Aanvankelijk wou ik deze column over twintig jaar schrijven. Een terugblik op het verleden zou het worden, op de rare mensen die in 2024 leefden. Maar het is onzeker of ik 2044 haal. Dus bij deze.

Een stuk over Roger Vangheluwe, de voormalige bisschop van Brugge, hoort te beginnen met een strenge veroordeling van zijn gedrag. Het kost mij geen moeite om dat te doen. Het feit dat Vangheluwe jarenlang zijn eigen neef misbruikte, is volkomen verwerpelijk. Dat hij daarbij priester, en in de laatste fase ook bisschop was, is een verzwarende omstandigheid.

Ik heb Roger Vangheluwe niet echt goed gekend. De bisschoppen waren tijdens zijn episcopaat grotendeels ‘tegen’ mij. Ik kreeg te horen dat ik met mijn kritische houding de kerk veel schade toebracht, dat was het ongeveer. Toch heeft Vangheluwe me één keer vriendelijk met koffie en koekjes op zijn bureau ontvangen en nam hij het woord tijdens een paar studiedagen die ik mee organiseerde. Hij deed dat niet slecht. Ik hoop dat ik dat mag zeggen zonder de bekende dooddoeners. ‘U keurt dus seksueel misbruik goed.’ ‘U blijft minimaliseren wat hij heeft gedaan.’ Denkt u dat toch? Beeld u dan een ogenblik in dat we al in 2044 leven.

Want op dit moment is een sereen gesprek over de gewezen bisschop van Brugge nog niet mogelijk. Ik herinner me hoe in 2010 een ondertussen overleden journalist een krantenstuk als volgt eindigde: ‘Vangheluwe, hang u op!’ Sindsdien is de animositeit niet verminderd of juister, komt ze chronisch terug wanneer seksueel misbruik in de kerk – in het geval van Vangheluwe ging het om incest – aan de orde is.

Verjaard

Daarbij valt op dat niemand een oplossing van het Belgisch recht verwacht. Vangheluwe is in ons land nooit strafrechtelijk veroordeeld. Zijn misdrijven, daterend uit de jaren zeventig en tachtig van vorige eeuw, bleken naar Belgisch recht verjaard toen ze in 2010 aan het licht kwamen.

‘Vangheluwe hoort thuis in de gevangenis’, hoor je weleens. Dat kan enkel als we de regels van de rechtsstaat voor een ‘hoger doel’ opzijzetten. Sommigen zouden dat willen, om morele redenen. Maar zelfs al zwichten onze rechtbanken voor de vox populi, dan nog zou het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stokken in de wielen steken. Daarnaast behoudt Roger Vangheluwe zijn pensioen. Toen hij ontslag nam als bisschop van Brugge was hij 73. Het Belgisch recht staat machteloos.

Daarom rekenen velen, de voorheen niet uitgesproken godvruchtige Alexander De Croo op kop, voluit op het kerkelijk recht, hun laatste strohalm. De paus moet de problemen oplossen. Als hij daarin niet slaagt, schiet hij schromelijk tekort, hoewel hij in die hypothese tot exact hetzelfde besluit zou komen als het Belgisch recht. Maar goed, ik kan het als canonist onze premier niet kwalijk nemen dat hij meer hoop stelt op het kerkelijk recht dan op de Belgische rechtsorde.

Niet zonder reden overigens. Want ondanks het feit dat ook kerkrechtelijk Vangheluwes misdrijven waren verjaard, kreeg hij het bevel om onder meer verplicht in een abdij te verblijven en niet meer publiek voor te gaan in de eucharistie.

Publieke opinie

De Croo, en met hem de pers en een groot deel van de publieke opinie, wil evenwel meer. De paus moet ‘iets’ doen. Maar wat precies, is onduidelijk. Zo lees ik dat ‘Vangheluwe uit zijn ambt moet worden gezet’. Terwijl hij sinds 2010, toen hij ontslag nam als bisschop van Brugge, geen enkel ambt meer bekleedt. Lukt dus niet.

Anderen zeggen dat hij ‘uit de kerk moet worden verwijderd’. Ook onmogelijk. De kerk ziet het doopsel als een onuitwisbaar merkteken. Hoe zwaar een clericus ook wordt gestraft, hij blijft altijd kerklid. In ieder geval moet dan ‘zijn titel worden afgenomen’. Een bisschop krijgt geen ‘titel’ maar wordt gewijd.

