Een Kortrijks advocatenkantoor stelde de Vlaamse minister van Omgeving (en Energie) Zuhal Demir (N-VA) schriftelijk in gebreke omdat Elia blijkbaar rechter en partij is bij het Ventilus-project. Een mooie pr-stunt, maar steriel. Eigenlijk is de federale regering en de minister van Energie Tinne Van der Straeten de enige die Elia kan dwingen de plannen te wijzigen.

Met een mediatieke ingebrekestelling gaven de advocaten van een aantal Zuid-West-Vlaamse bedrijven de minister tot 4 november om te reageren. Wat is er aan de hand?

Het Ventilus-project is een hoogspanningsnetwerk dat nog moet aangelegd worden in West-Vlaanderen om de stroom van de nog te bouwen windmolenparken op de Noordzee te kunnen transporteren zodra die aan land komt. De Vlaamse regering moet de plannen qua ruimtelijke ordening voor dit project van Elia goedkeuren en stelde tot ergernis van Elia en de federale minister van Energie Tinne Van der Straeten recent die beslissing uit.

Op zich gaat het nog over verre toekomstmuziek, want na deze fase volgen nog de goedkeuring van de project-MER (milieueffectenrapport) en daarna de bouwvergunningen. Ook Vlaamse bevoegdheden. Dat neemt niet weg dat, volgens de tegenstanders, minister Demir Elia terug naar de tekentafel moet sturen in deze fase. De huidige fase is het planningsproces van het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (GRUP) genaamd ‘Ventilus’ (naar het project).

Bevoorrechte positie

Wat is volgens het Kortrijkse advocatenkantoor en zijn bedrijfscliënten het probleem waar de minister iets aan moet doen?

De hoogspanningsnetwerkbeheerder Elia bepaalt de zes plandoelstellingen van het GRUP. Elia zit in een bevoorrechte positie als specialist die door het Agentschap Omgeving wordt geraadpleegd. Dat schreef de intendant Guy Vloebergh die voor het project als onafhankelijke bemiddelaar door de Vlaamse overheid voor negen maanden werd aangesteld. In maart 2022 leverde Vloebergh zijn eindrapport in. Dat bevat inderdaad behoorlijk wat kritische opmerkingen aan het adres van Elia.

Volgens de andere betrokkenen (bedrijven, lokale politici, burgers…) spreekt het vanzelf dat Elia enorme financiële belangen heeft. Het beursgenoteerde Elia gaat uiteindelijk de Ventiluslijn exploiteren. Elia is hoofdzakelijk eigendom van gemeentelijke holdings zoals Publi-T (44,82%) en Publipart (3,32%). Dat zijn dus gemeenten en steden die hun mandatarissen plaatsen in het bestuur van Elia. Belfius Insurance bezit 0,97% en Katoen Natie Groep van havenondernemer Fernand Huts bezit 9,31%. 38,04% is beursgenoteerd en zit bij het publiek en institutionele beleggers.

De keuze voor het tracé en de technologie qua gelijkstroom of wisselstroom (AC-lijn of HVDC-lijn) zijn investeringsbeslissingen met een bepaalde terugverdientijd. Dat is op zijn minst een probleem qua onpartijdigheid. Volgens de kenners van het dossier toont Elia zich – in tegenstelling tot andere hoogspanningsnetwerkbeheerders – naar verluidt een tegenstander van HVDC-leidingen (high voltage direct current, gelijkstroom dus).

Zeekabels

De stroom die aan land komt van de windmolenparken of via internationale zeekabels (5 in totaal waar Elia telkens 50% eigenaar is) is gelijkstroom die, om op de Ventilus-lijn te zetten, omgezet moet worden in hoogspanning wisselstroom. In theorie kan Elia die kabel uit zee ook gewoon doortrekken tot in Courcelles (de aansluiting van Ventilus op de eveneens door Elia te bouwen Boucle du Hainaut om aan te sluiten op het Franse netwerk). Het hele tracé kan dus in gelijkstroom zonder dure omzetting.

Door alle plandoelstellingen in één project te steken en ze onderling van elkaar afhankelijk te maken, sluit Elia een aantal opties uit. De intendant schreef in zijn eindrapport dat het net de combinatie van de plandoelstellingen is die de keuze voor een HVDC-alternatief bemoeilijkt: ‘De plandoelstelling bevat geen specifieke technologiekeuze, maar beperkt de opties door een capaciteit van 6 GW te eisen tussen de knooppunten Stevin en Avelgem. De resulterende transmissiecapaciteit kan gerealiseerd worden door één verbinding (zoals voorgesteld door Elia), maar er zijn andere mogelijkheden om 6 GW extra transmissiecapaciteit te realiseren tussen de kust en het bestaande transmissienet.’

