‘De belangrijkste verkiezingen van het jaar’, zo worden ze in heel Europa genoemd, en dat is wellicht niet eens overdreven. Zondag trekken ruim dertig miljoen stemgerechtigde Polen naar de stembus, en die stembusgang leeft ook heel erg bij de grote Poolse gemeenschap in ons land. We gingen in Antwerpen en Kortrijk op zoek naar de Poolse ziel, en over één ding waren al onze gesprekspartners het alvast eens: ‘Polen zijn niét tegen de EU’.

Rzymsko-katolicki kosciol Franciska Asyzu staat er te lezen op de affiche naast de deur van de Kapucijnenkerk op de Antwerpse Ossenmarkt. Hier, middenin de Antwerpse studentenbuurt, klopt op zondag het hart van de Antwerpse Poolse gemeenschap. De stad telt zowat 20.000 inwoners van Poolse afkomst, en een stevig gedeelte van hen woont hier elke zondag een van de misvieringen bij in de Kapucijnenkerk van Franciscus van Assisi. Priester Marcin Derdziuk, die zelf 13 jaar geleden vanuit Polen naar Antwerpen kwam afgezakt, rekent het even voor ons uit. ‘In Antwerpen en omgeving vinden er in het weekend acht Poolse missen plaats. Zelf ben ik afkomstig van een parochie waar op zondag nog zowat drieduizend mensen naar de mis kwamen.’

Het katholieke geloof is en blijft dus bijzonder belangrijk in het leven van heel wat Polen en wellicht verklaart dit ook deels de sterke politieke polarisering in het land. Ook bij de 45.000 Polen die in Vlaanderen wonen, leven de verkiezingen van zondag heel sterk. Toch lijken de tegenstellingen tussen enerzijds het conservatieve kamp van de regerende PiS-partij, en anderzijds de liberale partij van de gewezen voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk, hier iets minder uitgesproken. De PiS (Partij voor Recht en Rechtvaardigheid) van Jaroslaw Kaczynski is intussen al acht jaar aan de macht in Warschau, en wordt er door de EU van beschuldigd de onafhankelijkheid van de rechtsstaat en de media te hebben ondergraven. De partij schaarde zich enkele jaren geleden achter een de facto verbod op abortus, kant zich ook tegen een verdere overheveling van bevoegdheden naar Europa en wil niet weten van de invoering van migrantenquota voor alle EU-lidstaten. Donald Tusk, die in de opiniepeilingen flink achterligt op PiS, voert dan weer campagne met een liberaal, centrumrechts en resoluut pro-Europees programma.

Eurosceptische versus liberale koers

Dat de inzet van deze verkiezingen bijzonder groot is, blijkt ook uit het feit dat zomaar eventjes 600.000 Polen in het buitenland zich lieten registreren om te kunnen gaan stemmen. Polen telt 40 miljoen inwoners en is de voorbije decennia uitgegroeid tot een economische en militaire grootmacht in de EU. De stembusgang wordt dan ook in heel Europa met een bang hart gevolgd: kiezen de Polen opnieuw voor een eurosceptische koers, of opteren ze voor een meer internationale en liberale lijn?

FM

Marcin Derdziuk.

‘Hier in Antwerpen trekken zondag zowat vijfduizend landgenoten naar de stembus’, weet Marcin Derdziuk. ‘Ze kunnen daarvoor terecht in de Poolse school in de Sint-Jozefstraat, waar heel wat Poolse kinderen op woensdagnamiddag en in het weekend Poolse les volgen. Voor een doorsnee Belg is de grote vaderlandsliefde die de Polen nog altijd koesteren wellicht onbegrijpelijk. Polen zijn trots op hun land. Ook al omdat het de voorbije jaren een indrukwekkende gedaanteverandering onderging. Na decennia onder een communistische dictatuur te hebben geleefd, heeft het land een indrukwekkende economische remonte gemaakt. Op dit moment vertraagt de economische groei evenwel. Mede daardoor vinden ook de Belgische Polen deze verkiezingen heel belangrijk.’

Abortus

In West-Europese media wordt de regerende PiS-partij steevast omschreven als een ‘streng-conservatieve en traditionele’ partij, die op de koop toe weinig op zou hebben met een aantal Europese waarden. Derdziuk bevestigt die framing enigszins, maar nuanceert ze ook. ‘Als priester bekijk ik dat conservatieve programma toch vooral in positieve zin. Eerbied voor het leven is bijvoorbeeld belangrijk, en dit vertaalt zich dan in het verzet van die partij tegen abortus of euthanasie. De Poolse bevolking houdt nog veel sterker vast aan het geloof dan de bevolking van de meeste andere West-Europese landen. Dat vertaalt zich dus ook politiek.’

