De koopjesperiode was amper vier dagen oud, of minister van Staat Mark Eyskens zette in De Standaard (7 januari 2021) zijn ‘Interfederale Raad’ in de aanbieding. Dag op dag een jaar eerder, in De Standaard van 7 januari 2020, had hij er al eens mee geleurd. Blijkbaar was hij in de tussentijd zijn marchandise niet aan de straatstenen kwijtgeraakt.

Om te verhullen dat zijn koopwaar tweedehands is, heeft Eyskens, zoals een geslepen handelaar wel eens doet, het etiket vervangen. Wat hij in zijn opinieartikel van 7 januari 2020 verkocht als ‘Federale Hoge Raad’, gaf hij in dat van 7 januari 2021 de naam ‘Interfederale Raad’.

Ook de gebruiksaanwijzing heeft hij aangepast, maar in wezen is het product hetzelfde gebleven. Het gaat om – wij citeren – ‘een grondwettelijk verankerd orgaan dat bevoegd is om betwistingen tussen de gefedereerde entiteiten in ons land te beslechten’. De oprichting van dat ‘orgaan’ is volgens Eyskens ‘de sleutel tot elke nieuwe staatshervorming’.

Bevoegdheidsconflicten

Federalisme is geen synoniem van peis en vree. In elke federale staat zijn er meningsverschillen, spanningen en conflicten tussen de federatie en de deelstaten enerzijds, en tussen deelstaten anderzijds.

Wanneer het erom gaat wie bevoegd is een beleidsmaatregel te nemen, lossen rechters het conflict op. Het gaat immers om de toepassing of interpretatie van de (grond)wet. Wij hebben daar, zoals Eyskens terecht aanstipt, het Grondwettelijk Hof voor. In Duitsland lost het Bundesverfassungsgericht bevoegdheidsconflicten op, in Zwitserland het Bundesgericht, in Oostenrijk het Verfassungsgerichtshof.

Van andere conflicten is het beleid zelf de inzet. Die kunnen niet door rechters opgelost worden. Zulke conflicten moeten de beleidmakers zelf oplossen: de verkozen vertegenwoordigers van het volk en de door hen gelegitimeerde ministers, parlementen en regeringen dus. Zo is het in Oostenrijk, in Zwitserland, in Duitsland. Zo is en moet het zijn in België.

Belangenconflicten

Een specifieke vorm van beleidsconflicten draagt in België de naam belangenconflict. Het gaat, kort gezegd, om conflicten tussen parlementen over wet of decreet, en om conflicten tussen regeringen over een besluit. Hoe een belangenconflict ingeleid, behandeld en beslecht wordt, staat haarfijn beschreven in artikel 141 van de grondwet en in de wet van 9 augustus 1980. Het is, alweer kort gezegd, een zaak van de Senaat en het Overlegcomité, van parlementsleden en ministers dus – en zo hoort het ook.

Zeker, de belangenconflictprocedure eindigt vaak met de vaststelling dat de twee partijen op hun standpunt blijven. De omstreden wet of het omstreden besluit blijft dan overeind. Het is een legitieme oplossing van het conflict. Zo werkt de procedure al veertig jaar. Er is geen enkele reden of aanleiding om daar verandering in te brengen.

Op één hoopje

Naast die specifieke belangenconflicten, zijn er andere, ‘gewone’ beleidsconflicten. Mark Eyskens gooit ze evenwel op één en hetzelfde hoopje. Meningsverschillen en discussies over het gezondheidsbeleid, het klimaatbeleid, de verdeling van de 5,9 miljard euro uit het Europees herstelfonds: hij catalogeert ze als belangenconflicten, hoewel de procedure van de wet van 9 augustus 1980 niet van toepassing is.

Als Eyskens schrijft dat ‘een zevende staatshervorming moet focussen op de uitwerking van een grondwettelijke regeling van de belangenconflicten tussen de diverse federale en deelstaatregeringen en -parlementen van het land’, bedoelt hij: een regeling van de beleidsconflicten. Voor de belangenconflicten-in-strikte-zin bestaat er immers een (grond)wettelijke regeling.

