De energiecrisis hakt er in. En de winter moet nog beginnen. Bij het ene na het andere gezin valt de afrekening voor gas en elektriciteit in de bus. Bijbetalen én een aanzienlijke verhoging van de voorschot-factuur is meestal de boodschap. Verschillende OCMW’s trekken aan de alarmbel. Ook in Aalst. Sarah Smeyers (N-VA) is er schepen van Sociale Zaken en voorzitter van het Bijzonder Comité voor de Sociale Dienst. ‘Als we nu geen signaal geven dat we de mensen gaan helpen, gaan er ongelukken gebeuren.’

Kloppen de verhalen over stijgende aanvragen bij het OCMW?

Sarah Smeyers: ‘Absoluut. Ik kan enkel voor mijn stad spreken, maar ik vang van collega’s op dat die tendens overal voorkomt. Voor Aalst hadden we in 2020 187 toegekende steundossiers voor een bedrag van 50.000 euro in het kader van energie. In 2021 ging het al over 305 dossiers ten bedrage van 75.000 euro. Begin deze maand zaten we voor dit jaar al aan 170 toegekende steunverleningen voor 40.000 euro. We weten dat de aanvragen in het najaar in een stroomversnelling komen. We zien ook dat er steeds meer mensen bij onze sociale kruidenier over de vloer komen. Alles wijst er op dat een steeds grotere groep in de problemen komt.’

‘Ik zat zonet nog samen met het team Inkomen en het team Energie om de problemen te bespreken. De conclusie is dat de doelgroep van het OCMW zich uitbreidt naar de werkende Vlamingen. Eénoudergezinnen, maar ook steeds meer gezinnen met twee ouders die beiden werken. Ook vanuit die laatste groep bereiken ons steeds meer signalen dat het water hen aan de lippen staat.’

‘Indien we nu – vanuit de stad maar ook vanuit Vlaanderen – niet het signaal geven dat we deze mensen gaan helpen om de winter door te komen, gaan er echt ongelukken gebeuren. Veel mensen zien nu al dat ze het financieel niet gaan redden. De wintermaanden zijn vaak ook eenzame maanden. De coronacrisis heeft er stevig ingehakt. Het mentaal welbevinden heeft een stevige knak gekregen. De politiek moet duidelijk maken dat we hen hier financieel gaan doorslepen. We gaan dat móeten doen.’

‘Ik wil geen verantwoordelijkheid afschuiven, maar ik hoop dat de Vlaamse regering ook concrete maatregelen zal nemen en ons als lokaal bestuur zal ondersteunen om onze bevolking te helpen. Want we moeten ook de mensen kunnen helpen die niet van het sociaal tarief genieten. Zij krijgen momenteel een factuur die vijf maal hoger ligt. De kloof tussen sociaal tarief en markttarief wordt almaar groter.’

‘De overheid past dat verschil al jaren bij. Ik vind het niet verkeerd om óf de inkomensgrens voor sociaal tarief op te trekken, óf die mensen die er buiten vallen toch op een andere manier te ondersteunen. De groep die hier nood aan heeft wordt steeds groter. Al los je met zo’n maatregelen het structurele probleem niet op, maar de rekeningen vallen op dit moment wel in de bussen.’

Schoolfactuur

Daar zegt u het: sociaal tarief en tijdelijke of eenmalige financiële tussenkomsten lossen de structurele energiearmoede niet op. Hoe meer mensen het sociaal tarief genieten, hoe kleiner de groep wordt die dat uiteindelijk moet bijpassen en daar dus voor opdraait.

‘Dat is helaas waar. Dat verschijnsel zie je in elk domein. Bij kinderopvang, de schoolfactuur, cultuurparticipatie is het net als bij de energiefactuur hetzelfde: de kloof tussen diegenen die een voordeeltarief krijgen en zij die de volle pot moeten betalen wordt almaar groter. Ik word niet vrolijk van mijn job als OCMW-voorzitter. Ik vraag me elke keer af wie dit allemaal blijft betalen…’

”t Zijn zotten die werken, maar dat mag niet de leuze van het beleid worden. We moeten nu ook de werkende burgers beginnen ondersteunen. Anders gaan velen concluderen dat ze beter thuis zitten te genieten van allerlei sociale voordelen in plaats van te gaan werken om niets over te houden. Wij zeggen dat al langer, maar nu is dat meer dan ooit voelbaar.’

Heeft u concrete plannen om dit aan te pakken? Beschikt u überhaupt over de financiële middelen?

‘De budgetten die voorzien waren zijn niet toereikend. We gaan dus met budgetverschuivingen moeten werken. Elk bestuur heeft de vrijheid om budgetten te wijzigen en verschuiven. Dat zijn we van plan, ja.’

Prioriteiten verschuiven

Maar waar valt er nog te schuiven? Een euro kan je maar één keer uitgeven.

‘Dat besef ik. Maar het gaat niet enkel over mijn departement. Binnen het schepencollege moeten we bespreken wat er mogelijk is. Er zijn zaken genoeg binnen de stadsfinanciën waarin we de prioriteiten kunnen verschuiven. Dat moeten we intern bekijken. Maar we hebben het vaste voornemen om niemand in de kou te laten staan.’

