De notie ‘Empire’ roept in de 21^ste eeuw nog weinig positieve connotaties op. Ze wordt daarom nog maar zelden gebruikt om de actuele geopolitiek te bespreken en te duiden. Jammer, want het begrip is er bijzonder geschikt voor.

Als we historische waardeoordelen aan de kant schuiven is een Rijk niets meer dan een kernstaat met een politieke invloedsfeer die zich buiten de grenzen van de staat begeeft. De Verenigde Staten zijn vandaag meer — veel meer — dan de bescheiden republiek van tweehonderdvijftig jaar geleden. Ze zijn een Rijk, een Empire, al hoort de Amerikaanse staatsburger — de rijksburger — dat niet graag.

De cijfers

De Verenigde Staten worden gestut door de belangrijkste economie ter wereld. Het bruto binnenlands product (BBP) is er meer dan vijftig procent groter dan dat van eerste achtervolger China. Dat verschil gaat evenwel voorbij aan het enorm onderscheid in rijkdom tussen de doorsnee Amerikaan en de doorsnee Chinees. Het BBP per inwoner is in de VS 75.000 USD, goed voor een mondiale achtste plaats. Dat van China bedraagt 21.000 USD.

Geld is natuurlijk geen doel op zich. Bij het geopolitieke steekspel gooien mogendheden al millennia lang met dollars, gulden, franken, denarii en shekels. Dit doen ze om hun zeggenschap over land en volk te vergroten ten nadele van hun onmiddellijke tegenstanders.

De cijfers (2)

Volgens de WIPO Global Innovation Index (2022) zijn de Verenigde Staten na Zwitserland het land met de meest innovatieve economie. Jaarlijks wordt meer dan 700 miljard uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling (R&D). Dat betekent niet dat deze uitgaven uitsluitend door de federale overheid gedaan worden. Zo worden vier van de vijf meest R&D-intensieve bedrijven — Apple, Alphabet, Microsoft en Amazon — bestuurd vanuit de Verenigde Staten. Dat deze bedrijven Amerikaans zijn en niet, bijvoorbeeld, Chinees, Russisch of Iraans, is een moeilijk te overschatten voordeel voor het Amerikaanse Rijk.

Innovatie is, net als geld, geen doel op zich. De kracht van een innovatieve economie heeft een belangrijke impact op de politieke macht van een land. Iets hebben wat een ander nodig heeft of wil, is, zo blijkt, een goede manier om die andere te laten doen wat men wenst.

De Verenigde Staten zijn de belangrijkste handelspartner van China (met 1.4 miljard mensen), India (ook 1.4 miljard mensen), het Verenigd Koninkrijk, Mexico, Canada en Israël. Ze zijn de op één na belangrijkste partner van o.m. Japan, Zuid-Korea, Brazilië, Zuid-Afrika en Egypte. Er bestaat geen ‘ernstig’ land dat het zich kan veroorloven om de economische banden met het Amerikaanse Rijk af te snijden.

De cijfers (3)

Handel is de meest directe manier waarop de almighty dollar het imperium van de Verenigde Staten in stand houdt. Amerikaanse organisaties — publiek en privaat — verstrekken kredieten, verzekeren vermogen, nemen participaties, beheren infrastructuur, kopen en verkopen producten en doen een beroep op of verstrekken diensten aan Europese en niet-Europese partners.

Met geld kan men evenwel veel meer doen dan dat. Een rijk kan, bijvoorbeeld, een leger op de been brengen om zijn grenzen niet enkel te verdedigen, maar te verleggen. De Verenigde Staten besteden jaarlijks zo’n 750 miljard dollar aan defensie. Dat is drie keer meer dan China, vijftien keer meer dan Rusland en bijna veertig keer meer dan Iran. Een rijk kan gebieden bezetten en eens soevereine volkeren formeel inlijven, maar kan ze evengoed ‘temmen’ via het gebruik — tegen vijanden — of de ontzegging — aan bondgenoten — van zijn militaire slagkracht.

