Anastasia Makhomet is een verpleegkundige uit Minsk, de hoofdstad van Wit-Rusland. Sinds 2022 is ze vrijwilliger bij het Wit-Russische vrijwilligersregiment ‘Kastus Kalinouski’, dat aan de zijde van de Oekraïense Strijdkrachten vecht.

Demonstraties

Tijdens de vreedzame demonstraties na de vervalste presidentsverkiezingen van augustus 2020, leek het er even op dat er een einde zou komen aan de 26-jarige alleenheerschappij van Aleksandr Loekasjenko. In de ‘laatste dictatuur van Europa’ kon de jonge verpleegkundige Anastasia in het jaar van de protesten een onafhankelijk vakbond voor medici oprichten.

‘Dat begon heel kleinschalig, maar het werd steeds groter. Ook wat werk betreft had ik eindelijk bereikt waar ik lang voor had gestreden. Maar in de loop van 2021 begreep ik dat ik door de KGB, de Wit-Russische geheime dienst, in de gaten werd gehouden. De keuze lag voor de hand: of ik zou blijven en de gevangenis ingaan of ik zou het land verlaten. Voor gevangenschap was ik niet bang, maar ik vreesde dat ik andere mensen in problemen zou kunnen brengen. Zoals wij zeggen: ik ging even brood halen en kwam niet meer terug.’

Invasie

De bakker bleek in Kiev te zitten, waar de voormalige inwoonster van Minsk al gauw werk vond. De Russische invasie tijdens de vroege ochtenduren van 24 februari 2022 kwam voor de 31-jarige als een volslagen verrassing. ‘Ik had de hele nacht zitten tekenen en was net een uur of anderhalf aan het slapen. Toen ik de eerste luchtaanval hoorde, dacht ik dan ook dat ik nog niet wakker was.’

‘We hadden de avond ervoor met mijn vriendin besproken dat het onmogelijk zou zijn dat ze in de 21ste eeuw Kiev zouden bombarderen. Bij de derde aanval stonden we allebei op het balkon en bespraken onze verkeerde inschatting van de situatie. Maar we hielden het hoofd koel. In plaats van in paniek rond te gaan rennen, besloten we naar een voorstad in de buurt van Boryspil te gaan en de verdere ontwikkelingen daar af te wachten. Na drie dagen keerde ik terug en meldde me aan voor het leger.’

Vrijwilligers

Het Wit-Russische vrijwilligersregiment was een keuze die in eerste instantie onvermijdelijk was. ‘Dat ging toen niet anders. Aan het begin van de oorlog mochten buitenlanders zich nog niet aansluiten bij eender welk onderdeel van de Oekraïense Strijdkrachten. Nu is dat geen probleem meer. Om die reden ben ik direct bij onze Wit-Russen terechtgekomen. Aanvankelijk maakte het me sowieso niets uit. Ik was bereid overal te helpen als verpleegkundige. Ik liep gewoon het dichtstbijzijnde bureau voor militaire keuring binnen en ik mocht meedoen. (lacht) Zo eenvoudig ging dat.’

Zo sloot Anastasia zich in de begindagen van de invasie aan bij het regiment Kalinouski dat heldhaftig Kiev verdedigde, terwijl Loekasjenko het Kremlin toestemming gaf Wit-Rusland als basis voor zijn strijdkrachten te gebruiken. Inmiddels liet de naar verluidt met gezondheidsproblemen kampende dictator er zelfs kernwapens uit Rusland stationeren.

Eenheid

De eenheid van de Wit-Russen wordt weliswaar door de Oekraïense Strijdkrachten ondersteund, maar kan in hoge mate zelfstandig ageren. ‘Onze commandanten vinden meestal zelf een opgave. We hebben iets meer vrijheid dan andere eenheden. Als ze met ons geen andere plannen hebben, kunnen we handelen naar eigen goeddunken.’

Klachten over incompetente leidinggevenden die eerder door andere vrijwilligers werden geuit, kan Anastasia niet bevestigen. ‘Ik ben zelf commandant. (lacht) Ik leid ons medisch bataljon. Maar de omgang met andere commandanten is probleemloos. Ik hoorde dat er veel seksisten bij de leiding zouden zijn. Oké, er maakt wel eens iemand een grapje. Maar in professioneel opzicht heb ik als vrouw nooit problemen ondervonden.’

Anastasia is voor administratieve taken een paar dagen in de Oekraïense hoofdstad. Haar gedachten blijven bij het regiment dat nog steeds in de Donbas, in de oblast Donetsk, niet ver van Bachmoet staat. Over de situatie rondom het door het Russische huurlingenleger Wagner verwoeste stadje zegt ze: ‘Bachmoet is niet van ons. Er is ook niets van over. Het is een veld met bakstenen. Een grote ruïne. De situatie zal daar ook niet snel veranderen. Maar via de flanken wordt flink gewerkt door de derde stormbrigade. Stukje bij beetje komen we daar verder.’