Een merkwaardige bijkomstigheid is dat de Europese organisatie van hoogspanningsnetwerkbeheerders Entso-E momenteel bezig is met een Europees netwerk op basis van HVDC. Daarnaast is er nog het project Ready4DC met naast de Nederlandse hoogspanningsnetwerkbeheerder Tennet, ook de Europese vereniging van leveranciers voor transmissie-uitrusting T&D Europe, het Supergrid Institute, de windmolensector Wind Europe, universiteiten en Entso-E.

De plandoelstellingen moeten dus niet allemaal in één project of toch niet in een bindende combinatie volgens de intendant en volgens de advocaten van de bedrijven die de minister in gebreke stellen. Over de motieven van Elia om dit te doen tast iedereen in het duister.

Gezondheidsrisico’s

De ingebrekestelling hamert tevens nog eens op de gezondheidsproblematiek. In de media en onder omwonenden en bedrijven was veel te doen over de gezondheidsrisico’s die zouden samenhangen met de enorme hoeveelheden (wissel)stroom die over nieuwe bovengrondse hoogspanningen zouden circuleren. Studies wezen al uit dat een statistisch verband bestaat tussen leukemie bij kinderen en straling van hoogspanningsmasten. Gezondheidsdeskundigen wijzen erop dat een statistisch verband nog geen causaal verband is, maar ondertussen claimt een Nederlandse studie zelfs een causaal verband betreft leukemie bij volwassenen. De tegenstanders van de bovengrondse hoogspanningslijnen willen dat Elia de hoogspanningslijnen ondergronds legt of ze willen doodgewoon geen hoogspanningslijnen.

De belangrijkste frustratie bij de bedrijven is ook dat ze nooit echt betrokken zijn en er naar hen niet geluisterd wordt door Elia. Voor de landbouw berekende Elia wel schadeloosstellingen, maar voor bedrijven of bewoners is niets voorzien.

De hele ingebrekestelling is een sterk statement, maar in hoeverre haalt het iets uit? Ten eerste is er nog geen GRUP. Als de minister dus niet reageert (en het is de Vlaamse regering en niet de minister die beslist), kan de advocaat niet naar de Raad van State omdat er geen bestuurlijke beslissing is om aan te vechten. Het enige dat aan te vechten valt is een aanbeveling qua gezondheid en die is nog in onderzoek. Geen rechtbank die daar zijn vingers aan brandt.

Dringende brief

Een betrouwbare bron in de omgeving van de minister zei wel dat de federale regering regelmatig een dringende brief stuurt om spoed te zetten achter het hele Ventilus-dossier. Stel dat de Vlaamse regering het GRUP weigert dan moet het federale ontwikkelingsplan 2020-2030 van Elia over gedaan worden. Niet Ventilus maar de plannen van de federale minister van Energie liggen dan in duigen. De Vlaamse minister kan Elia dus niet terug naar de tekentafel sturen. De Vlaamse regering kan alleen het federale ontwikkelingsplan onuitvoerbaar maken.

In het persbericht van Elia uit 2019 daarover viel te lezen: ‘Het voorgestelde ontwikkelingsplan voorziet in de verdere uitbouw van het 380 kV ultrahoogspanningsnet op basis van drie belangrijke drijfveren: de versterking van het Belgische elektriciteitsnet, de integratie van toenemende offshore windproductie en de optimalisatie van de interconnectiecapaciteit.’ De twee belangrijkste projecten zijn Ventilus (link tussen Zeebrugge en Avelgem) en Boucle du Hainaut (link tussen Avelgem en Courcelles). Ventilus moet de energie van nieuwe offshore-windparken op het transmissienet ontvangen en een tweede interconnectie met Groot-Brittannië (het Nautilus-project) vergemakkelijken. De Boucle du Hainaut (evenmin goedgekeurde door het Waalse Gewest) is belangrijk voor de economische groei van de regio Henegouwen en de interconnectie naar Frankrijk.

Katoen Natie Groep

Advocaten stellen Zuhal Demir in gebreke over Ventilus-project