Derhalve bestaat de enige mogelijkheid die de paus voorhanden heeft te werken via de wijding. Langs deze weg kan een priester of bisschop worden ‘gelaïciseerd’, waardoor hij niet langer is gebonden door de rechten en plichten die hij als bisschop heeft.

Drie mogelijkheden

Canon 290 van het kerkelijk wetboek schetst hiervoor drie mogelijkheden. De eerste is dat de betrokkene zelf om zijn laïcisering verzoekt. Dat gebeurt vaak, bijvoorbeeld bij priesters die daarna een huwelijk beogen. Premier De Croo en de Belgische bisschoppen hoopten dat Roger Vangheluwe zo’n verzoek tot de paus had gericht. Dat blijkt nu verre van zeker.

De tweede mogelijkheid is dat de betrokkene de straf van wegzending oploopt. Op dit moment wordt onderzocht of dat voor Vangheluwe nog mogelijk is. Voor dezelfde feiten kan men, zowel in de kerk als in de profane samenleving, immers maar eenmaal worden gestraft.

Historisch schuift het Vaticaan wel vaker om pragmatische of opportunistische redenen rechtsregels opzij, wat ik als kerkjurist altijd onbetamelijk heb gevonden

Misschien ziet men in de pornobeelden van meerderjarigen (niet: minderjarigen) die op de computer van Vangheluwe zouden zijn gevonden een ‘nieuw misdrijf’. Kerkjuridisch is dat onjuist, maar het is mogelijk dat het Vaticaan probeert dit punt aan te grijpen om Vangheluwe alsnog te laïciseren en zo de premier en de publieke opinie tevreden te stellen. Historisch schuift het Vaticaan wel vaker om pragmatische of opportunistische redenen rechtsregels opzij, wat ik als kerkjurist altijd onbetamelijk heb gevonden.

Maar goed, stel dat Roger Vangheluwe om één van de twee bovenstaande redenen wordt gelaïciseerd, houdt hij dan op bisschop te zijn? Onze media en premier denken van wel, maar dat is niet zo. Vangheluwe wordt dan een gelaïciseerde bisschop, zonder de rechten en plichten aan die wijding verbonden. Met als uitzondering de mogelijkheid om de biecht te horen in geval van stervensgevaar (canon 976), het beste bewijs dat de wijding zelf niet verdwenen is.

Kortom, ook na zijn laïcisering blijft Vangheluwe bisschop. Wel moet hij niet langer gehoorzamen aan de paus en mag hij voortaan gaan en staan waar hij wil, kan hij dus zijn abdij in Solesmes verlaten indien hij dat verkiest.

Nietigverklaring

Er is maar één mogelijkheid om de bisschopswijding zelf ongedaan te maken en dat is de derde hypothese van canon 290, namelijk de ongeldigheid van de wijding uitgesproken door een rechterlijk vonnis of administratief decreet. Deze bepaling wordt zeer zelden ingeroepen. Ze is vooral relevant bij niet nageleefde vormvereisten. Ze zou in de zaak-Vangheluwe kunnen worden toegepast mocht blijken dat de betrokkene niet bij zijn verstand was op het moment van zijn wijding. Niet echt plausibel, vrees ik, maar wie weet.

Hoe dan ook, bij een nietigverklaring, die per definitie terugwerkende kracht heeft, zou Vangheluwe nooit bisschop zijn geweest. Alleszins wordt dat spoor op dit ogenblik niet gevolgd. Maar voor wie eist dat Vangheluwe kerkrechtelijk ‘geen bisschop’ meer is, blijft het de enige weg die openligt.

Tot zover een juridisch-technische behandeling van de zaak-Vangheluwe, vanuit mijn vakgebied. In de Vlaamse pers zal je dit verhaal nooit op die manier lezen. Integendeel, aandringen op het volgen van de correcte kerkrechtelijke procedure geldt vaak als het ‘goedpraten’ van Vangheluwe. Hij moet ‘buiten’, ’eruit’, liefst zonder proces, dat is immers alleen maar gedoe en kerkelijk recht is geen echt recht. Maar dat is het natuurlijk wel als het om bisschopswijdingen gaat.

Net zoals in België bestaan in de kerk rechtsregels. Gelukkig maar.

kerkelijk recht

Godfried Danneels en Rik Devillé: gelijkenissen en verschillen

Hoe zit het nu echt met Roger Vangheluwe?

De onvolprezen onvolmaaktheid