IJshockey is in de landen van de voormalige Sovjet-Unie wat bij ons voetbal is. Van Vladivostok tot Riga en van Moermansk tot Minsk dromen kleine jongens van een carrière als professioneel ijshockeyspeler. Onder die jeugdige dromers was ook een zekere Aleksandr, met verkleinnaam ‘Sanja’ genoemd. Sanja groeide op, maar zijn liefde voor de ‘sport voor echte mannen’ bleef.

De baas laten winnen

Ook toen hij in 1994 president werd van een kleine republiek tussen Rusland en Polen. IJshockey werd zelfs een van de hoofdpijlers van zijn politieke systeem. Als hij niet toevallig in het Paleis van Onafhankelijkheid een rede houdt voor zijn elitetroepen of kerncentrales opent aan de grens met de buurstaten, is hij samen met zijn vrienden te vinden op het ijs.

Tot die vrienden behoort onder andere Dmitri Baskov, voorzitter van de Wit-Russische IJshockeyfederatie. Dezelfde Baskov die volgens een journalistiek onderzoek op 11 november 2020 aan het hoofd stond van een groep ‘bezorgde burgers’ die wit-rood-witte vlaggen van de oppositie van gebouwen verwijderde en daarbij de 31-jarige Roman Bondarenko zwaar mishandelde. Bondarenko overleed een dag later aan zijn verwondingen. Hij werd postuum een symbool van verzet tegen het buitensporige politiegeweld in Wit-Rusland.

Een Russische kennis vertelde mij een jaar of vijftien geleden dat het leven in Wit-Rusland best te doen was. Dat had hij gehoord van een studiegenoot die nu voor de nationale ijshockeyploeg speelde. Het enige vervelende was dat de voormalige medestudent een keer in de week met zijn team tegen ‘de baas’ moest spelen. Dan moest hij drie rondes twintig minuten lang onbeweeglijk blijven staan en Sanja en zijn vrienden laten passeren. Zodat ze net als elke zondag overtuigend konden winnen van echte professionals.

Een vriend bij de Internationale IJshockeyfederatie

In 2014 haalde Aleksandr Loekasjenko voor de eerste keer in de geschiedenis het wereldkampioenschap naar Wit-Rusland. Een persoonlijke overwinning voor de besnorde amateursporter die nauwelijks onderdeed voor zijn vijfde herverkiezing als president het jaar daarop. Maar daarmee niet genoeg. In 2017 wist de Sportsfreund opnieuw internationale erkenning te oogsten. Onder leiding van de Zwitser René Fasel, deelde de Internationale IJshockeyfederatie, de IIHF, Letland en Wit-Rusland het WK voor 2021 gezamenlijk toe. Bij de stemming kreeg de coalitie één punt meer dan rivaal Finland. Een vreemde coalitie overigens, aangezien de Letten Dmitri Baskov wegens de beschuldigingen omtrent Bondarenko twee maanden eerder nog een inreisverbod oplegden.

Ook na meer dan vijf maanden vreedzame protesten, extreem politiegeweld en onderdrukking, toonde Fasel, sinds 1994 voorzitter van de IIHF, zich tijdens een werkbezoek op 11 januari 2021 in Minsk uiterst enthousiast. Als oude vrienden omhelsden de Wit-Rus en de Zwitser elkaar.

‘We hebben alle ziektes al achter de rug, dus kunnen we elkaar begroeten zoals we dat zelf willen’, grapte Aleksandr Loekasjenko tegenover zijn Zwitserse sportmakker. Fasel beloofde de Wit-Russische alleenheerser op zijn beurt ‘het beste WK in de geschiedenis’.

Strijd voor mensenrechten

Na terugkomst trachtte de 70-jarige Fasel zijn bezoek in een interview met het Zwitserse SRF News te relativeren: ‘Ik heb al 20 jaar lang een goede relatie met Loekasjenko — we speelden vroeger samen hockey, hadden veel contact, ook in 2014. De IIHF wilde van de gelegenheid gebruik maken om een openhartig gesprek met Loekasjenko te voeren. Het spijt me dat de ontmoeting het deed lijken alsof ik de onderdrukking in Wit-Rusland accepteer. Maar ik wilde mijn speciale relatie met Loekasjenko gebruiken om iets goeds te doen. Om het wereldkampioenschap te laten leiden tot een soort van verzoening tussen regering en oppositie. Het is raar gelopen, daar schaam ik me voor.’

Na het omstreden bezoek voerden sponsoren de druk verder op om af te zien van het kampioenschap in de ex-Sovjetrepubliek. Hoofdsponsor Skoda liet weten zich terug te willen trekken, mocht het WK toch in Wit-Rusland plaatsvinden. Ook motorolieproducent Liqui Moly kwam met een officiële verklaring: ‘De huidige situatie in Wit-Rusland en de politiek van de regering, de mishandeling van demonstranten en de duidelijke schendingen van de mensenrechten zijn in tegenspraak met de overtuigingen en waarden van Liqui Moly. Daarom zal Liqui Moly haar sponsoring van het wereldkampioenschap ijshockey annuleren als het IIHF-comité vasthoudt aan het besluit om de wedstrijden in Wit-Rusland te laten plaatsvinden.’

Sportieve overwinning op het regime?

Uiteindelijk zwichtte de Internationale IJshockeyfederatie op 18 januari onder de druk en werd besloten de wedstrijden van 21 mei tot 6 juni toch niet in Wit-Rusland te houden. In de hoofdstad Minsk zouden onder andere twee kwartfinales, de halve finale, de plek om de derde plaats en de finale plaatsvinden.

René Fasel: ‘Tijdens dit proces hebben we getracht het wereldkampioenschap als een instrument voor verzoening te gebruiken… We wilden een positieve weg voorwaarts vinden. Hoewel de Federatie vindt dat het WK niet mag worden gebruikt voor politieke doeleinden door welke partij dan ook, hebben wij erkend dat het organiseren van dit evenement in Minsk niet gepast zou zijn. De veiligheid van teams, toeschouwers en officials heeft onze hoogste prioriteit.’ Letland verklaarde reeds de capaciteiten te hebben om alle wedstrijden in eigen land te organiseren.

Slachtoffers van politieke spelletjes

Dmitri Baskov, voorzitter van de Wit-Russische IJshockeyfederatie en vermeende vechtersbaas in dienst van het regime: ‘Vandaag vieren jullie een overwinning door een echt feest af te pakken van het Wit-Russische volk. Hierna kunnen jullie jezelf geen Wit-Russen meer noemen. In de eerste plaats hebben jullie het verpest voor de duizenden kinderen in ons land die ijshockey spelen. Gedurende de 17 dagen dat het WK zou duren, zouden niet alleen internationale ijshockeysterren, idolen voor miljoenen jongens van over de hele wereld, naar ons land komen. Ook tienduizenden buitenlandse supporters en honderden internationale verslaggevers hadden zich met eigen ogen kunnen overtuigen van de ongelooflijke schoonheid van ons prachtige Wit-Rusland, de gastvrijheid van ons volk en de hoge veiligheidsstandaards. Het is heel jammer, dat de IIHF en de multinationals die de internationale ijshockeysport ondersteunen het slachtoffer zijn geworden van de politieke spelletjes rondom Wit-Rusland.’

Internationale IJshockeyfederatie

Geen WK ijshockey in Wit-Rusland: geen sportevenementen voor dictatuur?