Zijn er al concrete plannen?

‘Wij zijn als lokaal bestuur het lijdzame niveau dat verantwoordelijk is om via het OCMW facturen al dan niet ten laste te nemen. Ik kan geen initiatieven nemen, behalve geld op tafel leggen om die facturen te betalen. Ik hoop dat zowel de Vlaamse als de federale overheid binnen hun bevoegdheden de juiste maatregelen nemen om ons daarin te ondersteunen.’

‘Als dat niet gebeurt, moet alles van de lokale besturen komen. Dat lijkt me geen goed idee, want dan gaat elk OCMW voor zichzelf daar een lijn uittekenen. Dan krijg je een verschil in maatregelen, limieten en bedragen en dus structurele ongelijkheid. Dat is niet opportuun. Vlaanderen moet een kader scheppen, zoals het deed tijdens de corona- en Oekraïne-crisis. Ik vind het onkies om nu, op het moment dat elke Vlaming zwaar getroffen wordt, te gaan zeggen dat we moeten opletten wat we doen met de centen.’

‘Iedereen -of je nu huurt of eigenaar bent- moet kunnen verwarmen. Je kan zuinig zijn, maar die teller blijft sowieso lopen. Dit gaat over élke Vlaming. Wij hebben de verantwoordelijkheid om iedereen minstens al door deze winter te helpen. En verder moeten we blijven duwen zodat het Vlaamse, het federale én het Europese niveau het probleem bij de bron aanpakken.’

U zit in het Vlaamse parlement. Beweegt daar iets?

‘Tja… In de commissie Wonen kwam het halfslachtige voorstel om de indexering van huurprijzen voor private woningen te bevriezen. Dat gaat niet helpen. Daardoor verschuif je het probleem. Je legt zo als overheid een sanctie op aan alle kleine huiseigenaars.’

‘De linkerzijde leeft met het idee dat verhuurders allemaal huisjesmelkers en kapitaalkrachtige grootgrondbezitters zijn. Dat is niet zo. Heel vaak gaat het over mensen met pensioen. Zij hebben braaf hun eerste huis afbetaald. Zij kopen er een woning bij, om die te betrekken of te verhuren. Vaak zijn dat zelfstandigen of werknemers die van die huurinkomsten afhankelijk zijn voor hun pensioen.’

‘Een bevriezing van de huurindex is ook een vorm van beperking van de contractvrijheid, evenals de rechtszekerheid. Wanneer je een huurprijs overeenkomt met daarbij het wettelijk toegelaten indexmechanisme, is dat een contractuele verbintenis. Dat is niet de oplossing. Integendeel, het komt neer op het leggen van de verantwoordelijkheid voor de crisis bij een deel van de burgers. Je moet rekening houden met de gevolgen daarvan. Wanneer je aan die inkomsten komt, kan het goed zijn dat eigenaars hun huis te koop gaan zetten. Zo krijg je dan weer een tekort op de huurmarkt, met stijgende prijzen tot gevolg. Voor je het weet zit je in een negatieve spiraal. Dit is geen toverformule en ik hoop dat de Vlaamse regering straks met sterkere oplossingen kan komen.’

Oekraïners

Die eigenaars zouden wel eens gedwongen kunnen worden om te verkopen. Wanneer iemand met een tweede eigendom aanklopt om steun, krijgt die te horen dat hij eerst dat spaartegoed moet liquideren en opdoen.

‘Inderdaad. Dat scenario waarin je naar een krapte op de huurmarkt gaat wordt zo in gang gezet. Ik meen dat we nu nuchter en rationeel moeten durven stellen dat we in de vorige crisissen redelijk gul zijn geweest met premies en tegemoetkomingen. Bij de coronacrisis zijn er heel wat zaken fout gelopen. Daar moeten we uit leren. En bij de opvang van de Oekraïners zijn we ook heel gul geweest door iedereen een leefloon toe te kennen.’

‘Ik besef dat we voorzichtig moeten zijn om misbruiken zoals met de coronasteun te voorkomen. We moeten rekening houden met de beperkte budgetten. In Vlaanderen hebben we er steeds over gewaakt dat het budgettaire evenwicht min of meer wordt behouden. Maar wanneer we gul kunnen zijn voor anderen, moeten we nu ook durven gaan voor de eigen bevolking die in nood verkeert. Dat doen we beter niet door een deel van de noodlijdende bevolking alle lasten te laten dragen.’

‘Maar ik ben niet de minister van Financiën en heb dus ook niet het overzicht op de totale begroting. Alleen zie en voel ik absoluut dat als we nu niet ingrijpen er menselijke drama’s gaan gebeuren. Alles is nu, met de winter voor de deur, in een stroomversnelling aan het komen. Ondertussen komen de sociale diensten van de OCMW’s onder druk te staan. Zij hebben tijdens de coronaperiode mensen sociaal en financieel zien wegkwijnen. Daarna kwam de opvangcrisis voor Oekraïense vluchtelingen. Ze mochten toen uit het niets woningen en leeflonen gaan voorzien. Nu komt dit er boven op.’

