Een paar weken geleden deed De Morgen, bij monde van Joël De Ceulaer, kond van een bizar incident in de coulissen van de VRT. Antwerps gouverneur Cathy Berx wilde absoluut met haar mondmasker pronken in de tv-studio, ook al wordt die voldoende geventileerd en zitten de gasten ver van elkaar.

Dat mocht niet van een medewerker. Waarna mevrouw Berx, met haar masker ostentatief aan haar pols vastgemaakt, alsnog aan het debat deelnam. Nadat de journaliste van dienst voor de goede orde ook nog eens omstandig uitgelegd had dat ze normaal gezien een mondmasker draagt.

Semiotische functie

Sommigen zijn er zodanig op gebrand om te tonen dat ze het dragen van een mondmasker genegen zijn, dat ze er zelfs hun foto op sociale media mee tooien. Dat is dus niet wegens een soort van voodoogeloof dat de kans op besmetting in de reële wereld zodoende kleiner wordt, maar omdat ze iets willen signaleren aan andere mensen.

Het mondmasker heeft met andere woorden een semiotische functie: de personen in kwestie willen tonen dat ze altruïstisch zijn (een mondmasker draag je uiteindelijk vooral ter bescherming van anderen) en/of dat ze zich conformeren aan de mondmaskerplicht. Of ze beschouwen zichzelf als leiders van de gemeenschap die het goede voorbeeld moeten geven.

Zeker geen wondermiddel

De vraag blijft natuurlijk wel of het mondmasker zo’n magisch middel is tegen de verspreiding van het virus. Statistische studies lijken overwegend uit te wijzen dat het wel degelijk een significant verschil maakt. Ook al suggereert een strenge (‘randomised controlled’) Deense studie dat het de drager ervan maar een geringe bescherming biedt (het spreekt voor zich dat het, desondanks, zeer controversieel is).

Als dat zo is, hoe zou het mondmasker dan andere mensen een significante bescherming kunnen bieden tegen een besmette drager? Opvallend, in dit verband, is dat kappers- en beauty-salons plaatsen waren waar veel besmettingen plaatsvonden, toen ze nog open waren. Ook al droeg iedereen daar verplicht een mondmasker.

Enerzijds, anderzijds

Er zijn in elk geval tal van problemen en gevaren gemoeid met mondmaskers. Ze bieden enerzijds een zekere bescherming of kunnen dat zeker doen, maar spelen anderzijds het virus ook in de kaart en veroorzaken dus besmettingen.

De voornaamste en tot nog toe genegeerde factor daarbij is niet zozeer dat het mondmasker burgers aanzet tot gevaarlijker gedrag, maar wel dat het overheden, doordat ze de bescherming die het biedt overschatten, inspireert tot een gevaarlijker of zelfs ronduit dwaas pandemiebeleid. Het openhouden van kapsalons, mits het dragen van mondmaskers, is of was daar maar één voorbeeld van.

Het slechte voorbeeld

Wat me opnieuw bij het mondmaskerincident in de VRT brengt. Joël De Ceulaer is zelf ook een groot voorstander van het dragen van mondmaskers in tv-studio’s. Wat die mondmaskermilitanten niet lijken te begrijpen, is dat ze zodoende niet het goede maar (eens te meer) het slechte voorbeeld geven (of zouden geven, mochten ze effectief een mondmasker dragen). Een dergelijk gesprek is immers bij uitstek iets dat van op afstand kan gebeuren.

Door dat niet te doen maar samen gezellig in een studio te gaan zitten, geven de personen in kwestie aan andere mensen het signaal dat ze best bijeen mogen komen, maar dan wel voorzien van een mondmasker en in een ruimte waarin een venster of een deur op een kier staat (bij wijze van ‘ventilatie’).

In dat soort omstandigheden zal het mondmasker ongetwijfeld enige tijd bescherming bieden tegen de virusdeeltjes die een besmet persoon verspreidt (ondanks zijn of haar mondmasker). Op voorwaarde dat het goed gedragen wordt en van goede kwaliteit is. Als voldoende mensen zoiets doen, zullen daar echter toch tal van besmettingen uit voortvloeien (temeer daar mensen alsnog besmet kunnen raken nadat ze hun besmet mondmasker afnemen en zodoende anderen kunnen besmetten). Denk maar aan de kapsalons.

De verzwegen kost van live onderwijs

Het is natuurlijk ook mede ‘dankzij’ het mondmasker dat we live onderwijs zijn blijven organiseren. Minister Weyts heeft dat soort onderwijs al gedeeltelijk moeten afbouwen, maar toch blijft hij luidkeels rondbazuinen dat het moet doorgaan.

Afwachten of het virus hem ook nu weer de mond snoert, en of de Waalse viroloog Marc Wathelet (die in dit verband zelfs de term ‘crimineel‘ gebruikte) opnieuw gelijk krijgt.

Een ethisch vraagstuk

Niemand stelt trouwens de heikele ethische vraag hoeveel honderden doden en chronische Covid-19 patiënten dit soort onderwijs veroorzaakt of mag veroorzaken. Er wordt maar één kant van de kwestie belicht: live onderwijs is beter voor de leerlingen en in het bijzonder voor kwetsbare leerlingen (en hun ouders).

Politici en media focussen liever op illegale coronafeestjes en dito bijeenkomsten van ‘egoïstische’ burgers. Ook hier zet de overheid het mondmasker in als een soort van schaamlapje en is ze ongetwijfeld mede verantwoordelijk voor vele honderden doden en chronische Covid-19 patiënten. Of zijn klaslokalen (en schoolbussen) zoveel veiliger dan kapsalons?

De paradox van het mondmasker

Verder faciliteert het mondmasker ook de door sommigen fel bekritiseerde halve (en dus eindeloze) lockdown waarin we verzeild raakten. Mij lijkt een keiharde of Chinese maar relatief korte lockdown in elk geval om tal van redenen een veel betere optie. Die zou dan wel voor het hele Europese grondgebied moeten gelden en gevolgd worden door scherpe controles aan de Europese buitengrenzen. Al zal een vaccinatie van risicogroepen, in de komende weken en maanden, de logica achter die radicale optie goeddeels onderuit halen.

Over logica gesproken: we zullen het nooit zeker weten en het klinkt ongetwijfeld bijzonder paradoxaal en boud, aangezien iemand die een goed mondmasker draagt wel degelijk zichzelf en anderen een zekere bescherming biedt, maar het is best mogelijk dat de netto-impact van het mondmasker op het aantal besmettingen uiteindelijk negatief zal zijn. In het bijzonder doordat het beschermend effect ervan vaak overschat werd en het mondmasker mede daardoor een nefast of te laks pandemiebeleid inspireerde en faciliteerde.

kapsalons

De paradox van de mondmaskers