Gevechten

De gevechten in Bachmoet waren dramatisch. Gedetineerden in dienst van Wagner en gemobiliseerde jonge Russen vormen de Russische voorhoede die door velen als kanonnenvlees werden beschouwd. Zelfs Jevgeni Prigozjin, ex-gevangene, vertrouweling van Poetin en baas van Wagner nam deze term in de mond.

Volgens krijgsgevangenen stonden achter deze slecht getrainde voorhoede andere eenheden met het geweer in de aanslag om een doorbraak kost wat te kost te forceren. Wie een stap achteruit zette, werd zonder pardon geliquideerd. Vooral het voortdurende opdringen van de onuitputtelijke aantallen Russische manschappen, bracht de Oekraïners en hun internationale medestrijders in grote problemen.

‘In Bachmoet zaten we elke dag met een enorm aantal gewonden. De gevechten in een stad zijn veel heftiger dan bij het vasthouden van posities op het platteland. Na Bachmoet zijn er geen voortdurende stormlopen meer. Het is wat dat betreft een stuk rustiger geworden.’

Verwondingen

Veel verwondingen ontstaan door zelfgemaakte explosieven. Anastasia vertelt dat aan beide kanten deze zogenaamde IED’s, Improvised Explosive Devices, worden ingezet. ‘Soms is er ook bij ons een tekort aan bepaalde zaken. Dan gaan ze het wiel opnieuw uitvinden en worden bijvoorbeeld explosieven in elkaar geknutseld.’

‘Van sommige dingen wordt ineens veel geleverd. Dan wordt dat gebruikt om iets anders van te maken. Maar ze gooien elkaar sowieso van alles naar de kop, om het eens plat uit te drukken. Spreekwoordelijk kunnen onze soldaten van een waterleiding een granaatwerper maken. Maar ach, het maakt niet uit hoe iets in elkaar wordt gezet, de hoofdzaak is dat we er profijt van hebben. Ik probeer me een heel erge verwonding te herinneren, maar eerlijk gezegd… het is moeilijk nog indruk op mij te maken.’

Vuurlinie

De meeste gewonden moeten eerst uit de vuurlinie worden gehaald. ‘Dat gebeurt normaal gesproken door een speciale evacuatiegroep of afzonderlijke soldaten. Zelden zijn het de verpleegkundigen die de gewonden zelf moeten halen. Als dat al gebeurt dan is het altijd een medicus die een gedegen militaire training achter de rug heeft.’ Zelf heeft Anastasia nog nooit militairen uit de vuurlinie moeten redden. ‘Wat dat betreft hebben ze me altijd in bescherming genomen. We hebben jongens die speciaal op dat soort reddingsacties getraind zijn. Die weten heel goed wat ze doen en beschikken over een enorme ervaring.’

Het Oekraïense leger wordt op grote schaal ondersteund door het Westen. De Wit-Russische vrijwilligers maken echter vooral gebruik van donaties door privépersonen en vrijwilligersorganisaties. ‘We krijgen ook proviand, wapens en munitie en enkele voertuigen van de Oekraïense Strijdkrachten, maar het meeste komt van vrijwilligers.’

‘Veel zaken komen eerst aan in ons depot in Kiev en gaan van daaruit verder naar ons. Dat kan wel eens wat langer duren. (lacht)‘ In politiek opzicht is het regiment ook onafhankelijk. ‘We communiceren natuurlijk met Wit-Russische oppositieleiders in ballingschap, zoals Pavel Latushka. Maar we zijn geen politieke organisatie. We willen wat dat betreft niet tussen wal en schip vallen.’

Oekraïne

Het extreemrechtse Russische Vrijwilligerskorps dat ook aan de kant van Oekraïne vecht, deed in mei en juni een aantal doorbraken van de Russische grens in de oblast Belgorod. Uiteraard ligt het voor de hand dat ook het veel talrijkere – en meer democratisch ingestelde – regiment Kastus Kalinouski de grens met vaderland Wit-Rusland zou kunnen overschrijden.

‘Op een keer zullen we die stap zetten. Maar het is politiek gezien niet zo eenvoudig. Officieel is Wit-Rusland geen aanvaller en geen deelnemer aan de oorlog. Wat zou het betekenen als we de grens over zouden steken? Een oorlogsverklaring van Oekraïne aan Wit-Rusland? Of een oorlogsverklaring van Wit-Russen aan Wit-Rusland? Vanuit een logische redenering is alles duidelijk, maar politiek gezien ligt zo’n stap heel moeilijk.’

Kastus Kalinouski

Anastasia Makhomet: ‘Op een keer zullen we de grens overschrijden’