Hij was 77, en ik zag pas bij zijn crematie hoe hij eruit had gezien. Zijn zoon, enig kind, is een vriend. Hij had mij wel al vaker over zijn vader verteld. Ik wist dat hij al jaren kanker had, maar dat was, zoals dat heet, onder controle. Tot nu dus. Negen maand eerder was zijn vrouw gestorven. Plots. Of hij van kanker was doodgegaan of van verdriet, zei zijn zoon, kon niet worden uitgemaakt.

Hij had wel zelf gevraagd om er een eind aan te maken. En zodra hij wist dat het kon en er zeker van was dat het einde nabij was, voelde hij zich stukken beter. Begon hij weer te lachen en grapjes te verkopen aan de verpleegsters van het palliatieve team, vernamen we. Ge hebt schoon ogen, zei de verpleegster. Antwoord: Ik zal ze er voor u efkes uitpakken.

Ik zat naast Wim. Een man van wie ik weet dat hij net zo oud is als ik: hij zat destijds op hetzelfde college, en in mijn jaar. Samen luisterden en keken we. Naar het leven van een ons grotendeels onbekende man. Maar toen we buitenkwamen zeiden we beiden krek hetzelfde: we hadden alles begrepen. In honderd foto’s werd ons een warme schok der herkenning gegeven. We zagen het leven van die ene man, zeer zeker, maar ook ons eigen leven. We zagen Vlaanderen in de jaren vijftig, zestig, zeventig, tachtig, negentig.

We herkenden het behang van de jaren zeventig. Het bestek, de kopjes, het interieur met nogal robuuste meubelen – een variatie op duizend keer hetzelfde, overal, bij iedereen. Het was een tranche de vie, waarbij het leven in de lengte van al die decennia was doorgesneden. Opvallend vaak zagen we foto’s met een geheven glas, met almaar vaker wijn en steeds minder vaak bier. En er werd schaamteloos gerookt.

Communiefoto’s

En dan de klassiekers. Communiefoto’s, met in de ene hand de handschoenen en in de andere het missaal, het misboek in leren omhulsel. Mijn buurman en ik, intussen allebei atheïst, bleken er ook zo een te hebben gehad. Trouwfoto’s, geboortefoto’s, foto’s in soldatenuniform, vrouwen met omhoog gekamd, gecrepeerd haar: overal en altijd hetzelfde, alleen de personages wisselen. De geschiedenis van de tweede helft van de twintigste eeuw: de mensen gingen er zichtbaar en in vele opzichten op vooruit. En als het moest was een boterham met tevredenheid ook goed.

De dode speelde toneel. Amateurtoneel op het Vlaamse platteland. Hij was er erg goed in, vernamen we. En we kregen weer foto’s te zien. Veel boerenstukken, ook dat is onwaarschijnlijk herkenbaar. Op het toneel leek hij sprekend op Romain De Coninck, icoon van het Gentse volkstoneel. En je kon het zien: er werd toen in de vele zalen en zaaltjes flink wat afgelachen.

Hij was tevreden heengegaan. Hij wou terug naar zijn vrouw. Hij wist zeker dat hij haar zou terugzien. Zijn zoon, een literatuurwetenschapper, citeerde uit een brief van Seneca aan Lucilius. Over leren sterven. Indrukwekkend heldere zinnen over hoe wijs het is zelf te beslissen ermee te stoppen. Dat dat een mensenrecht is. Hoe natuurlijk dat ook is. Twintig eeuwen terug wisten ze dat al.

Schaamteloos

Toen we buitenkwamen zeiden Wim en ik dat het in alle opzichten mooi was geweest. We hadden er eigenlijk van genoten, al zeg je dat niet na een begrafenis.

Wim is advocaat. Toen we naar de auto’s liepen zei hij zeer ongerust te zijn. Hoe de rechtsstaat door toedoen van populistische media en politici van links, rechts en helaas ook het centrum naar de verdoemenis gaat. En hoe we ons dat, als het te laat is, zeer zullen beklagen. Hoe makelaars in ontevredenheid schaamteloos het elementaire vertrouwen in de instellingen ondermijnen.

Le retour à la réalité. Ik vind dat hij volkomen gelijk heeft. Ik deel zijn ongerustheid.

Maar omdat ik niet zo snel terug wil naar het sombere heden, pluk ik een paar regels uit mijn notitieboekje met sublieme citaten, in dit geval van Claus, uit Het verdriet: ‘Het is door Onze Lieve Heer. Hij trekt soms expres de deugnieten voor’.

interieur

Een boterham met tevredenheid