Als geen ander genre van de muziek als kunstvorm, is jazz datgene wat geen directe verklaring heeft. Tenminste niet in de betekenis zoals we die kennen van de literatuur. Al komt poëzie in de nabijheid ervan. Poëzie kan een boodschap meegeven, maar evengoed een impressie die zuiver in de compositie te vinden is.

Altijd weer Zot Polleken

Het beste voorbeeld in onze contreien hiervan is de late poëzie van Paul van Ostaijen, gebundeld in de Nagelaten Gedichten. Hij bevestigde dat met zijn essay ‘Gebruiksaanwijzing der lyriek’, gepubliceerd in het tijdschrift Vlaamse Arbeid, januari-april 1927. Een fragment.

‘Gedichten zijn slechts de uiterlike tekenen van de aanwezigheid des dichters, zoals b.v. de inkt in sommige gevallen de inktvis verraadt. De geschreven gedichten moet men lezen afhankelik van een gansheid, die nooit zichtbaar of op enig andere wijze toegankelik werd. Deze lyrische gansheid is van enig ander standpunt noch verklaarbaar, noch excuseerbaar, noch zelfs raakbaar.’

Het was dus niet, volgens Paul van Ostaijen, het verhaal, de dichter of voor wie het gedicht geschreven is dat de muziek van het gedicht schreef maar de muziek zelf.

Wat voor de poëzie geldt, nogmaals volgens Paul van Ostaijen, geldt tevens voor de jazz. Met enige goede wil kan men daarom stellen dat poëzie en jazz binnen de literatuur en de muziek als kunstvormen het nauwst met elkaar verwant zijn. De lyrische betekenis is dus authentieker dan de woorden of de noten die gebruikt worden om een gedicht te maken of een compositie te spelen. Impressionisme wordt bij jazz expressionisme. Dat gaat niet enkel op voor de componist of de dichter, maar tevens voor de uitvoerder, de lezer / de luisteraar. Kortom, iedereen haalt eruit wat hij eruit wil halen. Wat hij eruit haalt kan vandaag verschillen met wat hij morgen of gisteren eruit haalde.

Jazz is democratie

Het autonome van jazz als muzikale ervaring staat de mens met een zowel complexe als complete vrijheidsdrang wel aan. Het sluit aan bij zijn wil om een mens te zijn zonder wet en orde, zonder die wet en orde helemaal te weren. Wet en orde mogen geen dwang meer zijn, slechts een benadering om in een sociale context zelfstandig en in gemeenschap te functioneren. Het uit zich meer en meer, vooral in de westerse beschaving die momenteel zoekt naar een nieuwe invulling van de democratie. Zoals jazz [schijnbaar] een chaotische orde is in eeuwige beweging, is democratie [in wezen] een ordende chaos die zich voortdurend moet en wil heruitvinden.

Muziek en democratie hebben nog andere raakpunten. Zoals democratie een perpetuum mobile is, is muziek ook steeds op zoek naar nieuwe vormen en binnen een nieuwe vorm naar variaties. Goed voorbeeld hiervan is Bach en zijn beroemde Des wohltemperierte Klavier. Via het instrument geeft Bach zijn compositie de vrijheid, en wat is totale vrijheid in de muziek anders dan [free] jazz. Ook Beethoven rook jazz. Het valt het meest op met zijn late pianoconcerten.

Motor van de verbeelding

Het instrument is voor Bach en Beethoven wat het madeleinekoekje is voor Marcel Proust. Het koekje activeerde het geheugen van de schrijver. In de jazz activeert het instrument de verbeelding van de componist en in bredere zin die van de uitvoerder. In extreme mate wanneer de uitvoerders zulke grote eenheid bereiken dat ze aan het jammen slaan, het improviseren, wat op zich weer leidt tot creatieve invallen en variaties van de compositie. Jazz is, net als democratie, in uitvoering een perpetuum mobile.

Binnen de maatschappelijke afspraken zoals we die kennen in een democratisch stelsel is er een versnelde neiging naar een grotere vrijheidsdrang. Die wordt onder meer gestimuleerd door de gevaren die ons systeem bedreigen, zoals de sousmission van de islam. De westerse wereld heeft zich bevrijd van Rome, het wil niet de onderdrukking van Mekka. Trop is te veel.

Festival

Die verhoogde wil tot een bredere en diepere vrijheid uit zich in alle kunstvormen. Voorbeelden zijn makkelijk te vinden en liggen voor de hand. De opheldering ervan binnen de muziek is de jazzmuziek. En daarom is jazz en zijn festivals zo in trek. Niet alles wat er gespeeld wordt, wie er optreedt valt te vatten onder jazz als muziekgenre of jazzmuzikant, maar ze leunen er sterk tegenaan en soms kantelen ze er in. Ook de toehoorder heeft een jazzgevoel bij wat er ook gebeurt.

Een tweede aspect van het succes van de jazzfestivals, in onze contreien Gent Jazz en Jazz Middelheim, is een sterke organisatie. De verantwoordelijke hiervoor is Bertrand Flamang. Zijn organisatorische kunde heeft gemaakt dat hij na het tot bloei brengen van Gent Jazz bij wijze van spreken Jazz Middelheim opgedrongen kreeg.

Bertrand Flamang is een koppigaard in gunstige zin. Ben je dat niet is het onmogelijk een festival succesvol te maken. Door het organisatorisch en artistiek talent van de general manager en zijn groeiende betekenis binnen de jazzwereld winnen beide festivals jaar na jaar aan waarde. Dat valt op te maken aan het programma. Gevestigde namen willen maar al te graag optreden, zowel in Gent als in Antwerpen. Beginnende jazzgroepen zien beide festivals als wat de Koningin Elisabethwedstrijd is voor klassieke muzikanten: een springplank naar de internationale doorbraak.

Sociale muziekdieren

Een derde aspect van het groeiend succes van beide jazzfestivals is dat ook de meer gecultiveerde burger een terrasje wil doen met compagnons de route, zich niet [meer] schaamt om met vrouw/man en kind op het gras te zitten, m.a.w. socialer geworden is.

Maar dat is een heel ander verhaal.

Het programma en de inkleuring van beide jazzfestivals is te vinden op hun respectievelijke website. We zien elkaar, nietwaar, op de Belgische versie van de Europese Jazz Republiek? Iedereen is er rentenier.

GENT JAZZ FESTIVAL – Bijlokesite – 29 juni t/m 8 juli – www.gentjazz.com

JAZZ MIDDELHEIM – Park Den Brandt – 9 t/m 12 augustus – www.jazzmiddelheim.be

Jazz Middelheim

Jazz in Bijloke en Middelheim