De Zwitserse regering in Bern zette onlangs een punt achter de onderhandelingen met de Europese Unie (EU) over een nieuw kaderverdrag of Rahmenabkommen. De reden was dat de EU eiste dat Zwitserland zich onderwierp aan het Europees Hof van Justitie, EU-minimumlonen invoert en dat de Zwitsers meer immigranten zouden toelaten. Allemaal onrealistische zaken die bij een referendum zoals in Zwitserland gebruikelijk zouden leiden tot een smadelijke nederlaag van de regering.

Ondemocratische praktijken

De Zwitsers zagen dan ook geen enkel nut in verder onderhandelen. De kloof tussen Zwitserland en de EU is sedert 1992 nog nooit zo diep geweest. De ergste conclusie is echter dat de EU in haar visie op de EU-integratie en de Europese Economische Ruimte (EER) er zeer ondemocratische praktijken op nahoudt. De Zwitsers weten dat de burgers onmogelijk met bepaalde zaken instemmen. De Europese Commissie heeft daar echter lak aan. De beslissing van de Bundesrat of confederale regering in Zwitserland afgelopen week om de gesprekken met de EU over het Rahmenabkommen tussen de EU en Zwitserland te stoppen zorgde dan ook voor ontzettend vijandige reacties bij de EU. Net als bij de brexit waren de reacties tot en met de persberichten zeer rancuneus. Snel volgden trouwens represailles tegen de Zwitserse industrie.

In 1992 verwierpen de Zwitserse kiezers in een referendum nipt toetreding tot de Europese Economische ruimte (EER) en de Europese Gemeenschap (de voorloper van de Europese Unie). De Europese Commissie hoopte op een tweede referendum. Met als gevolg dat lange tijd economische samenwerking, vrijhandel… in ruil voor geld en ooit mogelijke toetreding de toon zetten. Dat werkte goed voor alle partijen. Te goed volgens de Europese Commissie. Die werd trouwens sedert de brexit minder gelukkig met de Noorse, Zwitserse en IJslandse verhoudingen binnen en buiten de EER. Bij de Europese Commissie vrezen ze immers dat te wederzijds voordelige bilaterale afspraken enkel tot uitstap uit de EU zou kunnen leiden bij welvarender lidstaten.

Inmenging binnenlands beleid

Bij monde van de Europese Commissie wil de EU dus steeds meer de binnenlandse politieke thema’s sturen. Zowel in haar eigen lidstaten, als ook in niet-lidstaten zoals Zwitserland, Noorwegen, IJsland of het Verenigd Koninkrijk. In ruil voor toegang tot de interne markt van de EU wilde de Europese Commissie bepalen hoe de Zwitsers minimumlonen bepaalden, onbeperkt werknemers uit de EU toelieten, migratie regelden, milieuregelgeving en klimaatplannen invoerden… Zaken die in een democratie als Zwitserland steeds via plebisciet dienen goedgekeurd. Dat zinde de EU niet. De technocraten van de Europese Commissie zijn immers gewend dit van boven af op te leggen aan de EU-lidstaten.

Na 7 jaar onderhandelen (dus sinds 2013) verlieten de Zwitsers moe getergd de onderhandelingstafel. Vooral de eis van de Europese Commissie om een nieuw overkoepelend verdrag te sluiten was er teveel aan. Dat overkoepelend kaderverdrag of Rahmenabkommen bleek een soort EU-light met alle EU-wetgeving en bemoeizucht uit Brussel. Het gaat hier dan niet om industriële standaarden (zoals GSM, ISDN, stekkers en stopcontacten…), veiligheid van producten (CE-markering), traceerbaarheid van voedsel… Dat doen de Zwitsers nammelijk al overeenkomstig de EU-regels. Het gaat dan om politiek heikele thema’s. Immigratie, bijvoorbeeld, of open grenzen, en vooral het zich onderwerpen aan het Hof van Justitie van de EU te Luxemburg. Dat zou dan alle Zwitserse wetgeving (dus ook van de kantons) kunnen vernietigen als die niet zou stroken met de vaak ideologisch geïnspireerde EU-richtlijnen en -verordeningen.