Experts in allerlei domeinen

Voor de regeling van de beleidsconflicten wil Eyskens de Senaat afschaffen en een nieuwe instelling oprichten: de Interfederale Raad (IFR). Die zou – nu komt de kat op de koord – voor minder dan de helft uit ‘enkele verkozen parlementsleden uit het federale parlement en dat (sic) van de deelstaten’ bestaan. De meerderheid van de IFR-leden zouden ‘vertegenwoordigers van het middenveld en van de burgerlijke samenleving’ en ‘experts in allerlei domeinen’ zijn.

Eyskens wil dat die IFR ‘betwistingen tussen de gefedereerde entiteiten in ons land’ beslecht. Hij wil dus dat de IFR beslist over, bijvoorbeeld, de verdeling van de 5,9 miljard euro uit het Europees Herstelfonds. Aangezien de verkozen parlementsleden in de IFR in de minderheid zijn, stelt hij dus voor dat niet-verkozen ‘vertegenwoordigers van het middenveld en van de burgerlijke samenleving’ en ‘experts in allerlei domeinen’ deze en andere beleidsbeslissingen nemen.

Belgisch model kraakt

Dat de verkozen vertegenwoordigers van het volk en de door hen gelegitimeerde ministers het beleid bepalen, en dus ook beleidsconflicten oplossen, is de kern van de parlementaire democratie. Wanneer Eyskens beleidsconflicten laat oplossen door niet-verkozen individuen, schakelt hij noch min noch meer de parlementaire democratie uit – om België te redden.

Want daar gaat het natuurlijk om. Ook Eyskens ziet dat het Belgische model in al zijn voegen kraakt. Ook Eyskens merkt dat het almaar moeilijker is om op het Belgische niveau overeenstemming te vinden en compromisakkoorden te sluiten. Juist daarom, juist om beleidsconflicten tussen Vlamingen en Wallobruxelaars te voorkomen, is een deel van de beleidsmateries in zes opeenvolgende staatshervormingen naar de deelstaten gegaan.

Zwendelgrondwet

Beleidsconflicten tussen de deelstaten over eigen bevoegdheden zijn niet verdwenen – zie de Brusselse stadstol –, maar vrij uitzonderlijk. De conflicten gaan om bevoegdheden die helemaal of deels federaal zijn gebleven (gezondheidsbeleid, klimaatbeleid, justitie…) of om centen. De beleidspreferenties van Vlamingen en Wallobruxelaars, zoals ze bij de verkiezingen tot uiting komen, lopen immers ver uiteen. Dat zet het Belgische federale model onder druk.

Eyskens wil de druk wegnemen door de verschillen en conflicten tussen de Vlaamse en de Wallobruxelse beleidspreferenties te laten wegwerken door ‘vertegenwoordigers van het middenveld en van de burgerlijke samenleving’ en ‘experts in allerlei domeinen’. Met andere woorden: door de uitslag van de verkiezingen te negeren, de verkozen volksvertegenwoordigers in het bezemhok te zetten, de democratie uit te schakelen. Na de grendelgrondwet van Vader Eyskens, de zwendelgrondwet van Zoon Eyskens.

Radicaal federalisme

Er is een andere uitweg, die wél democratisch is en waarvoor geen nieuwe instelling, geen ‘vertegenwoordigers van het middenveld en de burgerlijke samenleving’, geen ‘experts in allerlei domeinen’ nodig zijn. Neem, zoals in de zes vorige staatshervormingen, potentiële conflictbronnen weg. Geef dus de deelstaten nóg meer bevoegdheden, onder meer het hele gezondheidsbeleid, het hele klimaatbeleid, het hele werkgelegenheidsbeleid. Laat zo weinig mogelijk beleidsmateries op het federale niveau. Ga voor radicaal federalisme. Dát is ‘de sleutel tot elke nieuwe staatshervorming’.

In afwachting daarvan:

stellen wij vast dat de federatie en de deelstaten deze week een oplossing hebben gevonden voor het conflict van de verdeling van de 5,9 miljard euro uit het Europees herstelfonds – wat aantoont dat politici beleidsconflicten moeten en kunnen oplossen, en daarvoor geen Eyskens-IFR nodig is;
kijken wij uit naar De Standaard van 7 januari 2022 om te lezen onder welke vlag Eyskens zijn marchandise ten derde male zal trachten te slijten.

Interfederale Raad (IFR)

Om België te redden, schakelt Eyskens de democratie uit