Morgen, 29 mei zijn er in Zuid-Afrika verkiezingen. Volgens de laatste peilingen zal het ANC maar 44 procent van de stemmen krijgen, met een schamele kiezersopkomst van rond de 50 procent.

De grootste oppositiepartij is de liberale, meer westers georiënteerde Democratische Alliantie (DA) met ongeveer 23 procent van de stemmen. Twee andere grote partijen zijn de virulent marxistische partij Economische Vrijheidsstrijders (EFF), met ongeveer 8 procent, en de radicale ANC-splinterpartij Umkhonto we Sizwe (MK), gesteund door oud-staatspresident Jacob Zuma, met 14 procent.

Verder doen nog eens 66 partijen mee in het electoraal diep verdeelde land. Vele kunnen straks de doorslag geven in de totstandkoming van een coalitie.

Democratische Alliantie

Sinds 2009 bestuurt de DA de provincie West-Kaap, en met succes. Met haar partijleider John Steenhuisen hoopt ze haar bestuursformule op de rest van Zuid-Afrika toe te passen. Saillant detail: ze wil Black Economic Empowerment, de discriminatie tegen blanken, afschaffen.

Vanwege de inzakkende economie houden investeerders de verkiezingen nauwlettend in de gaten. Als de DA het mandaat krijgt om de economie te redden, zal dat dan binnen een coalitie met het ANC gebeuren?

Kredietbeoordelaar Fitch is nagegaan wat een ANC-DA-coalitie voor het begrotingsbeleid, economische groei en de Zuid-Afrikaanse rand zou kunnen betekenen. De resultaten van de analyse stemmen tot behoedzaamheid. Bepaalde voorstellen die gunstig zijn voor de economie en de staatsbegroting, zoals liberalisering van de arbeidsmarkt en het efficiënter maken van de uitkeringen, kunnen tot onrust onder de bevolking leiden. En het verlagen van de belastingen zou op weerstand vanuit het ANC kunnen rekenen. Aan de andere kant kunnen die weer investeerders aantrekken, wat de rand ten goede komt.

Stemkeuzen

83 procent van de kiesgerechtigden is ronduit teleurgesteld in het ANC, en dat zien we terug in het stemgedrag. Behoefte aan betere werkgelegenheid, betere openbare voorzieningen en verbetering van de levensstandaard zijn enkele van de thema’s waar meer dan 48 procent zijn stemgedrag door laat bepalen.

44 procent van de kiesgerechtigden baseerde zijn stemkeuze op het behoud van sociale uitkeringen. Uitkeringen waren altijd een belangrijke troef voor het ANC, maar voor deze verkiezingen lijken die uitgewerkt. Ook de DA heeft nu toegezegd de uitkeringen te zullen behouden en zelfs uit te breiden. Een geloofwaardige toezegging, want nu verklaart 53 procent van de uitkeringsgerechtigden op DA te zullen stemmen, en slechts 47 procent op ANC.

Verkiezingsstunt

De allerarmsten blijven nochtans trouw op het ANC stemmen. Als verkiezingsstunt heeft president Cyril Ramaphosa voor deze enorme doelgroep op 15 mei inderhaast de Nationale Gezondheidsverzekeringswet (NGV) ondertekend. Een gigantisch, overbodig staatsziekenfondsstelsel voor onverzekerden dat volgens John Steenhuisen onbetaalbaar zal zijn, het kleine aantal belastingbetalers extra zal belasten, corruptie zal stimuleren en particuliere, bekwame artsen zal wegjagen.

De bij grondwet vastgelegde procedures die aan de ondertekening moesten voorafgaan heeft Ramaphosa in zijn haast gepasseerd, dus bereidt Steenhuisen gerechtelijke stappen voor tegen de regering.

Machtsspel

In augustus 2023 heeft de DA met een aantal partijen het zogeheten Meerpartijenhandvest voor Zuid-Afrika getekend: een politieke coalitie bedoeld om het ANC buiten te sluiten als zij gezamenlijk meer dan 50 procent van de zetels bemachtigen.

Analisten denken dat het ANC, om een meerderheid te behalen, eveneens kleinere partijen voor formatiebesprekingen zal uitnodigen. Hoewel de populistische EFF een natuurlijke partner voor het ANC is, krijgt zij waarschijnlijk geen uitnodiging. Een meer conservatieve partij als de Inkatha Vrijheidspartij uit KwaZoeloe-Natal maakt meer kans.

Een nieuw Zuid-Afrika?

Zuid-Afrika staat nu op een keerpunt en binnenlands strijden de partijen om de kiezer en om de macht over Zuid-Afrika. Maar op mondiaal niveau wordt er eveneens om Zuid-Afrika gevochten. Ideologisch gezien staat de DA op één lijn met de Verenigde Staten en de EU, en geopolitiek gezien kiest zij de kant van het Westen. Maar het Westen heeft zich momenteel geïsoleerd van de mondiale meerderheid door sancties tegen Rusland in te stellen en de groei en onderlinge samenwerking van de opkomende BRICS-economieën tegen te werken met handelsoorlogen, sancties en zowel politieke als diplomatieke en militaire druk. Het Zuid-Afrika van het ANC, daarentegen, maakt deel uit van BRICS en steunt het mondiale zuiden en de opkomst van economieën als China en Rusland. De VS proberen, tot nu toe tevergeefs, het huidige Zuid-Afrika terug in hun kamp te krijgen.

Ook te midden van een verhevigde (geo)politieke belangenstrijd blijft de behoefte aan een nieuw Zuid-Afrika onveranderd groot. Nu is de bevolking aan zet. Zij zal bepalen hoe Zuid-Afrika zich op nationaal en mondiaal niveau zal positioneren.

Inkatha Vrijheidspartij

Verkiezingen in Zuid-Afrika: verder bergafwaarts met ANC?