In Vlaanderen werden in 2022 dubbel zoveel windmolens vergund. Het probleem is dat die allemaal zonder geldig plan-MER (Milieueffectrapport) vergund zijn. Steeds meer proteststemmen klinken. Burgers van Voeren tot Veurne vrezen dat de Vlaamse overheid niet durft te raken aan de lucratieve windmolensector.

Na een arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) bleek dat bijna alle windmolenprojecten in Vlaanderen eigenlijk zijn gezet zonder een fatsoenlijke milieu-effectenrapportage op basis van een plan-MER. Omwille van dat juridisch drijfzand na het arrest vergunnen gemeenten nu windmolen per windmolen om de strenge milieuwetgeving te omzeilen.

De Vlaamse regering moest een ‘validatiedecreet’ brouwen om de rechtsonzekerheid weg te nemen. Omdat een omgevingsvergunning enkel kan na een milieu-effectenrapportage volgens een plan-MER loopt momenteel tot 20 januari een inspraakprocedure rond een ontwerp van een nieuw plan-MER.

Tegelijk morren steeds meer burgers. Nadat in de media bekend raakte dat 88 reusachtige windturbines langs de E40 van Jabbeke tot De Panne zouden komen volgde de kritiek dat, nadat de Vlaamse kust al grondig verknoeid is, nu ook de polders volgen. Slagschaduwen, geluidshinder, trillingen en lelijkheid storen veel mensen. Met steeds grotere (tot 240 meter hoge) windmolens met enorme gondels en wieken neemt die hinder of ergernis toe. Qua veiligheid zijn ijsval en ijsafworp van de wieken een groot gevaar. Met een levensduur van twintig jaar vormen omvallende windmolens zoals in Nederland een risico. Een risico dat veel weg heeft van een vliegtuigcrash.

De impact op de fauna is ook gekend. Het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) bracht in 2015 een rapport uit getiteld ‘Risico’s voor vogels en vleermuizen bij geplande windturbines in Vlaanderen’.

Algemeen belang

Momenteel ontbreekt structureel elke vorm van voorafgaande strategische planmatige milieubeoordeling voor windmolens zoals door de Europese Unie opgelegd. Onder het mom van het algemeen belang maken overheden blijkbaar uitzonderingen voor windmolens. Het probleem is trouwens geen uniek Vlaams fenomeen. Ook in Nederland blokkeerde de overheid tal van omgevingsvergunningen na een uitspraak van het Hof van Justitie van de EU over onterechte voorafnames door de overheid.

Een ‘team van onafhankelijke MER-deskundigen’ van Arcadis stelde het ontwerp-plan-MER op voor het departement Omgeving van de Vlaamse Overheid. Op dat ontwerp kunnen burgers en actiegroepen reageren tussen 22 november 2022 en 20 januari 2023. De tegenstanders vrezen echter dat de conclusies op voorhand klaarliggen. Zoals te verwachten was, dreigt de conclusie de volgende te worden: ‘er is niks aan de hand met de Vlarem II-normen’. Alles kan daarom blijven bij het oude.

Eén van de opvallendste tegenstanders van die aanpak is de Voerense Nederlander Robert Stok van Leefbare Energie Vlaanderen. De Waalse vzw Vent de Raison van de advocaat Patrice d’Oultremont voert al langer campagne. Met het ‘arrest D’Oultremont’ tot gevolg.

Ook de gepensioneerde burgerlijk ingenieur Jozef Leen uit Veurne probeert de aanpak aan te klagen. Leen werkte jaren voor de technische afdelingen van Janssens Pharmaceutica en verenigde zich met enkele omwonenden uit bezorgdheid.

Windindustrie

De belangrijkste kritiek is dat het ontwerp gewoon de bestaande toestanden wil regulariseren. Die kritiek ontstond vooral door de reacties van de Vlaamse parlementsleden tijdens de bespreking van het validatiedecreet. Willem Frederik Schiltz (Open Vld) zei letterlijk: ‘Door het arrest dreigen al die windmolens die al zijn gebouwd of die vandaag al een vergunning hebben niet meer vergund te zijn en dus te moeten worden stilgelegd. Dat is natuurlijk niet de bedoeling want daarmee implodeert in één klap de hele windindustrie, en dat is niet echt wat we willen…’.

