In het Westen zijn wij niet opgeleid om na te denken over de psychologie van wereldomvattende ambities, noch over de middelen om die te verwezenlijken. Laten wij daarom eens kijken naar de oude staatsman Solon, die in de zevende en zesde eeuw voor Christus zijn stempel drukte op de politiek van het oude Athene. Hij voerde vele grondwettelijke hervormingen door en speelde een cruciale rol in de democratisering van Athene. Solons gerichtheid op productie was succesvol. De Atheense fixatie op productie had uiteindelijk geopolitieke gevolgen. De stromen kapitaal die uit de hele Helleense wereld naar Athene kwamen, stelden de Atheners in staat een machtige vloot te bouwen, die zij gebruikten om Griekenland te domineren.

Economische rivaal

Tweeënhalf millennia later zien wij iets soortgelijks. China probeert de wereldeconomie aan zijn juk te binden, via zijn productiecapaciteit en handelsoverschotten. Ook de Europese Commissie omschrijft China als een ‘systemische rivaal’. Binnenkort zal China niet alleen gigantische sommen geld verdienen die uit de westerse wereld stromen, maar óók zijn visie op de juiste bestuursvorm en de verdeling van macht kunnen verspreiden.

Het volledige laissez-faire-liberalisme kan de bovengenoemde Chinese strategie niet weerstaan. Wat doen wij met ons geld, zodra andere staten besluiten eerst hun eigen bevolking te voeden? De informatie-economie is op lange termijn een groot risico. Een verstandiger Europa zou moeten investeren in industriële productiecapaciteit, en zou zich uitrusten om nieuwe hulpbronnen te ontwikkelen door elementaire deeltjes te manipuleren. De VS en China zijn Europa een stap voor. Zij begrijpen dat valuta’s slechts stukken zijn op een strategisch spelbord en dat geld waardeloos is als het niet in tastbare producten kan worden omgezet. Informatie alléén kan een volk geen rijkdom brengen — de toegang tot hulpbronnen moet altijd zijn gewaarborgd.

Chinees centralisme

China kan nu zijn centralistisch en autoritair bestuursmodel verspreiden. Het Chinese autoritarisme is niet slechts een rebellie tegen de democratisering: China handelt in overeenstemming met zijn millennia-oude traditie van centralisme, dat het land verenigde rond één machtscentrum. De natie bezit de capaciteiten van het hightech-totalitarisme. In 2022 is het eenvoudiger dan ooit om het denken en handelen van een potentieel dissidente bevolking te beïnvloeden. Via het systeem van Sesamkrediet kan de Chinese regering punten voor goed gedrag toekennen aan haar burgers. Zoals voor daden als het plaatsen van positieve berichten over de regering op de sociale media, of voor het kopen van plaatselijke landbouwproducten.

Afgezien van de moderne snufjes en de opkomst van het communisme in de twintigste eeuw, is dit nieuwe China dus een voortzetting van het centralisme van het oude Chinese keizerrijk. Dit is het best bekend door zijn zogenaamde ‘ontwikkelingshulpprogramma’. De werkelijkheid toont aan dat China uiteindelijk de rekening zal betalen, maar altijd tegen de prijs van strategische economische en militaire concessies.

China in de Indische Oceaan

Een voorbeeld hiervan is Sri Lanka, waar een enorme haven werd gebouwd en gefinancierd met Chinese leningen. De Sri Lankaanse regering kon haar betalingsverplichtingen niet nakomen, waardoor zij gedwongen was de haven tot 2116 aan China te verpanden. Dit betekent dat China een geopolitieke basis kreeg in het hart van de Indische Oceaan.

Passend hierbij is het Belt and Road Initiative (ook: Nieuwe Zijderoute, nvdr). China investeert zeven biljoen dollar in de aanleg van een netwerk van transport- en energieverbindingen door 64 landen. Hoeveel van deze deals zullen uiteindelijk ‘Sri Lankaanse havens’ blijken te zijn?

Cultuur en filosofie beïnvloed

Ook in Europa wil China zijn geopolitieke soft power inzetten. China heeft een lange traditie waarin ondernemen en staatsmacht innig verweven zijn. Maar dat is niet het meest verstrekkende gevolg voor de volkeren van Europa. Wie de kapitaalstroom controleert, beïnvloedt ook de geopolitiek. Wie de geopolitiek beheerst, beïnvloedt de cultuur.

