Een nieuwe ‘social deal’, een duurzaam en groen Marshallplan, een rechtvaardigere maatschappij met oog voor iedereen. Meer geld voor dit, meer geld voor dat. De hijgerige ideologische ambities vlogen de afgelopen week weer stevig in het rond. Politieke positionering heeft nog nooit iets van waarde opgeleverd. Ook nu niet.

Kapitalisme is geen ideologie

Even voor de goede orde: niet het coronavirus heeft de economie platgelegd. Dat hebben de gezagsdragers en wetenschappers gedaan. Op basis van argumenten die intussen veel minder solide blijken dan dat ze geproclameerd werden. Sommige uitspraken waren allicht ook eerder politiek van aard, maar (quasi)-wetenschappelijk verpakt. Geen van die mensen zullen we nog horen als er straks puin geruimd moet worden en de rekening betaald.

Wie zich afvraagt hoe we zo’n economie terug op gang krijgen, komt toch weer snel terug bij het mechanisme dat we kapitalisme noemen. Productie komt op gang, in de mate dat men vraag heeft of verwacht. Dat proces wordt ondersteund door middelen van de onderneming, de bank en de eventuele noodkredieten en faciliteiten die recentelijk werden aangeboden. Toch zijn er sterke geluiden tegen dat kapitalisme, alsof het verantwoordelijk zijn voor de uitbraak van het coronavirus.

Zoals ik als eens eerder aangaf op Doorbraak: kapitalisme is geen ideologie, maar een methodologie. Dat is mooi en op z’n Duits uitvoerig neergeschreven door de Duitse historicus Werner Plumpe in zijn ‘Das kalte Herz: Kapitalismus- die Geschichte einer andauernden Revolution’.

Kapitalisme is een methode waaraan we zelf invulling geven. Niet iets waar je voor of tegen bent. Want wie er tegen is, zet ook een streep door iedere vorm van maatschappelijke vooruitgang. Wie evenwel het laatste woord laat aan ongecultiveerd kapitalisme zal het bloed zien vloeien door de straten. Achter alle ideologische zeepbellen die er de laatste weken op dit punt werden geblazen, staat centraal dat er meer nood is aan robuustheid in onze maatschappij en markt, en minder fragiliteit. Kapitaalaccumulatie dat zo eigen is aan kapitalisme is dan een absolute noodzaak.

Robuustheid vraagt net kapitaalaccumulatie

Robuustheid, het toverwoord dat ons naar een betere toekomst moet leiden. Maar robuustheid vraagt ook een beschermlaag. Het zijn enkel solide kapitaalstructuren die daarvoor zorgen, zowel in de vrije markt als bij de overheid. In de vrije markt moeten we af van de schuldverslaving. Die is het laatste decennium sterk toegenomen. Ze is nu ongeveer drie keer zo erg dan ten tijde van de financiële crisis. Qua volume maakt ze ongeveer drie maal het globale BNP uit.

Extreme fragiliteit ervaren we ook bij de zelfstandigen en kmo’s. Velen hadden nood aan letterlijk alle overbruggingsfaciliteiten om te overleven. En ondanks al die miljarden zullen velen het nog niet redden. Blijkbaar is er ook bij zelfstadigen en kmo’s een aanzienlijk tekort aan buffers om meer dan normale cyclische bewegingen op te vangen.

Een deel van de oplossing zal moeten komen van de banken. Maar de banken pikken nu al een flinke portie van de coronagerelateerde risiscio’s op. De overheidsgarantie is beperkt in de deal met de overheid inzake de overbruggingskredieten en opschorting van betaling voor hypotheekleningen. De banken verder oprekken qua risicoprofiel is een risico. Dat zullen de banken — als marktpartijen — ook niet toestaan. Zeker niet gelet op het feit dat ook daar de kapitaalsbuffers beperkt zijn, met een eigen verliesabsorberend vermogen van 3-6% (van het balanstotaal). Dat is hoger dan ten tijde van de crisis, maar niet veel hoger, met dank aan de wetgever.

Kapitaalaccumulatie betekent investeren

Overal waar we dus kijken, is er net gebrek aan het essentiële van het kapitalisme, namelijk kapitaalaccumulatie. Laten we dat eens toepassen op de overheid. Ook daar hetzelfde verhaal. Al onze basisinfrastructuur loopt via de lopende rekening eerder dan via een kapitalisatiesysteem: de pensioenen, de zorg, het onderwijs. Alle uitdagingen op dat punt hebben nood aan meer robuustheid: de vergrijzing, de pensioentekorten, de zorgkostexplosie. Want wie meer geld wil voor de zorg, pensioenen en onderwijs moet ook de eerlijkheid hebben om al de scheefgroei en inefficiënties eruit te werken. Anders is het een maat voor niets.

