerende sociaaldemocraten luisteren blijkbaar wel naar de kiezer.

Om de uit de hand gelopen stemonthouding te verklaren, spreekt politicoloog Dominique Reynié – hoogleraar aan Sciences Po – over ‘zadisation’. Dat is een specifiek Frans begrip, afgeleid van een ‘ZAD’, een Zone à Défendre: een plek die activisten bezetten en ‘verdedigen’ – zoals ze het zelf noemen. Om bijvoorbeeld de aanleg van een vliegveld te verhinderen, of de sloop van een gebouw. Of de bouw van een moskee – ook dat is gebeurd en alleen daar gebruikte de politie meteen geweld…

Assa Traoré

Het gaat vooral om kleine minderheidsgroepen die zich met geweld verzetten tegen democratische of langs institutionele weg genomen beslissingen, Of met dwang hun standpunten aan de samenleving opdringen. Zoals de ook in Frankrijk actieve extremistische klimaatbeweging Extinction Rebellion. En de Franse versie van de Black Lives Matter beweging, geleid door Assa Traoré. Haar broer, draaideurcrimineel Adama Traoré, stierf in hechtenis, en zij blijft volhouden dat de politie hem heeft vermoord – ondanks een reeks rechtszaken waaruit het tegendeel bleek. Ze wist hele mensenmassa’s te mobiliseren om de straat op te gaan en te demonstreren. Dankzij een overspannen en op niets gebaseerde persoonsverheerlijking door media in binnen- en buitenland is ze inmiddels een soort internationale beroemdheid.

Het mag duidelijk zijn dat dit alles een grote meerderheid van de Fransen tegen de borst stuit. Toch blijven sociale en andere media diezelfde Assa Traoré bewieroken, en zijn er maar weinig politici die zich tegen haar uit durven spreken. Integendeel, vooral politici ter linkerzijde staan haar toe te juichen.

Electorale devaluatie…

Uiteindelijk worden Franse burgers eindeloos gebombardeerd met sociale en maatschappelijke ontwikkelingen waar ze het totaal niet mee eens zijn, en al helemaal niet voor hebben gestemd. Ook daar ligt een bron ligt van eerdergenoemde electorale devaluatie.

Dertig van de bijna achtenveertig miljoen Franse kiezers bleven op 20 juni thuis. Dat zal niet altijd zo blijven, daar kunnen we rustig van uitgaan. De vraag is wat er dan gebeurt…

Ile-de-France

30 miljoen stille stemmers

Macron én Le Pen verliezen eerste ronde van de regionale verkiezingen in Frankrijk