Het autoritarisme van China rukt op als een legitiem alternatief voor de vrije, democratische maatschappij die het Westen aanprijst als het enige gerechtvaardigde model voor staatsmanschap. Grote westerse technologiebedrijven zijn bereid hun futuristische technologie met China te delen in ruil voor toegang tot de enorme Chinese markt, waar zij dan mogen opereren met de privileges van staatsbedrijven.

Dit zal nefaste gevolgen hebben. Het Westen bevindt zich momenteel in een filosofische crisis — ik bedoel een crisis van moraal, identiteit en democratische politieke soevereiniteit ten overstaan van immigratie, tribalisme en globalisme. Deze patstelling kan het door China geïnspireerde autoritarisme nóg aantrekkelijker maken. Wat doen wij als zelfs liberale elites zich in naam van progressieve overtuigingen tot het autoritarisme wenden?

De negatieve gevolgen van het globalisme, zoals immigratie en het overhevelen van banen naar Azië, maken dat veel Europeanen en Amerikanen zeer kritisch staan tegenover het hosannaliberalisme dat in de jaren negentig onbetwistbaar leek. Links vervalt intussen in identiteitspolitiek. De polarisatie in het Westen ondermijnt de legitimiteit van de liberale democratie. China kan daar op veel manieren van profiteren.

Succesvolle bedreiging voor het Westen

Wij moeten concluderen dat China een indrukwekkend succesvolle, maar voor het Westen bedreigende, macht is. Niet alleen economisch, zoals de EU schijnt te denken, maar ook geopolitiek en cultureel. Het enige antwoord dat de EU-politici bieden om deze dreiging te beantwoorden is de beproefde maar versleten oproep tot ‘een steeds hechtere Unie’. Maar zelfs als dit Europa zou kunnen verenigen en de liberale democratie in morele zin zou kunnen versterken (wat onwaarschijnlijk is gezien de impopulariteit van een verregaande Europese fusie van naties), dan nog blijft het onduidelijk of dat zal volstaan.

De Europeanen zullen harder moeten vechten voor hun economische belangen op het wereldtoneel. Daar hangt alles van af: vrijheid, stabiliteit en de invloed die de Europeanen kunnen uitoefenen. Waar het grote ondemocratische landen als China betreft, moet daar specifiek rekening mee worden gehouden. Het is naïef te denken dat democratische naties vrolijk door kunnen gaan, terwijl de op een na grootste wereldeconomie zich gedraagt als een speler die zich nauwelijks aan de regels houdt. Toen bijvoorbeeld covid-19 uitbrak, heeft de Chinese regering het in de doofpot gestopt, vervolgens medische apparatuur op de wereldmarkt opgekocht, en pas internationaal verantwoording afgelegd toen het coronavirus zich al wereldwijd verspreid had.

De huidige technologie biedt ook mogelijkheden om het internet te censureren en te reguleren, en zo indirect te bepalen hoe de mensen het nieuws ervaren. Wij moeten waken voor een langzame verschuiving naar het Chinese model, nu de Europese elites zich beginnen te spiegelen aan de Chinese manier van hiërarchisch organiseren. Met andere woorden: aan een Europees Centralisme.

Gemis aan leitkultur

Democratie was ooit een inspirerend wereldverhaal, omdat het Westen ook wereldwijd de toon aangaf. Dat is nu veranderd. Het model raakt versleten nu de westerse democratieën de wereldwijd verweven data-economie nauwelijks kunnen bijbenen. Ziehier de gelijktijdige ontwikkeling van de Europese culturele verwatering en de groeiende Chinese economische macht. Waar een tastbare leitkultur ontbreekt, zullen de EU-leiders — vaak reeds aangetrokken tot technocratie — een ijkpunt vinden in de door China gebruikte technieken.

China wringt zich in de vitale delen van de Europese economie. Als op een dag de ravage in West-Europa groot genoeg is, zullen wij de Chinezen smeken onze rotzooi op te ruimen — en hen inhuldigen als onze nieuwe heersers. Wij verliezen dan misschien al onze vrijheden en alles wat Europa tot Europa maakt, maar tegen die tijd zal ons dat een goede uitruil lijken.

informatie-economie

De Chinese geopolitiek en de EU