Dat betekent meer geld voor feitelijke zorg. Niet voor management, onroerend goed, overattestering, medische overconsumptie en onwenselijke doorbehandeling alsook buitensporige vergoedingen voor wie werkt met overheidsmiddelen. Dat betekent meer geld voor onderwijs. Maar dan wel voor ‘onderwijs’ en niet voor administratie, inspecteurs, koepels en onroerend goed. Meer geld voor pensioenen betekent afscheid nemen van de onrechtvaardige verschillen in opbouw ondanks gelijke bijdrageplicht en pensioenleeftijd. Het betekent een beweging richting een kapitalisatiesysteem voor het pensioensysteem, eerder dan het op drijfzand gebouwde omslagsysteem, dat ieder jaar weer moet worden opgespoten om te overleven.

Dat geldt ook voor onze infrastructuur. Meer geld voor infrastructuur ,en niet bureaucratie en consultingopdrachtjes voor een zoveelste studie. Ook de politieke industrie mag hier een inhaalbeweging maken. Ze functioneert nog zoals twee eeuwen geleden, en heeft haar effectiviteit samen met haar legitimiteit grotendeels verloren. U begrijpt mijn punt: kapitaalaccumulatie betekent investeren en niet de lopende rekening laten exploderen. Solidariteit betekent ook balans vinden tussen rechten en plichten. Niet het schreeuwerige, opdringere en eenzijdige dat het in België geworden is.

Monetaire brandslang

Bedrijven die zo lamentabel werken als de meeste overheden, zouden door de markt worden afgestraft en de kapitaallijn zou worden afgesneden. De enige reden dat overheden er mee weggeraken is het feit dat ze beschikken over een monetaire brandslang, die nu grotendeels via de ECB loopt. Maar een overheid die haar legitimiteit in grote of exclusieve mate ontleent enkel aan die monetaire brandslang, is op sterven na dood.

Of om het nog extremer te maken: als je het recht om mensen ‘als collectief’ te verdedigen aan een kwalitatief bedrijf geeft die over dezelfde faciliteiten beschikt als de overheid nu, zouden de resultaten aanzienlijk tot fenomenaal beter zijn. De ‘crap’ die we van onze overheden pikken, pikken we van geen ander. Het is een kwestie van tijd voor mensen gaan inzien dat hun belang ook en beter door anderen kan worden vertegenwoordigd dan de overheid die ze nu hebben.

Er is altijd een link geweest tussen de geldkraan en de lopende rekening van de overheid. Maar die kraan werd enkel in nood en tijdelijk opengezet. Tegenwoordig lijkt die noodzaak er iedere week te zijn. De monetaire kraan moet open voor het klimaat, voor de vergrijzing, voor de verduurzaming, voor de kosten van de coronacrisis, voor de vluchtelingencrisis en uiteindelijk om alle beleidsonbekwaamheid af te dekken. De bijhorende implicaties qua koopkracht lijken geen rol te spelen. En als het dan nog een verschil zou maken, maar zelfs dat is niet het geval.

Geheimhoudingsclausule

Er is namelijk een verschil tussen de geldcreatie van banken, als ze u bijvoorbeeld een hypothecair krediet verschaffen, en de monetaire brandslang van de overheid. Dat eerste is eigenlijk een neutraal gegeven. U krijgt een krediet (-), u koopt iets en de verkoper zet het geld op zijn rekening (+).

Los daarvan en in een ander kanaal opereert de geldkraan van de ECB. Zij bepalen zelf hoeveel reserves ze op hun balans bijschrijven. Die reserves worden gebruikt om leningen te verstrekken aan de banken. Het geld komt dus niet in de economische circulatie terecht, want de banken bepalen zelf wat ze er mee doen. Ze kopen dus (hoofdzakelijk) overheidspapier. En de meerwaarde/rente schrijven ze zelf bij op hun balans. ECB/FED geld en bankgeld lopen dus via aparte kanalen.

Het mag dan ook niet verbazen dat de FED een geheimhoudingsclausule heeft laten inschrijven in alle Covid19 financiering-gerelateerde wetgeving, iets waar Congress mee instemde.

