Dat de geesten over een strenger migratiebeleid in Europa al een tijdje aan het rijpen zijn, is geen nieuws. Het VK – dat enkele jaren geleden uit de EU stapte – neemt nu de vlucht vooruit met de goedkeuring van de bijzonder verregaande Illegal Migration Bill. Die kan er op termijn toe leiden dat het VK ook uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens stapt, waardoor de relaties met de EU zwaar onder druk zouden komen.

De internationale waarschuwingen tegen de nieuwe strenge migratiewet stapelden zich de voorbije dagen op. De VN hadden het over een ‘zorgwekkend precedent’, Europees Commissaris voor Binnenlandse Aangelegenheden Ylva Johansson waarschuwde dat de nieuwe Britse wet een inbreuk is op internationale wetgeving. Ook in het VK zelf leidt het wetsvoorstel dat nu groen licht kreeg al wekenlang tot verhitte discussies. In essentie bepaalt de nieuwe wet dat iedereen die voortaan het VK binnenkomt zonder geldig visum automatisch het recht op asiel verliest én het land moet worden uitgezet. Ofwel naar een veilig derde land, ofwel naar het land van herkomst. Vooral het feit dat ook slachtoffers van mensenhandel en slavernij zullen worden uitgewezen, is bijzonder omstreden. Onder meer gewezen premier Theresa May stemde om die reden tegen. Maar volgens de Britse regering zal erover gewaakt worden dat mogelijke slachtoffers van mensenhandel naar huis of naar een veilig land zullen worden teruggestuurd, ‘weg van de mensensmokkelaars die hen verhandeld hebben.’

Mensenrechtenschendingen

Nadat het VK eind 2020 de EU officieel verliet, kondigde het al snel plannen aan om zijn immigratiesysteem grondig te herzien. Tijdens de Brexit-onderhandelingen werd immers geen akkoord bereikt tussen de EU en het VK over het toekomstige asielbeleid. Vorig jaar voerde de conservatieve Britse regering dan de Nationality and Borders Act in, die asielzoekers moet ontmoedigen om illegaal naar het Verenigd Koninkrijk te komen.

De nu goedgekeurde wetgeving zorgt er niet enkel voor dat illegale migranten geen asiel meer zullen kunnen aanvragen, ze sluit ook uit dat zij zich ooit nog legaal in het VK zouden kunnen vestigen of ook het Brits staatsburgerschap zouden kunnen verwerven. Tenzij in zeer uitzonderlijke gevallen. Bovendien zullen eventuele juridische procedures tegen een uitzetting, ook als die op grond van mensenrechtenschendingen worden opgestart, pas door een Britse rechtbank behandeld worden na uitwijzing uit het VK naar een veilig derde land of hun land van oorsprong. In afwachting van hun uitzetting zullen illegalen ook worden vastgehouden in het VK. Niet-begeleide minderjarigen zouden kunnen worden uitgezet zodra ze 18 worden.

Veilige EU-lidstaten

Volgens ramingen van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken zouden dit jaar alleen al 65.000 migranten illegaal het kanaal oversteken. Vorig jaar waren dat er nog maar 45.000, maar ook dat was al een forse toename in vergelijking met de 28.000 illegale oversteken in 2021. Die enorme stijging vertaalt zich ook in fors aandikkende wachtlijsten. Eind vorig jaar wachtten 132.200 aanvragers op een eerste beslissing over hun asielaanvraag.

Essentieel daarbij is natuurlijk de vaststelling dat al die migranten, alvorens ze het VK bereikten, eerst al enkele veilige EU-lidstaten doorkruist hadden. Landen waar ze dus ook perfect asiel konden aanvragen. Met deze strenge migratiewet hoopt de Britse regering die instroom nu grotendeels een halt toe te roepen. Door een asielaanvraag in het VK onmogelijk te maken en eventuele asielprocedures uit te besteden aan derde ‘veilige landen’, zou de aantrekkingskracht van het land fors moeten dalen, zo is het idee. Vlaams Belang ziet in de Britse aanpak een bewijs dat de geesten in Europa beginnen te rijpen. ‘We kunnen dit alleen maar toejuichen’, zegt Barbara Pas, Vlaams Belang-fractieleider in de Kamer. ‘De Britse regering liet zich onmiskenbaar inspireren door het zogenaamde Australische model.’

Haalbaarheid

Toch blijven er enkele fundamentele vragen. Enerzijds over de internationale politieke consequenties, anderzijds over de praktische haalbaarheid van het plan. Zo rijst de vraag of de Britse regering hiermee niet ingaat tegen de internationale vluchtelingenconventie van Genève, die uiteraard ook door het VK ondertekend werd. Die conventie bepaalt dat vluchtelingen en asielzoekers niet mogen worden teruggestuurd naar een land waar ze gevaar lopen, al schrijft ze niet voor hoe of door welk land vluchtelingen moeten worden opgevangen. Doordat Britse rechtbanken mensenrechtenclaims van illegale migranten voortaan pas na hun uitwijzing gaan behandelen, zullen er ongetwijfeld ook meer zaken voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg worden gebracht. Op termijn zouden uitspraken daar in het nadeel van het VK dus wel eens tot een terugtrekking uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens kunnen leiden. Dat zou ronduit ongezien zijn voor een Europees land.

Daarnaast is er natuurlijk de haalbaarheid op het terrein van deze wetgeving: op dit moment heeft het VK nog geen bilaterale akkoorden afgesloten die het mogelijk maken om asielzoekers over te brengen naar veilige EU-landen. Het is bovendien ook een utopie te denken dat die landen daarin zouden meegaan, nu ook elders in de EU de migratiedruk exponentieel toeneemt. Tegelijk bestaat de vrees dat duizenden migranten hun plannen om naar het VK te trekken nu zullen opgeven en in de EU zullen blijven hangen. Met het Afrikaanse Rwanda sloot het VK wél al een dergelijke overeenkomst af, maar eind juni oordeelde het Engelse Hof van Beroep dat die deal onwettig is, omdat Rwanda niet als een veilig land kan worden beschouwd. De Britse premier Rishi Sunak kondigde prompt aan dat hij de verwerping van de Rwanda-deal zou aanvechten bij het Hooggerechtshof. Hij wees er fijntjes op dat de VN zelf een opvangprogramma voor Libische vluchtelingen lopen hebben in Rwanda.

De rubriek Europa Express trekt er een maand de stekker uit, en verschijnt opnieuw vanaf 18 augustus.

internationale vluchtelingenconventie van Genève

Nieuwe, strenge Britse migratiewet: wordt de toon gezet voor de EU?