‘We zien op de sociale diensten veel personeelsuitval. We geraken nog moeilijk aan maatschappelijke werkers. Niemand wil deze specifieke job nog doen. Tijdens het overleg vanochtend met mijn diensten was dat eigenlijk de belangrijkste vraag, nog voor het budgettaire: hoe gaan we er voor zorgen dat we alle steunaanvragen verwerkt krijgen? Gaan we daar wel voldoende personeel voor hebben en hoe gaan we dat blijven betalen? Pas daarna volgt de vraag of we met de stadskas de energiefacturen van de aanvragers gaan kunnen betalen.’

‘Voor de burgers ligt dat anders. Ik hoorde gisteren dat een nieuw energiecontract gemiddeld neerkomt op 9.200 euro op jaarbasis. Dat is gigantisch. Dat veel mensen door zo’n factuur in de problemen komen, is normaal en niets om je voor te schamen. Ik wil dan ook alle niveaus oproepen om dit probleem aan te pakken.’

Ondertussen kan niemand nog ontkennen dat de budgettaire situatie in dit land totaal ontspoort. Federaal, maar ook in Brussel en Wallonië. Is er nog ruimte op die niveaus om iets te doen?

‘Het is onfatsoenlijk om als politicus te blijven doen alsof we wonen in een goed functionerend land. Alle partijen zitten in een permanente verkiezingsmodus en roepen dat ze veranderingen willen doorvoeren om dan daarna te kiezen voor de postjes te kiezen en het status quo te bewaren. Ik word daar kwaad van. De kiezer ook, trouwens. We draaien in dit land steeds om de hete brij.’

‘Wat ook je politieke en maatschappelijke visie is, het wordt tijd om te erkennen dat iedereen mee moet in het discours van de staatshervorming. Ik richt me dan vooral tot Open Vld en CD&V. We zijn steeds bezig met korte-termijn-oplossingen, terwijl we wegzinken in een diepe crisis van de overheidsfinanciën. Ondertussen zitten we met een acute energiecrisis. Dat is de verantwoordelijkheid van de politiek en dat moet prioritair op de agenda staan. Ik vind het frustrerend om zien hoe al die druppels op een hete plaat steeds meer geld opslorpen. Ondertussen moeten de werkenden die niet van een sociaal tarief genieten alsmaar meer ophoesten. Die houden uiteindelijk nog minder over dan zij die wel van die voordelen kunnen genieten. We stevenen af op een algehele verarming van de bevolking. Zo breken we de maatschappelijke ruggengraat.’

‘Op dit moment moeten we de financiële hefbomen vinden om de burgers op korte termijn te helpen. Daarna moeten we op lange termijn structurele oplossingen voorleggen. Daar heb ik goede hoop op. Ik denk dat we stilaan op een punt zijn gekomen dat overal het besef groeit dat er effectief iets moet veranderen. België moet structureel hervormen. Sommige non-believers hebben deze crisis nodig om tot dat besef te komen. Het is moreel onverantwoord om verder te gaan met dit Vivaldi-beleid dat de status quo blijft handhaven.’

Impasse

Toen N-VA in de Zweedse coalitie zat is er evenmin werk gemaakt van opzienbarende hervormingen. Is het niet wat makkelijk om nu verontwaardigd te zijn?

‘Zolang we in de huidige structuren vastzitten, zal niets lukken. Wij zijn destijds ook op de limieten van het systeem gebotst, daar moet ik geen excuses voor zoeken. Maar het gaat gewoon niet meer. En dat besef komt nu wel overal. De tijd van politieke spelletjes is voorbij. Ik ga er van uit dat – ook aan Franstalige kant – er steeds meer politici zijn die wat verder kijken dan het eigen mandaat. Bij hen kunnen we bondgenoten vinden om de noodzakelijke hervormingen door te voeren.’

‘We moeten de problemen benoemen en er, in alle rust en met respect voor iedereen, iets aan doen. Dit land functioneert niet meer, vooral het federale niveau zit volledig geblokkeerd. Door deze impasse kunnen de andere niveaus vaak weinig doen, omdat er nog steeds belangrijke (deel)bevoegdheden op dat federale niveau zitten. En dat het vooral op dat federale niveau vastloopt, mag duidelijk zijn. Kijk naar Sammy Mahdi. Die kiest nog liever om voorzitter te worden van een partij die met de kiesdrempel flirt dan minister of staatssecretaris te blijven in de federale regering. Dan weet je toch hoe slecht het gesteld is.’

‘Je ziet steeds vaker dat talentrijke mensen daar gaan lopen. Die willen hun persoonlijke ambities ergens anders ontplooien. Maar het zou zoveel beter zijn mochten alle partijen tot het inzicht komen dat we de structuur van dit land moeten veranderen, zodat we terug echt aan politiek kunnen doen. Aan politiek doen betekent: iets doen voor de maatschappij, niet voor zichzelf.’

indexmechanisme

Sarah Smeyers (N-VA): ‘We moeten mensen de winter door helpen of er gebeuren drama’s’