Steunend lid

De Zwitsers betalen sedert 1992 een forse bijdrage aan de EU in ruil voor toegang tot de EER (Europese Economische Ruimte). Ze zijn dus als het ware ‘steunend lid’ in ruil voor deelname aan de interne markt. Zo kunnen ze deelnemen aan subsidieprojecten of studentenuitwisseling zoals Erasmus. Naarmate de onderhandelingen stroever verliepen begon de EU de druk op te voeren. Dit alles gebeurt via zogenaamde sectorale verdragen. Die verzekeren elk op zich de Zwitsers toegang tot de interne markt van de EU. De EU eist al jaren dat een overkoepelend verdrag die verdragen ‘institutioneel verankert’ en onderhevig maakt aan een EU-gerechtshof (lees HvJ-EU).

Strijdpunten zijn dan de maatregelen qua loonbescherming en staatssteun. Dreigementen van de EU om de 5,5 miljard euro aan medicijnen die de Zwitsers per jaar in de EU leveren, te raken schoten in een verkeerd keelgat. Het illustreert perfect de keiharde onderhandelingsstijl van de Europese Commissie. De afpersing van hele sectoren in Zwitserland neemt na het afspringen van de onderhandelingen trouwens nog toe.

Doodlopend straatje

Toch zullen afperspraktijken weinig uithalen. Omdat de Zwitserse kiezer geen lid wil worden van de EU en zelfs niet van de Europese Economische Ruimte (EER) zijn bilaterale verdragen noodzakelijk om toegang tot elkaars economie te bekomen. De EU wil de bestaande regelingen enkel voortzetten als de Zwitsers een overkoepelend verdrag sluiten. Een patstelling dus.

De Zwitserse regering of Bundesrat weet al drie jaar dat ze in een doodlopend steegje beland waren en dat ze niks haalbaars ter referendum aan de bevolking kunnen voorleggen. De opgave illustreert ook perfect dat als land en dus zeker als EU-lidstaat nauwelijks of niet met de Europese Commissie te onderhandelen valt als het over machtsuitbreiding van deze laatste gaat. De uitkomst was, om het in brexit-termen te stellen, een ‘no deal’.

Cherry-picking

De Europese Commissie van haar kant beschuldigt nu de Zwitsers van ‘cherry-picking’ wat betreft de interne markt. Voor de Zwitsers die compleet omsingeld zijn door de EU (dwergstaat Liechtenstein even terzijde gelaten) lijkt het zonder douane-unie, zonder EER-lidmaatschap en zonder EU-lidmaatschap moeilijk onderhandelen, maar dat is slechts schijn. De relaties met de EU bestaan uit 120 verschillende overeenkomsten waaronder een handelsverdrag van meer dan 50 jaar geleden. De Europese Commissie weigerde daarom ook nog één nieuw akkoord te tekenen zolang er geen overkoepelend verdrag is dat die 120 oude vervangt. Bovendien dreigt de Commissie door veranderende EU-wetgeving verschillende oude verdragen ontoepasbaar te zullen maken.

De eerste dergelijke slag onder de gordel deelde de Europese Commissie al uit met een persbericht. Toen deze week de nieuwe EU-regelgeving voor medische apparatuur in voege trad werden alle certificaten van Zwitserse fabrikanten meteen niet meer erkend door de EU. De Zwitserse medische apparaten of hulpmiddelen krijgen voortaan de behandeling alsof ze uit een derdewereldland zonder normen en standaarden kwamen. Met dergelijke afperspraktijken hoopt de Europese Commissie de Zwitsers te dwingen om alsnog een verdrag te sluiten en zich te onderwerpen aan de EU-wetgeving waar geen Zwitser ooit over kan stemmen.

kaderverdrag

Bern-out zorgt voor bittere reacties EU