Corruptie, een gebrek aan juridische onafhankelijkheid én een te sterke mediaconcentratie blijven ook in de EU – nochtans nooit vies van een vermanend vingertje naar andere landen – een uitdaging. Dat blijkt uit de derde uitgave van het verslag over de toestand van de rechtsstaat in de EU, dat de Europese Commissie zopas publiceerde.

Net zoals in de vorige edities wordt in het verslag over de rechtsstaat 2022 gekeken naar de ontwikkelingen op vier verschillende domeinen. De onafhankelijkheid van justitie in de lidstaten, de doeltreffendheid van de corruptiebestrijding, de vrijheid en pluriformiteit van de media en de kwaliteit van het nationale wetgevingsproces.

Dat zo’n rapport geen overbodige luxe is, blijkt overigens ook uit de jaarlijkse Eurobarometer-enquêtes. In ruim de helft van de EU-lidstaten wezen die in 2022 op een verslechterde perceptie van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bij het grote publiek. Finland, Denemarken, Oostenrijk, Luxemburg, Nederland en Duitsland scoorden inzake gepercipieerde onafhankelijkheid het best. In Slowakije, Polen en Kroatië daarentegen geeft amper 30 procent van de ondervraagden aan vertrouwen te hebben in de onafhankelijkheid van het gerecht in hun land.

Corruptie

Een van de belangrijkste bezorgdheden van de burgers en de bedrijven in de EU blijft de corruptie. Nochtans doet de EU het op dat vlak wereldwijd lang niet slecht. De helft van de top 20 in de jaarlijkse wereldwijde corruptie-index van Transparency International – die de minst corrupte landen oplijst – bestaat uit EU-lidstaten. België figureert daarin op de 18de plaats. Toch is bijna zeventig procent van de Europeanen van mening dat corruptie wijdverbreid is in hun land. Veertig procent gaat er zelfs vanuit dat de corruptie in 2022 is toegenomen.

Zo mogelijk nog erger is de vaststelling dat ook zes op tien Europese bedrijven ervan overtuigd zijn dat corruptie in hun land breed verspreid is. De helft van de bedrijven acht het zelfs onwaarschijnlijk dat corrupte personen of bedrijven in hun land zouden worden betrapt of dat ze bij de politie of het Openbaar Ministerie zouden worden aangegeven. Volgens het nieuwe rapport van de Europese Commissie moeten we ons op dat vlak vooral zorgen maken over de toestand in Bulgarije en Griekenland. ‘In Bulgarije is er nog geen sprake van een solide staat van dienst op het gebied van definitieve veroordelingen in corruptiezaken op hoog niveau. In Griekenland is een beperkt aantal vervolgingen in verband met corruptie ingesteld, maar moet nog vooruitgang worden geboekt op het vlak van definitieve beslissingen’, klinkt het. Opvallend genoeg ontsnapt ook ons land niet aan een vermelding in het rapport. ‘In België ontbreekt een breed integriteitsbeleid voor ministers, ministeriële kabinetten en parlementsleden, en de lacunes in de bestaande deontologische codes zijn nog niet gedicht.’

Benoeming rechters

Een ander teer punt in een aantal EU-lidstaten blijft de wijze waarop rechters worden benoemd. Die kan immers een grote invloed hebben op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en op de publieke perceptie van die onafhankelijkheid. Onder meer in Polen liggen een aantal specifieke benoemingen bij het Hooggerechtshof al een tijdlang onder vuur bij onder meer het Europese Hof van Justitie. Ook in Hongarije en Bulgarije bestaat er de nodige bezorgdheid over de selectieprocedures voor rechters in hogere functies. In andere lidstaten blijft dan weer de vrees bestaan dat tuchtprocedures worden ingezet om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in te perken.

Onafhankelijke media

Last but not least besteedt het nieuwe rapport ook aandacht aan het pluralisme en de vrijheid van de media in de diverse lidstaten. Meest opvallende vaststelling daarbij: in de hele EU blijft het risiconiveau op een te grote concentratie van de nieuwsmedia zeer hoog. Lees: de kranten en bladen zijn er in handen van een zeer beperkt aantal uitgevers, waardoor de diversiteit in de berichtgeving onder druk komt te staan. In eigen land gaat het dan om DPG Media, Mediahuis en Roularta, die onder hun drietjes quasi alle belangrijke kranten en weekbladen in handen hebben.

Daarnaast werd er, zo stelt het rapport, de voorbije jaren ook geen vooruitgang geboekt op het gebied van politieke onafhankelijkheid. De Commissie waarschuwt ook voor een gebrek aan pluralisme in de media en deelt de EU-lidstaten daarbij op in vijf risiconiveaus. Niet geheel verrassend scoren Bulgarije, Griekenland, Hongarije, Malta, Polen, Roemenië en Slovenië daarbij het slechtst. Maar ook in West-Europa ligt er werk op de plank. Zo zijn er in Nederland – waar quasi alle grote kranten vandaag eigendom zijn van de Belgische mediaconcerns DPG en Mediahuis – en Frankrijk nog altijd problemen met de transparantie van de media-eigendom. Ook in dit hoofdstuk krijgt ons land opnieuw een veeg uit de pan. De Europese Commissie heeft namelijk kritiek op zowel op de vertraging bij de behandeling van toegangsverzoeken tot openbare documenten als op de nieuwe Belgische wetgeving op dat vlak. Die voert nieuwe weigeringsgronden in, die ook een impact kunnen hebben op het recht van toegang tot informatie en openbare documenten. Voor tal van Europese landen maakt de Commissie zich ook zorgen over de inzet van Pegasus-spyware tegen journalisten. Onder meer in Spanje, Frankrijk, Hongarije en Polen zouden zij via dergelijke software gesurveilleerd worden. In Frankrijk en Hongarije werd er intussen ook een gerechtelijk onderzoek opgestart naar het gebruik van die spyware, in Spanje streek enkele weken geleden zelfs een delegatie van het Europees Parlement neer. In Polen daarentegen weigert het Openbaar Ministerie voorlopig de nodige stappen te zetten.

Volgende week slaat de Europa-Express een halte over wegens paasvakantie. Binnen twee weken verschijnt de rubriek weer.

jaarlijks rapport

Europese Commissie wijst ook België met de vinger