Een parlementaire onderzoekscommissie over de seksuele misbruiken in de rooms-katholieke kerk zal zich toespitsen op het gerechtelijk onderzoek bij de Operatie Kelk. Vooral de inbeslagname van de honderden dozen bij het aartsbisdom en de latere teruggave op gerechtelijk bevel staan centraal. Volgens advocaat Walter Van Steenbrugge gebeurde dit na ‘clandestiene’ rechtszittingen, waarbij gepoogd werd de burgerlijke partijen te weren.

Wie het juridisch relaas nagaat, komt tot een meer genuanceerd beeld. Op 24 juni 2010 deden de speurders huiszoekingen in het aartsbisschoppelijk paleis in Mechelen, de woning van kardinaal Godfried Danneels, de Sint-Romboutskathedraal, bij het Rijksarchief en bij de ‘commissie Adriaenssens’ voor de opvang van misbruikslachtoffers binnen de Kerk. Er werden meer dan 900 dozen met documenten in beslag genomen.

Clandestien?

De Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) besliste in 2012 dat de stukken echter uit het dossier moesten worden verwijderd omdat ze onrechtmatig in beslag waren genomen. De KI verplichtte in 2014 de inbeslaggenomen documenten terug te geven. In zijn boek ‘Operatie Kerk’ en in interviews laakt Walter Van Steenbrugge, advocaat van een aantal slachtoffers, het feit dat de burgerlijke partijen niet werden uitgenodigd voor de zittingen van de KI, die zich hierover bogen. Hij spreekt van ‘clandestiene’ zittingen, die stukken lieten verdwijnen en waardoor het gerecht, noch de burgerlijke partijen, een grondig onderzoek konden voeren.

Joris Van Cauter, gewezen raadsman van bisschop Vangheluwe, hekelt in een column in De Morgen de eenzijdige berichtgeving over de juridische afhandeling van de Operatie Kelk. ‘Men zou dan ook zien dat de burgerlijke partij ruim de kans kreeg om alle stukken in te kijken (zelfs via een digitale kopie) en dat de beslissing tot teruggave van bepaalde stukken inmiddels al meer dan acht jaar bekend was bij alle betrokkenen.’ Van Steenbrugge betwist dat hij de mogelijkheid had van een grondig onderzoek.

Op zijn Twitteraccount is Eric B. (een magistraat op rust, waarvan de naam op de redactie bekend is) erg kritisch over de eenzijdige berichtgeving in de televisiereeks Godvergeten. ‘In tegenstelling tot hetgeen beweerd wordt, is er geen sprake van geheime zittingen, maar wel van zittingen waarop de burgerlijke partijen niet werden uitgenodigd om de redenen vermeld in het arrest.’ In een arrest van 2010 oordeelt Cassatie dat de afwijzing van de tussenkomst van de burgerlijke partijen gegrond kan zijn. ‘Dergelijke tussenkomst zou immers, zeker in het prille stadium van het onderzoek, een ongeoorloofde schending van het geheim van het onderzoek kunnen uitmaken.’

Toch oordeelt Cassatie dat de KI een fout heeft gemaakt en verwijst het de zaak door naar een andere rechtbank. Van Steenbrugge beweert dat deze kamer dezelfde voorzitter heeft als de tweede KI die in 2014 de zaak behandelt, maar het is niet duidelijk of hij de magistraat op de zitting heeft willen wraken.

Niet nietig

Cassatie bestempelt de huiszoekingen in 2013 wel als een ‘visvangstexpeditie, zijnde het zonder enige aanwijzing moedwillig aan bewijsgaring doen voor misdrijven’. De stukken werden terecht uit het dossier geweerd. Toch besluit Cassatie dat de bevindingen, die steunen op de nietige huiszoekingen en inbeslagnames, regelmatig zijn.

In een recente mededeling reageert het federaal parket dat een aantal stukken ook geweerd werden omdat ze vielen onder het medisch geheim of de diplomatieke onschendbaarheid. Een aantal dossiers van het bisdom en de kardinaal waren volgende Brusselse KI nietig, maar Cassatie besliste zoals gezegd wel dat de onderzoeksdaden op basis van deze huiszoekingen en stukken rechtmatig waren. Het federaal parket heeft trouwens op basis hiervan ook al eindvorderingen opgesteld.

Immuniteit H. Stoel

Meester Van Steenbrugge beweert ook dat een burgerrechtelijke vordering in Gent werd verworpen omdat de Heilige Stoel burgerrechtelijk niet aansprakelijk kan worden gesteld. Aandachtige lezing van het arrest van het Europees Hof van de Rechten van de Mens (12 oktober 2021) leert dat er echter andere motieven waren om het verzoek te verwerpen.

Het Europese arrest overloopt de procedure voor de rechtbank van eerste aanleg en het hof van beroep in Gent. Het Hof van Straatsburg merkt op ‘dat de door verzoekers bij de rechtbank van eerste aanleg te Gent aangespannen procedure niet alleen gericht was tegen de Heilige Stoel, maar ook tegen functionarissen van de Katholieke Kerk van België die door verzoekers waren geïdentificeerd.’

Procedurefout

Dat laatste is niet gelukt. ‘Dat is niet te wijten aan de immuniteit van de Heilige Stoel, maar aan het feit dat verzoekers zich niet hebben gehouden aan de procedureregels die zijn vastgelegd door het gerechtelijk wetboek (…) bij het dagvaarden van de andere verdachten. (…) Het totale mislukken van het beroep van verzoekers is in werkelijkheid het gevolg van procedurele keuzes die zij tijdens de procedure niet hebben gewijzigd om de feiten ter ondersteuning van hun beroep te specificeren en te individualiseren.’ Met andere woorden: de klagers hadden een ontvankelijk en mogelijk succesvolle vordering kunnen instellen als ze de Belgische wet correct hadden toegepast. Deze passage uit het arrest is lang onderbelicht gebleven.

Of zoals de Gentse rechtbank van eerste aanleg voor een van de klachten stelde: ‘De dagvaarding vermeldt wel het voorwerp van de vordering (…), maar geen enkel concreet feitelijk gegeven waarop deze vordering gebaseerd is (bijvoorbeeld, wie heeft hem misbruikt).’

‘Hierdoor weten de verweerders niet waartegen zij zich dienen te verdedigen.’ De klacht wordt afgewezen, en dat wordt bevestigt in beroep.

Manipulatie

De parlementaire commissie zal ook onderzoeken in welke mate het gerechtelijk onderzoek beïnvloed werd. Er zijn opmerkelijke uitspraken van monseigneur Johan Bonny, vlak na de laatste uitzending van Godvergeten. Hij verklaarde dat hij ‘zelfs van mensen van het gerecht’ het advies kreeg om tegen de huiszoekingen in beroep te gaan. ‘Ze raakten immers kant noch wal.’ Verder kreeg de bisschop ‘verontschuldigingen over de manier van werken’ door ‘de nummer één van het gerechtshof van Antwerpen, een notoir niet-katholiek’. De toenmalige voorzitter van het hof én gewezen VUB-assistent Michel Rozie is formeel: ‘Ik heb de uitzending gezien en verwachtte vragen hierover. Ik antwoord ten stelligste: ik was dit niet.’

kamer van inbeschuldigingstelling

Cassatie gaf groen licht voor ‘clandestiene’ huiszoeking Operatie Kelk