Het venijnige coronavirus blijft de Duitse christendemocraten parten spelen. Wegens de pandemie heeft de CDU voor de tweede keer het congres uitgesteld waarop de partij een opvolger voor voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer verkiest. Eerst had dat op 25 april moeten gebeuren, vervolgens op 4 december. Nu wil de partij de voorzittersverkiezingen half januari houden.

Door het uitstel loopt ook de aanwijzing van de christendemocratische kanselierskandidaat voor de verkiezingen van september 2021 vertraging op. Formeel gezien worden dan ‘enkel’ de leden van de Bondsdag, het federaal parlement, verkozen. Doordat het de regel is dat bij de parlementsverkiezingen elke partij een kandidaat voor het kanselierschap naar voor schuift, zullen de Duitsers die dag, minstens indirect, bepalen wie de nieuwe regeringsleider en opvolger van Angela Merkel wordt.

Olaf Scholz

De sociaaldemocratische partij (SPD) verraste vriend en tegenstrever door al op 10 augustus haar kanselierskandidaat te nomineren: Olaf Scholz, de vicekanselier en minister van Financiën in Merkels Große Koalition van christendemocraten en sociaaldemocraten.

De kansen van Scholz om het Bundeskanzleramt in Berlijn te betrekken zijn klein, om niet te zeggen onbestaande. Het kan alleen in een coalitie van de SPD met de postcommunistische linkssocialisten (Die Linke) en de groenen (Bündnis 90/Die Grünen), en dan nog enkel indien de SPD de grootste van de drie is. In de oktoberpeiling van het Institut für Demoskopie Allensbach komen de drie partijen aan maar 44% van de kiesintenties en liggen de groenen (20%) drie procentpunten voor op de sociaaldemocraten. (Terloops: ‘Allensbach’ ondervraagt nog op de ‘ouderwetse’ face-to-face-manier. Zijn peilingen hebben daardoor een hoge betrouwbaarheid).

Twee groene ijzers

Bündnis 90/Die Grünen heeft twee ijzers in het vuur. Indien ‘rood-rood-groen’ onverwacht toch een zetelmeerderheid zou halen, maakt de partij uiteraard deel uit van de regeringscoalitie. Indien ze, zoals in de kiesintenties, groter zou zijn dan de SPD, mag ze zelfs de kanselier leveren en krijgt Merkel een groene opvolger. Hun kandidaat voor de parlementsverkiezingen wijzen de groenen pas in de lente aan. Naar gewoonte zullen ze met een Spitzenduo aantreden, een man en een vrouw, en vermoedelijk Robert Habeck en Annalena Baerbock.

De tweede en meer realistische mogelijkheid voor de groenen is een samengaan met de Union, het christendemocratische ‘kartel’ van CDU (in vijftien deelstaten) en CSU (in de deelstaat Beieren).

Zwart-groen

De verwachting dat Duitsland volgend jaar zo’n ‘zwart-groene’ regeringscoalitie krijgt, wordt breed gedeeld. Zowel de christen- als de sociaaldemocraten sluiten een nieuwe Große Koalition uit. De liberale FDP (6% in de Allensbach-peiling) is dan weer te klein is om met de Union (35,5%) aan een meerderheid te komen. Bovendien hebben de christendemocraten het FDP-voorzitter Christian Lindner nog niet vergeven dat hij na de verkiezingen van 2017 de vorming van een regering van Union, Bündnis 90/Die Grüne en FDP heeft verhinderd.

Bij de christendemocraten is de jarenlange allergie voor de groenen sterk afgezwakt, zeker nu niet langer de ‘fundamentalisten’ maar de ‘realisten’ daar de toon aangeven. Dat de twee partijen voorbeeldig samen besturen in de deelstaten Hessen (sinds 2014) en Baden-Württemberg (sinds 2016) speelt uiteraard ook mee.