‘Tegelijk bestaan er grote tegenstellingen tussen de inwoners van de grote steden, die vaak hoger opgeleid en eerder progressief zijn, en de plattelandsbevolking, die meer vasthoudt aan waarden en gewoonten uit het verleden en waar verschillende generaties vaak nog samenleven onder één dak. Maar laat ons toch ook niet vergeten dat de levensstandaard en de welvaart in Polen de voorbije jaren spectaculair de hoogte zijn ingegaan. Ik heb enkele broers en zussen in Polen, en die bezitten intussen allemaal een eigen woning en één of zelfs twee auto’s. Ze kunnen jaarlijks op vakantie en hebben materieel echt niet meer te klagen. Veel Polen zijn de regering daar ook heel dankbaar voor.’

Kinderbijslag

FM

Jowita Sokolowska.

Een ietwat ander geluid horen we bij Jowita Sokolowska, die in 1988 vanuit Wroclaw naar ons land emigreerde. Zij leidt in Kortrijk Payroll Planet, een bedrijfje gespecialiseerd in internationale tewerkstelling en detachering, en komt dus ook beroepshalve heel vaak met Poolse bedrijven in contact. ‘Die tonen zich almaar meer bezorgd om het politieke klimaat in mijn geboorteland’, klinkt het. ‘De regerende PiS-partij heeft de voorbije jaren de wetgeving heel vaak aangepast, wat uiteraard tot veel instabiliteit en onzekerheid leidt. Dat is niet bepaald bevorderlijk voor het ondernemingsklimaat.’

‘Om heel eerlijk te zijn: ik heb nog geen enkele ondernemer ontmoet die pro-PiS is. Die partij heeft zich de voorbije jaren in eigen land vooral populair gemaakt door geld uit te delen. Zo werd de kinderbijslag fors opgetrokken en Poolse gepensioneerden ontvangen nu zelfs een 13de en 14de maand pensioen. Daarnaast genieten Polen die vanuit het buitenland naar hun geboorteland willen terugkeren ook belastingverminderingen. De regering wil die graag terughalen, omdat dat nu eenmaal vaak goede en gespecialiseerde arbeidskrachten zijn. Maar de factuur voor dat gulle beleid wordt vooral door het bedrijfsleven betaald.’

Volgens Sokolowska moedigt de huidige regeringspartij vrouwen ook aan om eerder thuis te blijven. ‘Het fors verhoogde kindergeld maakt het plaatje compleet: inzetten op grote gezinnen kadert naadloos in de uiterst conservatieve agenda van die partij.’

In Polen is er geen stemplicht. Jowita vreest dan ook dat vooral de stemgerechtigden die meeprofiteren van de Sinterklaas-politiek van de uittredende regering, zondag massaal zullen gaan stemmen. ‘Miljoenen Polen uit de middenklasse leven intussen in het buitenland, zij voelen wellicht minder de noodzaak om naar het stemlokaal te trekken.’

‘Ik denk dat we eerlijk moeten zijn: het geld zal en kán niet blijven stromen’, erkent ook Marcin Derdziuk. ‘De regering bakte het soms wel erg bruin: sommige schoolkinderen én leerkrachten kregen de voorbije jaren bijvoorbeeld massaal gratis laptops. Dat is uiteraard absurd. Ik vind het ietwat overdreven te stellen dat PiS haar kiezers gekocht heeft, maar het zou misschien geen slechte zaak zijn dat de partij na een vermoedelijk nieuwe overwinning op zoek zou moeten gaan naar coalitiepartners om een regering te vormen. Hierdoor zouden de scherpste kantjes van het beleid er enigszins kunnen worden afgevijld.’

Propagandakanaal

FM

Artur Flis.

‘Polen is anno 2023 een sterk gepolariseerd land’, bevestigt ook Artur Flis. ‘Mede daarom zijn dit echt wel cruciale verkiezingen. Ik vrees dat nog eens vier jaar PiS aan de macht echt geen oplossing zou zijn voor de problemen waarmee het land nu geconfronteerd wordt.’