Fiscale genialiteit

Dezelfde ideologische wildgroei die we zien wat betreft onze toekomstige economie en maatschappij, herkennen we ook bij de fiscale ambities. Bedrijven, zeker die de crisis zullen overleven met overheidssteun, zullen moeten bloeden. Ook de multinationals, en de mensen met een paar centen. Zij moeten blijkbaar onze verzekering vormen om te zorgen dat de publieke ponzistructuren niet imploderen.

Kansloos is die gedachte. Een oorlogsbelasting, een solidariteitsbijdrage, en een vermogensbelasting: allemaal oude wijn in nieuwe zakken die geen soelaas zullen brengen. Al was het maar omdat ze iedere hoop op economisch herstel weer mee zullen helpen de nek om te draaien. In een wereld van monetarisering van de staatsschuld zou dat ook niet nodig zijn. Met de afschaffing van het voordeel van de salariswagen voor niet-emissieloze wagens vanaf 2025 is in ieder geval de eerste belastingverhoging alweer binnen. Dus ook hier weer meer ideologie dan inzicht.

De pers als echoput

De kakelende klasse van wetenschappers en politici die de afgelopen weken de kranten en tv-tijd opvullen worden gedebiteerd alsof ze het woord van God spreken. De zelfgecertificeerde en gesubsidieerde pers als controleur van de macht en beschermheilige van de tegenspraak is verworden tot een echoput van wat zich ergens situeert tussen massahysterie en collectief masochisme voortgestuwd door de continu orerende kletsende elite.

Al ik het allemaal aanschouw moet ik het Gramsci nageven: mijn wil is optimistisch, mijn intellect is evenwel zwaar pessimistisch. De volgehouden maakbaarheidsillusie leidt onvermijdelijk tot neoliberaal totalitarisme. We willen een nieuwe wereld met oude recepten en symptoommanagement carnavalesk afgedekt met het gezapige we moeten ‘samen’ de crisis bestrijden. Kritiek op het beleid wordt dan ook hoogverraad. Afwijkend buitenlands beleid wordt afgedaan als ridicuul, want dat mág blijkbaar niet slagen.

Robuustheid bouwen

Robuustheid is nadenken hoe waarde gecreëerd wordt in onze economie en maatschappij. Welke activiteiten publieke en private kapitaalaccumulatie genereren. Welke systemen bestaan omdat ze waarde en waardecreatie faciliteren, en welke bestaan alleen maar omdat ze ooit uitgevonden werden om God weet wat voor reden? Daarin is een rol weggelegd voor zowel de overheid als de private markt, maar niet op elkaars terrein.

Dus geen financiering door de overheid van activiteiten die de concurrentie bemoeilijken in een bepaalde industrie, of concentratie oplevert in handen van oligopolisten of quasi-monopolisten. Geen financiering voor bedrijven die geen aantoonbaar strategisch of maatschappelijk belang vertegenwoordigen. En geen financiering voor bedrijven die al stervende waren. En breek open die verstarde arbeidsmarkt.

Maar ook de afbraak van alle publieke instellingen en systemen die de lopende rekening absorberen en niets toevoegen. Het allergrootste deel van de politieke industrie, quasi-publieke systemen, juridische monopolies zoals het notariaat, een berg administratieve verplichtingen, een berg ambtenaren zonder aantoonbare meerwaarde zowel op centraal en gedecentraliseerd niveau. En ook het besef dat je geen historische rechten of verworvenheden kan overeind houden als je die niet voor iedere burger kan garanderen. Ons gehele publieke stelsel is één grote gelaagde stroperigheid van aberrante en ondertussen necrotisch geïnfecteerde kostenaccumulaties zonder enige relevante output.

Aan wie kan je zo’n opruimtaak toevertrouwen. Wel, zoals Jeff Bezos zegt (over de mensen die hij inhuurt voor topposities bij Amazon): ‘I want to see a track record of hard decisions that ended up being right.’ Dan kan 95% uit de publieke sector naar huis. Robuustheid is doelgericht, intentioneel en kapitaalsaccumulerend. Niet met geldzakken gevuld door een ander rondslepen van de ene naar de andere ideologische brandhaard. Die laatste kant lijkt het postcorona wel op te gaan.

kapitaalaccumulatie

De wereld heeft maar één probleem

De postcorona-economie: laten we het vooral realistisch houden