Robrecht Bothuyne (CD&V) verdedigde ook de exploitanten: ‘Het is belangrijk om rechtszekerheid te geven aan de exploitanten van windenergie installaties.’

Het arrest Nevele in juni 2020 dat advocaat Tom Swerts bij het Hof van Justitie in Luxemburg bekwam, maakte de nietigverklaring definitief. Volgens dat arrest zou de wet alleen maar tijdelijk te handhaven zijn als de hele energiebevoorrading in gedrang gebracht wordt. Die laatste uitzondering roept de regering nu in voor de windmolenparken op de Noordzee.

Het validatiedecreet moest het arrest helpen omzeilen. In oktober 2021 verwierp het Grondwettelijk Hof de beroepen tot vernietiging van het validatiedecreet. Daarmee was dit validatiedecreet voorlopig gered. Daardoor weigerde de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVB) vergunningen te vernietigen. De Vlaamse overheid bleef ondertussen vergunnen.

Al de bestaande milieunormen zijn door het ontbreken van een MER nooit getoetst. Het gebruik maken van die vergunningen is eigenlijk nog steeds in strijd met de Europese regelgeving.

Arcadis

Voor Leen zijn de ‘verrommeling’ van het landschap en de volksgezondheid belangrijker dan de rechtszekerheid van de windmolenexploitanten. Leen vindt Arcadis helemaal niet objectief. ‘Arcadis heeft een zeer belangrijke klant aan de Vlaamse overheid wat onvermijdelijk een belangenvermenging tot gevolg heeft. Arcadis geniet ook van nauwe banden met de windturbinesector waarbij ze sterk betrokken zijn bij de ontwikkeling van windprojecten’, aldus Leen.

‘De windsector schrijft zijn eigen wetgeving’, zegt Robert Stok. ‘De wetgeving waarmee de windsector zo tevreden is, blijft. De kern van het probleem is de lifecycle analysis van die windmolens enzovoort. Dat is wat in het plan-MER moet gebeuren.’

Arcadis is actief lid van VWEA de organisatie van de windsector.

Het stoort Leen trouwens dat de Vlarem II-normen onveranderd blijven. ‘Die normen zijn niet mee geëvolueerd met de windturbinetechnologie en zijn daarom technisch ontoepasbaar’.

Volgens Leen is er wel degelijk een alternatief. Dat komt neer op ‘een afstandsregel van minimum één kilometer of 10 maal de tiphoogte tussen woningen en turbines zoals in sommige naburige landen’. Leen voegde daaraantoe dat het gevolg dan misschien is ‘dat reusachtige windturbines thuishoren op zee, maar zeker niet “overal” in een dichtbevolkt Vlaanderen’.

‘Het is kwalijk dat ze zo over de mensen heen walsen’, besloot Leen.

Machinerie

Voor Robert Stok is ondertussen alle machinerie in werking gesteld via de verordening voor de uitrol van hernieuwbare energie: ‘Tot voor drie weken is aan de verordening gesleuteld die anderhalf jaar geldig zal zijn, maar die duizenden windturbines voor onbepaalde duur zal regulariseren zonder wettelijke vergunning.’

Een verordening is Europese wetgeving met directe werking. Nochtans legt die verordening de beslissing over windenergie terug bij de lidstaten. ‘De lidstaten mogen zich beroepen op die verordening, maar dat maakt niet dat ze via het plan-MER moeten gaan’, aldus Stok. ‘Via repowering kan je nu een zwaardere windmolen neerzetten waar een oude stond zonder milieu-effectenrapportage. Nieuwe wetgeving is nu des te belangrijker.’

Volgens Stok is de combinatie van die nieuwe verordening en bestaande wetgeving een probleem. ‘De Europese Commissie beroept zich op een hoger algemeen belang namelijk de zogenaamde bevoorradingszekerheid. Dat klopt niet maar zo’n tijdelijk economisch gegeven dat de belangen van één bepaald deel van een energiesector een hoger belang geeft, zet wel de deur open voor andere zaken met tijdelijke economische belangen.’

Instituut voor Natuur en Bosonderzoek

Windmolens staan op juridisch drijfzand