Flis belandde in 1993 in ons land, werkt intussen vanuit Antwerpen als beëdigd vertaler en runt ook nog eens een eigen bouwbedrijf. ‘Merkwaardig genoeg vertellen de landgenoten die ik ontmoet maar zelden dat ze van plan zijn voor PiS te stemmen. Toch heeft die partij het de voorbije verkiezingen telkens heel goed gedaan en ligt ze ook nu opnieuw op kop in de peilingen.’

Zelf ergert Flis zich vooral aan de fors toegenomen grip op de media van de huidige Poolse regering. ‘Naar de Poolse staatstelevisie kijk ik alleen nog als ik een match van de Poolse nationale ploeg wil zien. De nieuwsuitzendingen zijn intussen zo gekleurd dat je zonder meer van een propagandakanaal kan spreken.’

Waarom pikken de Polen dit dan, na bijna veertig jaar onder een communistische dictatuur? ‘De regering houdt een groot deel van de bevolking zoet met allerlei subsidies en uitkeringen’, beaamt hij. ‘Ze pakt het slim aan en combineert dat gulle beleid met een nationalistisch discours dat kritisch is voor de Europese inmenging. Let wel: ik ben daar op zich niet tegen. Ook in een verenigd Europa moet elk land een zekere eigenheid weten te bewaren, maar het moet natuurlijk geen platte propaganda worden. Intussen is ook de onafhankelijke rechtsstaat grotendeels ontmanteld. Dat vind ik zo mogelijk nog erger. Deze regering heeft de rechters van het Grondwettelijk Hof bedankt en nieuwe rechters aangesteld, met daarbovenop nog een nieuwe rechtbank die andere rechters kan beoordelen. Die rechters zijn, u raadt het al, vooral PiS-gezind.’

Ongecontroleerd migratiebeleid

Dat de Poolse staatstelevisie niet bepaald een baken van objectieve journalistiek is , daar is ook Marcin Derdziuk het mee eens. ‘De omroep stelt zich vaak nadrukkelijk anti-Tusk op’, erkent hij. Al plaatst hij daar meteen ook een interessante kanttekening bij. ‘Herinner je je nog de berichtgeving hier tijdens de coronacrisis? Ook de VRT en de grote kranten schaarden zich toen nadrukkelijk achter het regeringsbeleid, en stelden weinig of geen kritische vragen bij de strenge maatregelen die toen genomen werden. In die zin is het dus een beetje vreemd dat sommige grote kranten hier in België de Poolse staatstelevisie nu dat verwijt maken.’

Over één ding zijn onze drie gesprekspartners het eens: de Polen zijn niét tegen de EU. ‘De overgrote meerderheid van mijn landgenoten beseft maar al te goed wat het land aan Europa te danken heeft. Wél weigeren ze Europa slaafs te volgen, en willen ze liefst ook een eigen koers aanhouden, bijvoorbeeld op vlak van migratie. Dat merk ik hier in België veel minder: het Europese beleid wordt hier veel minder scherp in vraag gesteld.’

Ook Jowita Sokolowska en Artur Flis nuanceren de anti-Europese gevoelens in Polen. Jowita: ‘Ik heb heel veel contacten in Polen, en ken eigenlijk niemand die zich echt tegen de EU uitspreekt.’ Als het euro-kritische discours van PiS zoveel Polen aanspreekt, dan heeft dat volgens haar vooral te maken met het huidige Europese migratiebeleid. ‘Op dat vlak zijn veel Polen het met het PiS-verzet eens. Ik ben goed geplaatst om de vergelijking te maken, en heel eerlijk: de doorsnee Belg is véél toleranter en beleefder tegenover migranten dan de doorsnee Pool.’

Artur Flis zit op eenzelfde lijn. ‘De Polen zien vandaag in West-Europa wat de gevolgen kunnen zijn van het in hun ogen ongecontroleerde Europese migratiebeleid en van de massale instroom van migranten met een totaal andere cultuur. Dat willen ze absoluut vermijden. Eerlijk gezegd kan ik dat wel volgen.’

Toch gaat het bij de meeste PiS-kiezers vooral om de centen, denkt Jowita. ‘Ook in Polen scheert de inflatie ongekend hoge toppen, en een partij die kwistig geld rondstrooit, speelt daar natuurlijk slim op in. Voeg daar een uiterst conservatieve agenda op ethisch en religieus vlak aan toe, die het bij veel oudere Polen nog altijd heel goed doet, en je hebt een succesformule te pakken.’

Kapucijnenkerk

Polen naar de stembus: ‘Wij zijn niet tegen de EU, maar we volgen Europa niet slaafs’