De Verenigde Staten hebben militaire basissen in o.a. Duitsland, Spanje, Japan, Qatar, Niger en Turkije. Veertig procent van de mondiale uitgaven aan landsverdediging en oorlogsvoering zijn Amerikaans. De Verenigde Staten geven alleen al aan de NAVO meer dan tien keer meer uit dan de nummer twee, het Verenigd Koninkrijk (800 miljard vs. 70 miljard). De voorbije honderd jaar voerde men oorlog in Amerika, Afrika, Azië en Europa. Men deed dat omdat men dat kon.

Empire

Voeg bij de economische en militaire macht nog een flinke scheut culturele hegemonie, en u begrijpt waarom de Verenigde Staten steevast als ‘leider van de Vrije Wereld’ worden bestempeld. Met het Engels als nieuwste lingua franca en een onvergelijkbare media- en entertainment industrie, wordt de Europese, in het bijzonder de West-Europese, jeugd verder veramerikaniseerd. Economische of militaire dwingelandij wordt minder relevant wanneer de periferie van het Rijk zich niet langer als ‘anders’ dan de kern beschouwt.

De Verenigde Staten zijn een Rijk, een Empire. Net als de Romeinen, Spanjaarden en Britten voor hen, hebben de Amerikanen via hun vertegenwoordigers ultieme zeggenschap over de toekomst van volkeren op honderden, zelfs duizenden kilometers verwijderd van de hoofdstad. En net als het Romeinse, Spaanse en Britse Rijk, wist het Amerikaanse stand te houden ondanks herhaaldelijke economische en militaire tegenslagen. Tegenslagen die een kleiner, zwakker land de das hadden omgedaan.

Oekraïne

Amerikaanse politici zijn meester over een intercontinentaal Rijk. Of het Amerikaanse volk dat ook wil, is een andere vraag. Sinds de invallen in Afghanistan (2001) en Irak (2003), zijn Amerikanen er (opnieuw) niet langer van overtuigd dat de Verenigde Staten zich actief moeten inzetten voor vage, Westerse noties als ‘democratie’, ‘mensenrechten’, ‘balance of power’ of ‘wereldvrede’.

Geen issue toont de isolationistische instincten van het Amerikaanse volk beter dan de oorlog in Oekraïne. Zo toont een peiling van 25 oktober dat de appetijt voor verdere inmenging in het conflict het voorbije jaar sterk afnam.

Deze resultaten vallen op het eerste gezicht nog mee, maar betekenen de facto dat het Amerikaanse rijk zijn periferie verder ziet inkrimpen. De Oekraïners slagen er vandaag immers niet in om de Russische invaller van hun territorium te verdrijven. Dat betekent dat de Verenigde Staten meer moeten doen, en daar is amper een kwart van de bevolking voor te vinden.

Goed

Een Rijk — in casu het Amerikaanse — bestaat maar zolang zijn vijanden ervan overtuigd zijn dat dat Rijk — Washington D.C. — bereid is om het Rijk te verdedigen. Zwakte — echt of gepercipieerd — lokt agressie uit; machtsvacua blijven maar zelden leeg.

De geopolitieke uitdagers van het Amerikaanse Rijk — het Chinese, Russische, Iraanse — kijken naar de Verenigde Staten en zien een papieren tijger. Een economische grootmacht die via overregulering, kartelvorming en invoerheffingen internationale samenwerking bemoeilijkt. Een militaire grootmacht die huiverachtig of zelfs ronduit vijandig staat ten opzichte van militaire interventies, ook wanneer ze nodig zouden zijn om het Rijk te verdedigen.

Het Amerikaanse Rijk krimpt en desintegreert. En de Amerikaan? Die neemt een nieuw streaming abonnement en ziet dat het goed (genoeg) is.

Roan Asselman is de auteur van ‘Amerika ontrafeld. Over de cultuurstrijd die een natie verscheurt’ (Doorbraak Uitgeverij, 2023). Bestel vandaag nog een exemplaar!