Merkel-Spahn-Söder

De Union, die in de februaripeiling van Allensbach tot 27,5% was gezakt, is sinds de coronacrisis weer in de kiezersgunst gestegen (40% in juni; 35,5% in oktober). Ze heeft dat te danken aan het trio dat het gezicht en de stem was en is van het, in vergelijking met andere landen, solide crisisbeleid: kanselier Merkel, federaal minister van Volksgezondheid Jens Spahn en minister-president Markus Söder van Beieren.

In juni registreerde Allensbach 40% van de kiesintenties voor de Union, intussen is het cijfer afgenomen, tot een nog altijd behoorlijke 35,5% vorige maand. Het is de vraag of de Union tot de zomer 2021 op die hoge golf kan blijven surfen. En wie haar kanselierskandidaat wordt.

Bij de CDU liggen voorzittershamer en kanseliersmandaat doorgaans in één hand. Volgens die stelregel (die Merkel twee jaar geleden opzijschoof door ontslag te nemen als partijvoorzitter) maken de kandidaten om Kramp-Karrenbauer op te volgen de grootste kans om in het voetspoor van Merkel te treden.

Merz ziet maneuver

Tot nog toe zijn ze met drie: Armin Laschet, Friedrich Merz en Norbert Röttgen. Geen van hen scoort goed in de populariteitspolls. Even leek het er zelfs op dat de meest populaire, Merz, zijn eigen ruiten ingooide. Toen het CDU-bestuur op 26 oktober unaniem besliste om het partijcongres van 4 december uit te stellen, zag hij daar een maneuver in van een deel van het ‘partijestablishment’ om te verhinderen dat hij voorzitter zou worden.

Merz’ uitspraken kregen striemende kritiek in de media en dreigden de partij te verdelen en te verzwakken. Hij gooit zelf olie op de golven door met de twee andere kandidaten af te spreken de voorzittersverkiezingen al half januari te houden, desnoods op een ‘digitaal’ congres. Het partijbestuur legt binnenkort de datum vast.

Of de Union al kort nadien haar verkiezingskopman en kanselierskandidaat nomineert, is niet zeker. Wellicht wacht ze daarvoor de uitslag van de deelstaatverkiezingen van 14 maart in Baden-Württemberg en Rijnland-Palts af. Bij die nominatie spreekt ook de CSU een woord mee – en deze keer zelfs twee woorden. Haar voorzitter, Markus Söder, ligt samen met Merkel in de hoogste lade van de kiezersgunst. Hoewel hij (nog) geen kandidaat is – ‘Mijn plaats is in Beieren’ -, zien velen in de Beierse minister-president de geknipte opvolger van Merkel.

‘Zetelaanpassing’

Intussen is de kwestie van de ‘zetelaanpassing’ opgelost, of toch een beetje en voorlopig. Volgens de wet telt de Bondsdag 598 leden, van wie de helft verkozen wordt in 299 kieskringen en de andere helft op zestien deelstaatlijsten. Complexe verkiezingsregels, gewijzigd kiesgedrag en de opkomst van nieuwe partijen leidden ertoe dat, zoals we hier eerder uitlegden, er door Überhangmandate en Ausgleichmandate nu 709 volksvertegenwoordigers zijn. Zonder ingrijpen zou de Bondsdag na de verkiezingen van volgend jaar meer dan achthonderd leden tellen.

Op 8 oktober heeft de Bondsdag een wetsvoorstel van de regeringsmeerderheid goedgekeurd om de groei van het aantal parlementsleden af te remmen; de oppositiefracties stemden tegen.

Door de wetswijziging worden drie van de Überhangmandate die een partij krijgt niet meer gecompenseerd door Ausgleichmandate voor de andere partijen. Tot een substantiële vermindering van het aantal parlementsleden zal dat evenwel niet leiden. Voor een echte afslanking is het wachten tot de verkiezingen van 2025. In het goedkeurde wetsvoorstel staat dat na de verkiezingen van 2021 een commissie van parlementsleden en wetenschappers daar een regeling voor zal uitwerken.

Institut für Demoskopie Allensbach

Duitse CDU blijft wachten op voorzitter en kanselierskandidaat